تجاری‌سازی خطوط ترانزیت؛ با بهره‌مندی از تجربیات کشوارهای همجوار

دکتر عبدالرسول خلیلی استاد دانشگاه و کارشناس مناطق آزاد

در نشست تجاری‌سازی خطوط ترانزیت در محدوده مناطق آزاد کشور، بر استفاده از تجربیات کشورهای همجوار برای افزایش ظرفیت ترانزیت کشور تاکید شد. اهمیت موضوع ترانزیت در مناطق آزاد با رویکرد بررسی کریدورهای شمال-جنوب، آسیا و اروپا و نقش آن در صنعت حمل و نقل به مثابه شریان حیاتی بسیار اهمیت دارد.

ترانزیت با توسعه صنعت حمل و نقل کشور از عوامل موثر افزایش درآمد عمومی دولت و رشد اقتصادی مناطق آزاد کشور است. هر ساله نزدیک به ۵هزار میلیارد دلار کالا در سطح جهان جابه‌جا می‌شود که حدود ۱۷۰۰میلیارد دلار در سال حجم تجارت بین‌المللی بین ملل آسیا و اروپا است که بیش از ۱۴۰میلیارد دلار از میزان تجارت و مبادله تجاری بین ملل آسیا و اروپا مربوط به هزینه حمل است. سقفی که در برنامه پنجم توسعه برای ترانزیت کالا پیش‌بینی شده بود، با رشد سالانه ۷/۴درصدی در طول برنامه پنجم از ۵ میلیون تن در سال پایه به ۳/۶میلیون تن در پایان برنامه بود. این در حالی است که در برنامه‌های توسعه از جمله برنامه چهارم توسعه برای ترانزیت میزان ۵/۷میلیون تن پیش‌بینی شده بود که بایستی ۵/۱میلیارد دلار درآمد برای کشور ایجاد می‌کرد.

گفته شده با توجه به ظرفیت‌های بالقوه‌ای که در حال حاضر برای ترانزیت کالا در کشور وجود دارد، می‌توان ۳میلیارد دلار درآمد حاصل از ترانزیت برای کشور به وجود آورد، زیرا کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای کناره اقیانوس هند از کشورهایی هستند که مراکز بار جهانی به شمار می‌روند و این بار در مسیر حمل خود به اروپا می‌تواند از مسیر خاک ایران بگذرد؛ به ویژه آن که گفته می‌شود سالانه بیش از ۲۰میلیون تن کالا بین آسیای جنوب شرقی و هندوستان و کشورهای حوزه CISجابه‌جا می‌شود که در حال حاضر از طریق دریای آزاد با مدت زمان ۶۰روزه به مقصد می‌رسد. اگر این کالاها از مسیر ایران حمل شوند، زمان حمل به ۱۵روز کاهش می‌یابد و همین صرفه‌جویی در زمان و هزینه است که باعث تصویب موافقت‌نامه کریدور شمال-‌جنوب شده است. زیرا ایران یک راه ترانزیتی مطمئن‌، کوتاه و ارزان است که توان جا‌به‌جایی بیش از نیمی از حجم کالای ترانزیتی را دارد.

در شرایط فعلی هزینه‌های حمل در مسیر کریدور شمال-‌جنوب در مقایسه با کانال سوئز به رغم مسافت حدود ۴۵۰۰کیلومتر تا حدودی کمتر و برای هر کانتینر ۲۰فوت در حدود ۲۴۰۰دلار است. حجم تجارت روسیه و هند نیز چشمگیر است. افزایش ترانزیت کالا در مسیر کریدور شمال-‌جنوب علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی و اشتغال و درآمدزایی فراوان، موجب توسعه منطقه‌ای کشورها خواهد شد.

کریدور شمال جنوب بالغ بر ۸۵۰۰کیلومتر است؛ از این رو، تکمیل زیرساخت‌ها و رفع موانع و مشکلات در مسیر این کریدور، ساده‌سازی و یکسان‌سازی اسناد و مدارک، کاهش قوانین، مقررات و تشریفات، حل مشکلات در آستراخان روسیه، حل مشکل ویزای رانندگان‌، کمک به ایجاد اسناد متحدالشکل از طریق مذاکرات بین کشورهای عضو، افزایش حجم بار در مسیر کریدور با ایجاد جاذبه‌های اقتصادی و بازاریابی برای افزایش حجم بار از مبادی بار و غیره از الزامات توجه به حل حلقه‌های مفقوده در مسیر کریدور شمال-جنوب به شمار می‌رود. این، یعنی پاسخگویی به رونق ترانزیت به عنوان منبع درآمد شناخته شده؛ زیرا به اعتقاد کارشناسان، قرن‌۲۱ قرن معجزه اقتصادی ترانزیت است.

بدیهی است با توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای عضو کریدور شمال‌-جنوب و رفع موانع و مشکلات، زمینه‌های مساعدی برای رشد ترانزیت کالا از کشور به عنوان عامل درآمدزا و اشتغال‌زا فراهم می‌شود. این مسئله البته مستلزم مثبت ارزیابی کردن چشم‌انداز حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت از طریق کریدور شمال‌-جنوب و نگاه ملی و فرابخشی به مقوله ترانزیت و همدلی و هماهنگی سازمان‌های ذیربط داخلی و خارجی است.