قانون چگونگی اداره مناطق آزاد جمهوری اسلامی ایران که در سال۱۳۷۲ تدوین و تصویب شده است، با وجود اصلاحات متعددی که داشته، متاسفانه تاکنون فرصت اجرای کامل و کافی را نداشته است. علاوهبر عدم اجرا؛ بسیاری از مشوقها و مزیتهای این قانون نیز طی سالهای اخیر ملغی گردیدهاند.
در ادبیات اقتصادی انقلاب اسلامی نیز، مناطق آزاد به رسمیت شناخته شده است. کمااینکه در بند۱۱ سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری؛ نقش مناطق آزاد در قالب مفهوم توسعه حوزه عمل مناطق آزاد در بخشهای انتقال فناوری، تامین منابع مالی از خارج، توسعه صادرات و تامین نیاز داخلی کشور تعریف شده است. پس از انقلاب اسلامی، مناطق آزاد به عنوان یک برنامه جدید سیاستگذاری توسعه برونگرا موردتوجه قرار گرفته است. البته در اجرای این برنامه، شاهد افت و خیزهای زیادی بودهایم؛ اما امروز میتوانیم بگوییم که جایگاه مناطق آزاد در اقتصاد ایران تثبیت شده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، از اوایل دهه۹۰ شمسی به صورت خاص، توجه ویژهای به اقتصاد خصوصا مبحث تولید در کشور داشتهاند و در این دوره زمانی، عمدتا معظمله شعارهای سال را حول محور اقتصاد، تولید و تقویت بنیه ملی در این حوزهها تنظیم نمودهاند. با عنایت به اینکه امروز ضعف اقتصادی دستاویز فشارهای خارجی شده و نیز این آسیب مهم، باعث بروز چالشهای اجتماعی و سیاسی گردیده است؛ طبیعتا مقام معظم رهبری نیز، برای مقابله با چنین مشکلات داخلی و خارجی، دولتهای مختلف را برای متمرکز کردن تمامی برنامهها حول محور اقتصاد تشویق مینمایند.
قریب به سهدهه از تشکیل مناطق آزاد تجاری-صنعتی در ایران میگذرد؛ هرچند از همان بدو تاسیس مناطق آزاد اولیه (کیش، قشم و چابهار) مخالفتهای متعددی با این مناطق وجود داشت، اما طی سالهای اخیر خصوصا در طول سال1401 اتفاقاتی بر مناطق آزاد حادث شد که نهتنها مسبوق به سابقه نبوده، بلکه ماهیت وجودی و کارکرد ملی و بینالمللی این مناطق از کشور را تحتالشعاع قرار داده و با سرعت و قدرت وصفناپذیری ادامه حیات و ممات آنان را نشانه رفته است...
مناطق آزاد ایران از بدو شکلگیری در دهه70 شمسی با وجود برخورداری از منطق مدیریتی و اقتصادی کلان و مثبت در آن زمان و زمانهای آتی، همواره مخالفینی نیز داشتهاند. اما مخالفین مناطق آزاد در یک دوره تقریبا 20ساله به غیر از جوسازیهای رسانهای بر علیه عملکردهای مناطق و نیز جلوگیری از اجرای کامل قوانین مناطق آزاد؛ حرکتی ریشهای با هدف از حیز انتفاع انداختن و متعاقب آن حذف این مناطق از ساختار اقتصادی ایران انجام ندادند.