نگاهی به کریدور مهم چین-‌قزاقستان-‌ایران با محوریت منطقه آزاد انزلی

احیای مجدد جاده ابریشم

گزارش:مرضیه‌حسینی

منطقه آزاد انزلی به عنوان تنها منطقه آزاد شمال کشور در چند سال گذشته با نگاه توسعه‌گرا مدیریت آن، به مرکزی مهم و اثربخش در حوزه تولید، تجارت و گردشگری با استفاده از ظرفیت‌های ایجاد شده در منطقه آزاد گامی بلند در جهت بدل شدن به نقطه ترانزیت شمال ایران و همچنین کشورهای شمالی برداشته است.
بی‌تردید یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت و عملکرد مثبت منطقه آزاد انزلی، نگاه آینده نگر در مسیر توسعه به همراه برنامه‌ریزی دقیق با توجه به ظرفیت‌های منطقه و ایجاد زیرساخت‌های بزرگ در جهت تکمیل پازل توسعه‌ای در منطقه آزاد انزلی بوده است که این نگاه را می‌توان در پیگیری ایجاد ابر پروژه بندر کاسپین که چندین سال بلاتکلیف رها شده بود، ملاحظه کرد.
مجتمع بندری کاسپین یکی از ابر پروژه‌های کشور است که برای گسترش و توسعه ترانزیت بین‌المللی و دستیابی کشورهای حاشیه دریای خزر به بازارهای جهانی می‌تواند نقش پررنگی را ایفا نماید. از نگاهی دیگر، برنامه‌ریزی و طراحی پسکرانه این بندر با توجه به وجود اراضی وسیع می‌تواند از نقاط بسیار منحصربه‌فرد این بندرگاه نسبت به سایر بنادر کشور باشد.
امروزه مهم‌ترین نقش بنادر در دنیا وجود پسکرانه‌های آن در ایجاد ارزش افزوده کالایی و همچین امکان دپو برای محصولات ورودی به بنادر است که با نگاهی به مجتمع بندری کاسپین می‌توان به این مهم رسید که در طراحی و جانمایی این مجتمع بندری، تمامی اصول یک بندر بزرگ تجاری و ترانزیتی بین‌المللی اعمال شده است.
ایجاد زیرساخت‌های مهمی همچون مجتمع بندری کاسپین در منطقه آزاد انزلی و همچنین اتصال خط راه‌آهن مرکزی ایران به رشت و به تبع آن به مجتمع بندری کاسپین می‌تواند زنجیره ایجاد ترانزیت کالایی بسیار بزرگی را برای کشور به وجود بیاورد و حلقه کریدور شمال-جنوب را تکمیل و به بهره‌برداری برساند.
نگاه کشورهای تولیدکننده بزرگی همچون چین و هند به ایجاد و تکمیل کریدورهای ترانزیتی در ایران بسیار حیاتی و مهم، برای دستیابی این کشورها به بازارهای بزرگی همچون روسیه و اروپا است و بی‌شک نقش مناطق آزاد ایران در تکمیل این کریدور بسیار پررنگ و اثرگذار می‌باشد.
کریدور بین‌المللی شمال-‌جنوب یک شبکه چندحالتی از مسیرهای دریایی و ریلی است که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران (منطقه آزاد چابهار در جنوب و منطقه آزاد انزلی در شمال) با روسیه و اروپای شمالی مرتبط می‌کند.
این مسیر پس از عملیاتی شدن به هند امکان می‌دهد تا کالاهایش را از طریق دریا به بندرعباس بفرستد، از آنجا به بندرانزلی در ساحل دریای خزر منتقل می‌شوند و بعد با کشتی به آستاراخان روسیه می‌روند، سپس با قطار به اروپا منتقل می‌شوند.
این مسیر زمان و هزینه تحویل کالاها را ۳۰ تا بیش از ۴۰درصد کاهش می‌دهد. در مقایسه با کانال سوئز، این مسیر جدید زمان انتقال را از بمبئی به مسکو به ۲۰روز کاهش می‌دهد. ظرفیت تخمینی این مسیر ۲۰ تا ۳۰میلیون تن کالا در سال است.
هند، ایران و روسیه قرار است که ماه آینده برای راه‌اندازی یک مسیر ۷۲۰۰کیلومتری تجاری با هم دیدار ‌کنند، این مسیر جایگزینی ارزان‌تر و کوتاه‌تر برای مسیر سنتی کانال سوئز است.
نگاه دوم به ترسیم مسیر ترانزیتی با محوریت منطقه آزاد انزلی، کریدور مهم چین-قزاقستان-ایران است که به گفته مدیرعامل سازمان منطقه آزاد انزلی، تجارت و ترانزیت، محور اصلی کسب و کار در منطقه آزاد انزلی است و رویکرد اصلی این منطقه تبدیل شدن به مرکز مبادله کالاهای استراتژیک کشورهای حاشیه دریای خزر است.
رضا مسرور با اشاره به فعالسازی کریدور نوستراک و ایجاد کریدور جدید میان دو کشور چین و ایران گفت: محور نوستراک که بخشی از آن در ایران است، با عبور ۳ تا ۵درصد از یک میلیارد تن کالای عبوری از مسیر کانال سوئز، می‌تواند درآمدهای ارزی و اشتغال فراوانی را نصیب کشور کند و کریدور جدیدی که در مسیر ارومچی در غرب چین، بندر اکتائو در قزاقستان به سمت منطقه آزاد انزلی ایجاد شده نیز می‌تواند بخشی از ۸۰میلیارد دلار مبادله کالایی چینی‌ها را از این مسیر عبور دهد که دستاوردهای ارزشمندی نصیب ایران خواهد کرد.
بی‌شک ایران می‌تواند باتوجه به زیرساخت‌هایی که در مناطق آزاد ایجاد شده، خصوصا مناطق آزادی که در کشور از مزیت‌های تجارت دریامحور هم بهره می‌برند، نقش بسیار پرنگی را در ایجاد مسیرهای ترانزیتی اقتصادی در جهان ایفا کند و نکته حائز اهمیت در ایجاد این مسیرها، سرمایه‌گذاری کشورهای هدف در به وجود آوردن زیرساخت‌های تکمیلی این کریدورها است که به تعبیری هر چه میزان سرمایه‌گذاری کشورهای صاحب قدرت در ایران به واسطه ایجاد مسیرهای ترانزیتی بین‌المللی بیشتر باشد، تاثیر تحریم‌های خصمانه آمریکا بر علیه ایران بسیار کمتر خواهد بود.

معرفی مجتمع بندر کاسپین
یکی از اساسی‌ترین اهرم‌های رشد و توسعه مبادلات تجاری، حمل و نقل دریایی و توسعه اقتصاد دریامحور می‌باشد. از آنجایی که حمل و نقل دریایی ارزان‌ترین شیوه حمل کالا محسوب می‌گردد، لذا نقش بنادر در این میان، بی‌بدیل است. دسترسی به راه‌های مواصلاتی زمینی و ریلی ، قرار گرفتن در کریدورهای ترانزیتی، نزدیکی به بازارهای مصرف، همگی از ویژگی‌هایی است که اگر هر بندری آنها را دارا باشد، قطعا نه تنها در پویایی اقتصاد کشور خود، بلکه در ثبات بخشیدن جایگاه منطقه‌ای کشور موردنظر بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
بندر کاسپین در منطقه آزاد انزلی به عنوان یک بندر نسل سوم با مساحت پسکرانه عملیاتی و پشتیبان ۳۵۰هکتار، با مساحت حوضچه ۲۰۰هکتار، ۲۲پست اسکله با ظرفیت نهایی ۱۵میلیون تن در یک نوبت‌کاری و دو موج‌شکن به طول ۲.۶کیلومتر و فاصله محور دو موج‌شکن ۲.۶کیلومتر می‌باشد که قابلیت پهلوگیری کشتی‌های با آبخور ۷.۵متر و ظرفیت ۱۲هزار تن کالای تجاری و ۲۰هزار تن کالای نفتی را دارد.
فاز اول این بندر به صورت رسمی و با اخذ مصوبه مرز رسمی و مجاز دریایی جهت مبادله کالا، ورود و خروج مسافر و وسایل نقلیه آغاز به کار نموده است. همچنین با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، احداث پارک لجستیک و شهرک صنعتی در پسکرانه این بندر به عنوان یک بندر نسل جدید در دست اقدام قرار دارد. از مهم‌ترین مزایای این بندر، نداشتن محدودیت برای توسعه پسکرانه، اتصال قریب‌الوقوع به خطوط ریلی سراسری و همچنین رو-‌رو راه‌آهن خواهد بود.
این بندر می‌تواند ضمن پاسخگویی به نیازهای بازرگانی، موجب ایجاد و توسعه مراکز لجستیک شامل انبارها، مراکز نگهداری و توزیع کالا و نیز گسترش صنایع مختلف دریایی (اعم از کشتی‌سازی و شناورسازی) گردد؛ به طوری که همزمان صنایع وابسته را نیز فعال خواهد نمود و این مورد جهشی در توسعه اقتصادی منطقه و استان گیلان ایجاد می‌نماید.
با اتصال بندر کاسپین به راه‌آهن سراسری، شاهد شکوفایی در صنعت حمل ‌و نقل به ‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه و ترانزیت کالا و مسافر در منطقه خواهیم بود. پیش‌بینی می‌شود پس از اتمام پروژه‌های زیرساختی محدوده منطقه آزاد انزلی نظیر بندرگاه و اتصال آن به شبکه راه‌آهن سراسری، شاهد دوران طلایی در صنعت، تجارت و گردشگری منطقه و کشور باشیم، چراکه این منطقه حلقه اتصال اقتصاد ملی به اقتصاد و تجارت جهانی می‌باشد.

چشم‌انداز، ماموریت و اهداف استراتژیک
الف) چشم‌انداز:
حلقه ارتباطی کشورهای حاشیه دریای خزر در انجام مبادلات تجاری
دروازه و سرزنجیره حمل و نقل گذرگاه شمال-‌جنوب (NOSTRAC)
بزرگترین مرکز ایجاد اشتغال مولد و پایدار در شمال کشور

ب) ماموریت:
ایجاد بستر و فضای مناسب جهت پذیرش کالا و کشتی در بندر از طریق فراهم نمودن تسهیلات، بهبود امکانات و کاهش زمان فرآیندهای کسب و کار
فراهم نمودن بستر کسب منافع و ایجاد فرصت‌های اقتصادی از طریق جذب سرمایه‌گذاری خصوصی به منظور توسعه صنعت بندری و دریایی و کاهش قیمت تمام‌شده کالا
کنترل و نظارت بر اجرای قوانین ملی و کنوانسیون‌های بین‌المللی به منظور ایجاد محیطی ایمن و پاکیزه در سواحل ، بنادر و آبراه‌های تحت نظارت و حاکمیت اداره کل
افزایش و جهش توان تجارت با کشورهای حاشیه خزر و اوراسیا

ج ) اهداف استراتژیک
ایجاد و جذب ظرفیت‌های جدید سرمایه‌گذاری در توسعه و تکمیل نهایی بندر کاسپین
فراهم نمودن و تکمیل حلقه زیرساخت‌ها و صنایع وابسته موردنیاز در خدمات پشتیبان بندر نسل سوم با نگاه صادرات‌محور
توسعه و تقویت ترمینال‌های بندری به منظور پذیرش گروه‌های کالایی مختلف
افزایش توان عملکردی بندر به منظور پذیرش حجم هرچه بیشتر کالا
بهره‌گیری از مزایای منطقه آزاد با ایجاد رویه‌های یکپارچه به منظور توسعه لجستیک بندری و فعالیت‌های ارزش افزوده
تکمیل و توسعه مجموعه بندری یکپارچه و ایمن و توسعه همکاری با ذینفعان بندری و دریایی
ارتقاء زیرساخت‌های‌ICT و توسعه خدمات الکترونیکی
بهبود مستمر در ارائه خدمات و فرایندهای کاری مرتبط با مشتریان، کارکنان و ارباب‌رجوع
ایجاد مجموعه‌های کشتی‌سازی با هدف بکارگیری کشتی‌هایی با ظرفیت بالا که در دریای خزر نمی‌باشند
توانمندسازی منابع انسانی از طریق توسعه آموزش‌های کاربردی و لجستیک

مزیت‌های قانونی منطقه آزاد انزلی جهت حمل‌و‌نقل کالا به بندر کاسپین
کاهش دو درصد از سود بازرگانی برای کالاهای حمل شده از مبدا چین به آکتائو و بندر کاسپین با سود بازرگانی ۱۵درصد
کاهش یک درصد از سود بازرگانی برای کالاهای حمل شده از کشورهای حاشیه دریای خزر به بندر کاسپین با سود بازرگانی ۶درصد و بالاتر
استمهال و تقسیط مدت زمان دریافت هزینه‌های بندری از شرکت‌های کشتیرانی براساس میزان بار ورودی
معافیت در هزینه‌های انبارداری برای کالاهای تجاری کانتینری
مجتمع بندری کاسپین به عنوان بزرگترین بندر شمالی کشوردر محدوده آزاد تجاری‌-‌صنعتی انزلی قرار دارد. منطقه آزاد انزلی با توجه به جایگاه ویژه در بعد ملی و و فراملی، پنجره‌ای برای همگامی و هم‌پیوندی تجاری و بازرگانی با اقتصاد جهانی، ایجاد رشد و تحول در صادرات و بهره‌مند شدن از سرمایه‌های داخلی و خارجی، دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی، کارآفرینی و افزایش اشتغال و انتقال فناوری بنا شده است.

ویژگی‌ها و مزایای منطقه آزاد انزلی از منظر جغرافیایی
نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی رشت با برخورداری از تجهیزات کامل ناوبری
نزدیکترین منطقه آزاد به پایتخت کشور (تهران) و سایر مراکز صنعتی و پرجمعیت کشور به عنوان بازارهای مصرف
نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر
قرار گرفتن در مسیر کریدور بین المللی شمال-‌جنوب ( نستراک)؛ این کریدور بندر هلسینکی در شمال اروپا را از طریق روسیه به بنادر شمال و جنوب دریای خزر، بنادر خلیج فارس و سپس به کشورهای جنوب و شرق آسیا متصل می‌کند.
دارا بودن موقعیت ویژه در زمینه ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر
دسترسی از طریق راه‌های مناسب، به جمعیت ۴۰۰میلیونی بازارهای مصرف کشورهای‌CIS
همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، ترکمنباشی در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو و آلیات در آذربایجان

مزایا و ویژگی‌های منطقه آزاد انزلی از منظر قانونی
آزادی ورود و خروج سرمایه
آزادی مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی
معافیت‌های قانونی مالیاتی ۲۰ساله
معافیت از پرداخت هرگونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و قطعات یدکی جهت تولید در منطقه
معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش افزوده
امکان ترانزیت و صدور مجدد کالا بدون محدودیت
امکان مشارکت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی

مزیت‌های کریدور تجاری چین-‌قزاقستان-‌ایران (بندر کاسپین)
راه‌اندازی کریدور تجاری چین-‌قزاقستان-‌ایران (بندر کاسپین) حاصل مطالعات کارشناسی و پیگیری‌های سه سال اخیر سازمان منطقه آزاد انزلی در حوزه ملی و بین‌المللی می‌باشد. این کریدور با هدف ایجاد مسیرهای جدید و ترکیبی و به ‌منظور افزایش ظرفیت بار در دریای خزر پیشنهاد و راه‌اندازی شد. در مرحله اول این کریدور از ارومچی در غرب چین شروع و با عبور از منطقه ویژه اقتصادی خورگوس در مرز چین-‌قزاقستان و خط ریلی دو کشور به بندر اکتائو کشور قزاقستان رسیده و با طی مسیر در دریای خزر به بندر کاسپین متصل گردید. در ادامه و پس از رایزنی‌های این سازمان، به جهت ترغیب و رفاه حال تجار و صاحبان کالا، حمل کالا از شهرهای نینگبو و ایوو از شرق چین به کریدور چین-قزاقستان-ایران (بندر کاسپین) اضافه شد.
مزیت اصلی کریدور چین-‌قزاقستان-‌ایران (بندر کاسپین)، کاهش مسافت نسبت به مسیر موجود از طریق دریای زرد، اقیانوس هند و بندرعباس در جنوب ایران، کاهش زمان از ۳۰روز در مسیر قبلی به ۱۲روز و کاهش هزینه تمام‌شده ترانزیت کالا میان چین و ایران می‌باشد. لذا با توجه به تحریم‌های صنعت و خطوط کشتیرانی، مزیت‌های برشمرده فوق خودنمایی می‌نماید.
عمده کالاهایی که قبل از راه‌اندازی کریدور چین-‌قزاقستان-‌‎ایران (بندر کاسپین) از کشور چین و از سایر مسیرها یعنی از بنادر شرق چین به بنادر جنوبی ایران وارد کشور می‌شدند، می‌توانند از طریق این کریدور به کشور انتقال یابند و طبیعی است که میزان این کالاها نسبت به زمان قبل از بهره‌برداری این کریدور افزایش خواهد داشت.
باتوجه به ناوگان کشتی‌های موجود در دریای خزر و تعداد پست‌های اسکله فاز اول بندر کاسپین و نیز پتانسیل ریلی کشور قزاقستان، پیش‌بینی می‌شود امکان اشغال تمامی ظرفیت‌های فاز اول بندر کاسپین توسط این کریدور میسر باشد.
این مسیر ترانزیتی ترکیبی ریلی-‌دریایی به صورت ریلی از شهرهای نینگبو و ایوو در شرق و یا از ارومچی در غرب چین شروع و پس از عبور از منطقه ویژه اقتصادی خورگوس در مرز چین-‌قزاقستان و خط ریلی دو کشور به بندر اکتائو کشور قزاقستان رسیده و با طی مسیر در دریای خزر به بندر کاسپین واقع در منطقه آزاد انزلی متصل می‌شود. بنابراین قسمتی از حمل کالا که در خاک کشورهای چین و قزاقستان انجام می‌شود به صورت ریلی و در دریای خزر به وسیله کشتی و دریایی انجام خواهد شد. همچنین به دلیل استقرار مجتمع بندری کاسپین در منطقه آزاد انزلی و برخورداری از مزایا و معافیت‌های قانونی آن، مبادله تجاری با کشورهای چین و قزاقستان از طریق این کریدور به لحاظ اقتصادی کاملا منطقی و توجیه‌پذیر است.
بندر کاسپین در منطقه آزاد انزلی به عنوان یک بندر نسل سوم ظرفیت ۱۲هزار تن کالای تجاری و ۲۰هزار تن کالای نفتی را دارد. در حال حاضر دو شهرک صنعتی تولیدی تحت نظر گمرک در منطقه فعال می‌باشند که محصولات کارگاه‌های آنها از توان مناسبی برای صادرات برخوردار است‌. همچنین بیش از ۶۵۰۰۰مترمربع انبار سرپوشیده و مسقف در محدوده منطقه موجود و بالغ بر ۱۰۸۰۰مترمربع انبار نیز در دست ساخت می‌باشد. از جمله پتانسیل‌های دیگر این مجتمع بندری، سیلوهای غلات در حال ساخت و آماده بهره‌برداری، مخازن روغن خوراکی در حال ساخت و آماده بهره‌برداری، مخازن سوخت آماده بهره‌برداری، سردخانه زیر صفر و بالای صفر می‌باشد که علاوه‌بر ظرفیت‌های برشمرده، توسعه همه زیرساخت‌ها به موازات احداث پست اسکله‌های جدید انجام خواهد گرفت.
در راه‌اندازی این مسیر، از ظرفیت تجاری کشور چین برای صادرات و واردات استفاده شده تا از این طریق ضمن افزایش مبادلات کالا در دریای خزر، این امکان فراهم شود تا این منطقه به حلقه ارتباطی انجام مبادلات تجاری برای مبادلات بخشی از تولیدات چین به کشورهای همسایه غربی ایران مانند ترکیه و عراق و بالعکس تبدیل گردد و فضای کسب و کار مناسبی را برای فعالان اقتصادی کشور در این منطقه فراهم نماید. همچنین رایزنی با سفیران ایران در کشورهای چین، قزاقستان و سفرای کشورهای مزبور در ایران و حضور درکشورهای مسیر کریدور از اقدامات این سازمان است. همچنین تفاهم‌نامه همکاری با منطقه ویژه اقتصادی اکتائو قزاقستان و اتاق بازرگانی بخش خصوصی چین منعقد شده و با سرمایه‌گذاران و مسئولان دولتی کشورهای چین و قزاقستان مذاکره شده تا مزایای کریدور مزبور برای طرفین معرفی شود.
با توجه به سیاست‌های راهبردی دولت چین در ارتباط با اجرای طرح بین‌المللی «یک کمربند؛ یک جاده» که با هدف کاهش اتکاء این کشور به مسیر موجود از کانال سوئز، مسیرهای جدید ترانزیتی میان این کشور و اروپا را جستجو می‌کند تا به عنوان مسیر جدید تجاری چین و اروپا ایفای نقش نماید. این مسیر ترانزیتی ترکیبی تیرماه امسال با پهلوگیری اولین محموله تجاری در مجتمع بندری کاسپین رسما شروع به کار کرد و با هدف ایجاد مسیرهای جدید و ترکیبی و به ‌منظور افزایش ظرفیت بار در دریای خزر پیشنهاد و راه‌اندازی شد.
اساسا اتصال مجتمع بندری کاسپین به خط راه‌آهن سراسری الزامی است و باعث بروز اثرات اقتصادی قابل توجهی برای کشور به جهت توسعه مبادلات تجاری منتقل شده به این خط خواهد شد. لذا علاوه بر تبدیل شدن منطقه آزاد انزلی و کشور به مرکز مبادله کالای کشورهای منطقه با چین و افزایش درآمدهای ارزی کشور، ایجاد فضای کسب و کار مناسب در سطح منطقه دستاورد دیگر کریدور چین-‌قزاقستان-‌ایران (بندر کاسپین) است که با استفاده از پتانسیل‌های بندر کاسپین در دریای خزر، ظرفیت صادراتی به ویژه ترانزیتی کشور افزایش خواهد یافت.
جهت حمل دریایی کالاهای عبوری از این کریدور، از پتانسیل‌های شرکت کشتیرانی دریای خزر استفاده خواهد شد. این شرکت دارای ۲۳فروند شناور به ظرفیت ۸۷هزار تن می‌باشد و چنانچه قبلا نیز اشاره شد، باتوجه به ظرفیت فاز اول مجتمع بندری کاسپین این توان کاملا مورد استفاده قرار گرفته و براساس پیش‌بینی‌ها لزوم توسعه ناوگان نیز تا حدود زیادی محتمل به نظر می‌رسد.

منبع: هفته نامه اخبار آزاد مناطق – شماره ششم – ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۷