نگاهی به موقعیت ۸ منطقه آزاد جدید در کشور: تحریم شکنان‌آزاد

گزارش: حسین مرادی

در هفته گذشته شاهد تصویب طرح مناطق آزاد جدید در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و ارائه این طرح از طرف این کمیسیون به صحن مجلس بودیم، طرحی که چندین سال در انتظار تصویب در مجلس شورای اسلامی قرار داشت.

بی‌شک و به اذعان همه کارشناسان دور جدید تحریم‌های آمریکا که از امروز کلید خورد، می‌تواند تبعاتی در اقتصاد کلان کشور داشته باشد و بی‌شک مناطق آزاد می‌توانند در کنار تمام مزیت‌هایی که ایجاد می‌کنند نقش تحریم‌شکنان اقتصادی کشور را نیز  ایفا کنند.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی اینچه‌برون

منطقه اینچه‌برون در ناحیه شمال استان گلستان واقع شده است. قرار گرفتن در گلوگاه کریدور بین‌المللی ریلی و جاده‌ای شمال-‌‌‌جنوب، واقع شدن در نقطه مرزی با ترکمنستان و ناحیه ساحلی دریای خزر و بهره‌گیری از دو نوع بندر خشک و تر، داشتن وسعت کافی و قابلیت توسعه در سال‌های آتی، دارا بودن اراضی شور و کم‌بازده بلامعارض ارزان قیمت، همجواری با دو کشور ترکمنستان و قزاقستان با معادن غنی نفت و گاز و سنگ‌های معدنی و غلات مازاد، امکان واردات سنگ معدن فلزی و نفت و گاز از این دو کشور، برخورداری از زیرساخت‌های آب، برق، گاز، جاده‌های ارتباطی، تسهیلات مخابراتی، اعتدال آب و هوایی در راستای کاهش هزینه‌های اقامتی، سرمایه‌گذاری، خدماتی، امکان ترانزیت و واردات غلات از کشورهای قزاقستان و روسیه در راستای تامین امنیت غذایی کشور و صرفه‌جویی منابع آب داخلی، توسعه ترانزیت و حمل ریلی ارزان، دسترسی آسان به مراکز اداری، پشتیبانی، اقامتی، رفاهی، پولی، درمانی، گردشگری و فرودگاهی، داشتن نیروی کار ساده و ماهر، برخورداری از جاذبه‌های گردشگری (جزیره آشوراده) و جاذبه‌های جنگلی-‌دریایی استان گلستان، همجواری با سه بازار مصرفی و بازارهای مصرفی جنوبی کشورهای حاشیه خلیج فارس و بازار مصرفی‌CIS بزرگ شمالی، کشورهای همجوار: عراق، ترکیه، پاکستان، افغانستان و برخورداری از کوتاه‌ترین مسیر ارتباطی با این کشورها یکی از مناطق مناسب ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی بشمار می‌رود.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی بانه‌-‌مریوان

منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی بانه-‌مریوان در استان کردستان به دلیل ویژگی‌ها و پتانسیل‌های منطقه، از مهم‌ترین و اولویت‌دارترین پروژه‌هایی است که اثرات قابل توجه محلی، ملی و بین‌المللی در امر توسعه استان و کشور خواهد گذاشت.

ازجمله این ویژگی‌ها: وجود مرز مشترک با کشور عراق و به ویژه اقلیم کردستان است که هم‌اکنون در این منطقه دو مرز رسمی باشماق مریوان و سیرانبند بانه وجود دارد که سالانه بالغ بر چند میلیارد دلار صادرات و ترانزیت و صدها میلیون دلار واردات صورت می‌گیرد. علاوه‌بر مرزهای رسمی مذکور، وجود چند معبر مرزی فعال نیز نشان از ظرفیت‌های بالای مرز مشترک دارد. منابع غنی نفت و گاز، بازار بزرگ مصرفی و نفتی اقلیم کردستان عراق نیز ویژگی اصلی منطقه همجوار می‌باشد.

وجود آب فراوان، خاک حاصلخیز و نیروی انسانی جوان و ماهر، زمینه‌ای برای ایجاد صنایع تبدیلی، کشاورزی و از دیگر ویژگی‌ها برای ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی بانه-‌مریوان است.

طبیعت بکر و زیبای استان، منطقه اهورایی هورامان، دریاچه زریبار و ده‌ها تالاب و آبشار فصلی، سدهای عظیم و از همه مهم‌تر فرهنگ متنوع، اصیل و شاد منطقه و همچنین موسیقی غنی که عملا کردستان را پایتخت موسیقی کشور ساخته، به عنوان بستر گسترش صنعت مهم گردشگری استان از دیگر عوامل ضرورت ایجاد منطقه آزاد بانه-‌مریوان می‌باشد.

صدها نوع ماده معدنی ارزشمند همچون طلا، سنگ‌های تزئینی منحصربه‌فرد، سنگ آهن و… و امکان ایجاد صنایع فرآوری و تبدیل آنها از دیگر زمینه‌های ایجاد این منطقه است.

 

مهم‌ترین اهداف ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی بانه-‌مریوان:

ازجمله مهم‌ترین اهداف ایجاد این منطقه که در راستای اهداف بلندمدت نظام و سیاست‌های اسناد بالادستی همچون اسناد توسعه ملی و منطقه‌ای و همچنین اقتصاد مقاومتی قرار دارد، می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت:

– ارتباط با بازارهای بین‌المللی و گسترش صادرات به ویژه صادرات غیرنفتی و همچنین ایفای نقش پل ارتباطی منطقه با دیگر استان‌های سرزمین اصلی در زمینه‌های تجاری و صنعتی

– بهره‌برداری از پتانسلی‌های طبیعی و سرمایه‌های سرزمینی در راستای توسعه استان و ایجاد صنایع مرتبط

– انتقال فناوری پیشرفته از طریق ایجاد شرکت‌ها و صنایع دانش‌بنیان و همچنین افتتاح شعب دانشگاه‌های داخلی و خارجی

– جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی با توجه به استعدادها و پتانسیل‌های موجود

– گسترش صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهم‌ترین زمینه‌های توسعه منطقه

 

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی بوشهر

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی بوشهر عبارتند از:

– صنایع دریایی (ساحلی و فراساحلی) و کشتی‌سازی

– صنایع نفت و گاز (مخازن ذخیره‌سازی نفت خام، LPG و فرآورده‌های نفتی)

– صنایع پایین‌دست پتروشیمی

– صنایع شیرین‌سازی آب دریا

– احداث مراکز تجاری و اداری

– احداث هتل ۵ستاره منطبق با استانداردهای روز جهانی

– صنایع دارویی و پزشکی هسته‌ای

– صنعت گردشگری سلامت و گردشگری طبیعت

– صنایع مونتاژ و بسته‌بندی کالاهای تولیدی و مواد غذایی

– صنایع شیلات (میگو، مروارید، ماهی و…)

– پرورش خرما

– فرآوری دام و طیور

– فرآوری مواد معدنی

– تولید مصالح ساختمانی

– صنایع تبدیلی و تکمیلی نخیلات و شیلات

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی جاسک

جاسک در منتهی‌الیه جنوب شرقی استان هرمزگان و در شرق تنگه هرمز و سواحل دریای عمان به فاصله ۳۲۵کیلومتر از مرکز استان (بندر عباس) واقع شده است و از شمال به کوه‌های بشاگرد و شهرستان میناب و از جنوب و باختر به دریای عمان و از خاور به شهرستان‌های کنارک و چابهار محدود می‌گردد. وسعت این شهرستان ۲.۱۶۱۳۶کیلومتر مربع بوده و حدود ۲۴درصد از کل مساحت استان هرمزگان را در برگرفته؛ شهرستان جاسک به تنهایی از استان گیلان و یا استان چهارمحال و بختیاری بزرگتر است. شهر جاسک، مرکز شهرستان به صورت شبه جزیره‌ای است که از طرف جنوب و غرب به آب‌های دریای عمان منتهی می‌گردد و در موقعیت جغرافیایی ۴۶درجه و ۵۷دقیقه طول شرقی و ۲۵درجه و ۳۸دقیقه عرض شمالی واقع شده است. وسعت این شهر بندری ۶کیلومتر مربع و ارتفاع تقریبی آن از سطح دریا ۵متر است.

شهرستان جاسک دارای ۲۲۰کیلومتر مرز دریایی از طرف غرب و جنوب بوده به دلیل قابلیت‌های منحصربه فرد جغرافیایی و وجود لنگرگاه‌های طبیعی و خورها و نیز حیث هم‌جواری و نزدیکی با اقیانوس هند، به کنترل و نظارت بر دهانه ورودی آبراه خلیج فارس و تنگه هرمز از اهمیت تاریخی، سوق الجیشی، صیادی و تجاری خاصی برخوردار است.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی سیستان و بلوچستان

اهداف ایجاد منطقه آزاد تجاری-صنعتی سیستان و بلوچستان عبارتند از:

– عدم توجیه فعالیت‌های کشاورزی (به دلیل خشکسالی ۱۸ساله)؛ بخش صنعت، تجارت و بازرگانی می‌تواند باعث ایجاد اشتغال و نگه داشت مردم و تثبیت جمعیت به ویژه جمعیت جوان و تحصیلکرده شود.

– با توجه به نیاز افغانستان به تامین کالاهای معدنی می‌توان سهم عمده‌ای از بازار ۲۳میلیارد دلاری واردات آن کشور را از طریق منطقه آزاد تجاری-صنعتی سیستان تامین کرد.

– توسعه صنعت توریسم در منطقه با توجه به دارا بودن مکان‌های تاریخی و آثار فرهنگی متعدد

– ایجاد منطقه آزاد خشکی با ایجاد قرابت فرهنگی و اجتماعی میان ساکنان مرزها در دو کشور موجب امنیت و کاهش مشکلات مرتبط با آن خواهد شد.

 

مزیت‌ها:

– ارتباط نیمه غربی افغانستان، ترکمنستان و تا حدودی ازبکستان و نیمه غربی قزاقستان از طریق ترکمنستان با آب‌های آزاد جهان

– بسط امنیت و همزیستی مسالمت‌آمیز در استان با پیوند کردن مناطق شمالی شیعه‌نشین با جنوب سنی‌نشین

– مسیر ترانزیتی چابهار به زابل و افغانستان ضمن تحرک بیشتر فعالیت چابهار موجب کاهش ناامنی و تقویت همگرایی های فرهنگی-ملی و منطقه‌ای می‌شود.

– دسترسی مناسب استان سیستان و بلوچستان به شبکه‌های حمل و نقل ملی و برون کشوری

– با فعال شدن کریدورهای ترانزیتی، انگیزه عبور کالاهای کشورهای هند و جنوب شرق آسیا و چین از ایران افزایش می‌یابد.

– وجود دانشگاه زابل موجب گسترش ارتباطات علمی با مراکز و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی معتبر بین‌المللی می‌شود.

– وجود بازارچه‌های مرزی و پایانه مرزی، ساختمان گمرک در سایت پیشنهادی منطقه آزاد تجاری-صنعتی سیستان و بلوچستان

– وجود فرودگاه زابل (در سایت پیشنهادی) باعث راه ارتباط هوایی و توسعه منطقه می‌شود.

– توسعه و بسط مراودات اقتصادی قانونمند (منطقه آزاد) باعث کاهش قاچاق کالا می‌شود.

– تامین مواد اولیه در حوزه فولاد از معادن سنگ آهن حاجی‌گک در افغانستان

– با توجه به توان صادراتی گازی ایران (حدود ۲۰۰میلیون مترمکعب) منطقه آزاد سیستان و بلوچستان می‌تواند با توجه به تاسیسات لجستیکی از طریق لوله، مصارف افغانستان را در آینده تامین کند.

– در زمینه مبادلات تجاری از سمت ایران، ماشین‌آلات و تجهیزات حمل و نقل و مخابراتی، برق، خدمات فنی مهندسی و از طرف افغانستان کانی‌های فلزی، زغال سنگ، محصولات خام کشاورزی و پوست گاو و گوسفند و غیره صورت گیرد.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی مهران

شهرستان مهران یکی از شهرستان‌های مهم استان ایلام و ازجمله مناطق استراتژیک کشور است.

شهرستان مهران از نظر اهمیت بین‌المللی در نقطه مرزی قرار دارد که ۲۲۵کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق و با سه استان، استان نیسان، استان واسط و استان دیاله عراق هم‌مرز است.

شهرستان مهران دارای منابع غنی و سرشار از نفت و گاز است که هم‌اکنون وزارت نفت مشغول راه‌اندازی چاه‌های نفت در منطقه بوده و رودخانه‌های کنجان‌چم، گاوی، چنگوله، تدوله و گدارخوش از این شهرستان عبور می‌کنند و به خاک عراق سرازیر می‌شوند.

آب و هوای این شهرستان گرم و خشک است، به نحوی که در تابستان به ۵۰درجه سانتی‌گراد بالای صفر می‌رسد.

این منطقه دارای اراضی مستعد کشاورزی مانند دشت مهران، دشت محسن‌آباد، دشت امیرآباد و دشت صالح‌آباد است.

تاسیس و راه‌اندازی منطقه آزاد تجاری-صنعتی مهران به لحاظ شرایط خاص منطقه و ارتباط نزدیک و سهل‌الوصول با استان‌های همجوار عراق و نزدیکی به پایتخت کشور عراق و عتبات عالیات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به لحاظ راه‌های ارتباطی با نزدیک بودن به بزرگراه اصلی تهران-‌خوزستان و ایلام-کرمانشاه می‌تواند نقش موثری ایفا نماید، به نحوی که در ایام اربعین بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر از مرز مهران به عتبات عالیات در عراق مشرف می‌شوند.

فعالیت‌هایی در زمینه تاریخی و سایر اولویت‌های لازم ایجاد منطقه آزاد تجاری-صنعتی مهران می‌تواند نقش موثری در فرآیند توسعه استان و صادرات انواع و اقسام کالاها به بازار هدف عراق داشته باشد.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی اردبیل

استان اردبیل یکی از استان‌های کشور است که در شمال غربی در منطقه آذربایجان ایران واقع شده ‌است. مساحت این استان ۱۷۹۵۳کیلومتر مربع (حدودا ۱٫۰۹درصد از مساحت کل کشور) و جمعیت آن براساس سرشماری سال‌‎۱۳۹۰ برابر یک میلیون و ۲۴۹هزار نفر می‌باشد. مرکز این استان شهر اردبیل است و بر طبق آخرین تقسیمات کشوری، شامل ۱۰شهرستان، ۲۵بخش، ۲۱شهر و ۶۶دهستان می‌شود. در ۲۲دی‌ماه سال‌۱۳۷۱ لایحه استان شدن اردبیل در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و این استان در ۲۳فروردین‌ماه سال‌۱۳۷۲ پس از نزدیک به ۳۰سال پیگیری مردم اردبیل، از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد.

استان اردبیل یکی از مناطق گردشگری در ایران است. یکی از ویژگی‌های این استان آب و هوای مطبوع و خنک این منطقه در فصل‌های بهار و تابستان است. مجتمع‌های آبگرم مشگین‌شهر و سرعین در ۲۲کیلومتری غرب شهر اردبیل یکی از مشهورترین مناطق گردشگری استان اردبیل است که در فصل‌های گرم به خصوص تابستان، میزبان ده‌ها هزار نفر گردشگر از اقصی ‌نقاط ایران و کشورهای خارجی است. سرعین بیشترین تعداد هتل و هتل آپارتمان‌ها را با جمعیت نسبتا کم ساکن در خود در مقایسه با سایر مناطق گردشگری ایران دارد.

استان اردبیل به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود یکی از مناطق مستعد در زمینه ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی می‌باشد و مردم و مسئولان این استان به آن به عنوان یکی از راهکارهای توسعه منطقه چشم دوخته‌اند.

داشتن ۳۸۰کیلومتر مرز خشکی با جمهوری آذربایجان، برخورداری از گمرک بین‌المللی بیله‌سوار مغان، قابلیت‌های غنی کشاورزی و گردشگری از جمله ظرفیت‌هایی است که استان اردبیل برای ایجاد مناطق آزاد تجاری-صنعتی از آن برخودار است.

توجه نظام و دولت به منطقه ازجمله اختصاص یک میلیارد دلار برای مهار آب‌های مرزی و تبدیل حدود ۸۳هزار هکتار از اراضی دیم منطقه به آبی شرایط ویژه‌ای در افزایش تولید کشاورزی و نیز ایجاد صنایع زنجیره‌ای ایجاد خواهد کرد و بی‌شک یکی از زمینه‌های شکل‌گیری این مهم می‌تواند ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی در شمال استان اردبیل باشد، چراکه برای تحقق برنامه‌های توسعه‌ای نیاز به سرمایه و نیز بازارهای جدید است و منطقه آزاد از جمله مهم‌ترین ابزارهای عملی‌سازی آن است.

امروز بیش از هر زمان دیگر بستر و زمینه مناسب برای ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی در استان اردبیل مهیا شده و وجود شرکت کشت و صنعت مغان، وجود اراضی پایاب سد خداآفرین، فرودگاه پارس‌آباد مغان و وجود اراضی حاصلخیز در بیله‌سوار و پارس‌آباد ظرفیت عظیمی است که در کمتر استانی می‌توان این مزیت‌ها را پیدا کرد.

استان اردبیل یکی از استان‌های مستعد در بخش کشاورزی و گردشگری است که ایجاد منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی در این استان به دلیل همجواری با کشورهای حوزه قفقاز می‌تواند علاوه بر رونق اشتغال‌زایی، سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در بخش‌های مختلف اقتصادی به دنبال داشته باشد.

 

منطقه آزاد تجاری-صنعتی قصرشیرین

قصرشیرین یکی از شهرهای استان کرمانشاه در غرب ایران است. این شهر مرکز بخش مرکزی شهرستان قصرشیرین در غرب استان کرمانشاه و در نزدیکی مرز ایران و عراق قرار گرفته ‌است. قصرشیرین از شمال شرق به سرپل ذهاب و از جنوب شرق به گیلانغرب منتهی می‌شود. قصرشیرین به دلیل نخل‌های بلند و همچنین محصولات متنوع کشاورزی همیشه مورد توجه بوده ‌است.

شهر قصرشیرین در ۱۶۶کیلومتری غرب شهر کرمانشاه واقع شده ‌است. این شهر بین طول جغرافیایی ۴۵درجه و ۳۵دقیقه شرقی و عرض ۳۴درجه و ۳۱دقیقه شمالی قرار دارد که ارتفاع آن از سطح دریا ۳۳۳متر می‌باشد. منطقه جنوب قصرشیرین آب و هوای بیابانی گرم و خفیف، مرکز آن آب و هوای خشک و نیمه معتدل و شمال و شرق آن آب و هوای نیمه خشک سرد دارد. قسمت‌های مرتفع نیز دارای آب و هوای نیمه مرطوب سرد هستند. میانگین سردترین ماه سال بین ۲.۵ تا ۵درجه سانتیگراد و میزان بارندگی بین ۳۵۰ تا ۴۵۰میلی‌متر در نوسان است.

اقتصاد قصرشیرین بیشتر به کشاورزی وابسته است. با این حال در اطراف شهر منابع نفتی نیز وجود دارد که به میزان کمی استخراج می‌شوند.

شهرستان قصرشیرین با ۲۷هزار نفر جمعیت، ۱۸۶کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.

این شهرستان با ۲مرز رسمی خسروی و پرویزخان و بازارچه سومار، محور نیمی از صادرات ۲میلیارد دلاری ایران به همسایه غربی است که انتظار می‌رود این رقم با ایجاد منطقه آزاد قصرشیرین جهش قابل توجهی داشته باشد.

کرمانشاه نزدیکترین و بهترین مسیر ایران به عراق است و در کمتر از ۲.۵ساعت به حدود ۱۸میلیون نفر از جمعیت آن دسترسی دارد.

البته روشن است که اگر زیرساخت‌های صادراتی تکمیل و امکان تولید و شکوفایی ظرفیت‌های متعدد کشاورزی، ‌معدنی، دارویی و صنعتی استان ۲میلیون نفری کرمانشاه ایجاد گردد، زمینه یک جهش بلند اقتصادی فراهم می‌شود.

استان ۲میلیون نفری کرمانشاه با وسعت حدود ۲۵هزار کیلومتر مربع، ۱.۵درصد از مساحت کل کشور (هفدهمین استان) را به خود اختصاص داده و شامل ۱۴شهرستان، ۳۱بخش، ۳۲شهر، ۸۶دهستان است.

مرکزیت غرب کشور، عملکردهای فراملی، امکان صادرات به عراق و حتی تا مرزهای مدیترانه، قرار گرفتن در کریدور شرق به غرب و مسیر ترانزیت کالا به کشور عراق، داشتن بیش از ۳۰۰کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق از مزیت‌ها ارزشمندی است که استان کرمانشاه را مستعد برخورداری از مناطق ویژه و آزاد اقتصادی و تجاری کرده است.