بسته‌های سرمایه‌گذاری؛ تسهیل فرآیند تخصصی‌سازی و توسعه اقتصادی مناطق آزاد

به گزارش اخبار مناطق آزاد، دکتر حجت‌الله عبدالملکی مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در جریان این رویداد، از جذب ۲۰۰هزار میلیارد تومان سرمایه (۴برابر نمایشگاه ایران اکسپو۲۰۲۳) از قبل معرفی بسته‌های سرمایه‌گذاری مناطق آزاد و ویژه اقتصادی خبر داد.

باید تصریح کرد که تدوین و تهیه بسته‌های سرمایه‌گذای اقدام مطلوب و مثبتی است؛ چراکه در طول سه‌دهه گذشته، حضور سرمایه‌گذاران و تعریف پروژه‌های سرمایه‌گذاری مختلف اقتصادی، عموما از جانب سرمایه‌گذاران انجام شده است و سازمان‌های مناطق آزاد عمدتا پیشنهادات مختلف را از لحاظ اولویت‌های کلی آن، مورد بررسی قرار می‌دادند. فلذا در این بررسی اجمالی، تناسب طرح با زیرساخت‌های موجود، ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل، درونگرایی یا برونگرایی، سطح تکنولوژی، میزان اشتغال‌زایی و… زیاد نمی‌توانست مورد دقت و توجه قرار گیرد.

بنابراین تهیه بسته‌های سرمایه‌گذاری در شرایطی که سازمان‌های مناطق آزاد امروز دارای تجارب کارشناسی و مدیریتی قابل‌توجهی هستند و به ظرفیت‌های هر منطقه بیش از گذشته اشرافیت یافته‌اند، در کنار تقلیل بروکراسی‌های رایج از طریق صدور مجوزهای بی‌نام، می‌تواند هدفمندی سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد را بهبود ببخشد.

در جریان نمایشگاه معرفی بسته‌های سرمایه‌گذاری و توانمندی‌های صادراتی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران در شهر مقدس مشهد، بسته‌های سرمایه‌گذاری ارائه شده نسبت به نمایشگاه تهران، رشد ۵۰درصدی را شاهد بود. ارائه ۷۰۰بسته سرمایه‌گذاری در این نمایشگاه نشان می‌دهد مسئولین مناطق آزاد به کارآمد بودن این روش در افزایش سرمایه‌گذاری متناسب با پتانسیل‌ها و مزیت‌های هر منطقه اعتقاد پیدا کرده‌اند‌.

هرچند در این میان، مسائل مهم دیگری نیز مطرح است؛ ازجمله این‌که بسته‌های ارائه شده دارای پشتوانه کارشناسی و اجرایی کافی باشند. در غیر این صورت بسته‌های سرمایه‌گذاری غیر از تعریف اجمالی و مبهم از فرصت‌های سرمایه‌گذاری نخواهد بود و نخواهد توانست در مراحل بعدی رضایت سرمایه‌گذاران را جلب نماید.

درخصوص بسته‌های سرمایه‌گذاری تهیه شده و همچنین تاثیر آن بر افزایش احتمالی میزان سرمایه‌گذاری‌های مختلف در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران، در گزارش پیش‌روی، نظر برخی از فعالین اقتصادی و مدیران حوزه سرمایه‌گذاری در سازمان‌های مناطق آزاد را جویا شده‌ایم. البته این اشخاص در ارتباط با فلسفه وجودی و کارایی بسته‌های سرمایه‌گذاری، دارای نظرات مختلف و متفاوتی هستند. با این وجود، تهیه گزارش تحلیلی ایجاب می‌کند نظرات گوناگون مورد پرسش قرار گیرد.

با نظرداشت این نکته، توجه شما را به مطالعه گزارش ذیل جلب می‌نماییم. موضع رسمی و تحلیلی نشریه درخصوص بسته‌های سرمایه‌گذاری ارائه شده در دو نمایشگاه تهران و مشهد این است که؛ این بسته‌ها، موجب افزایش هدفمندی جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و حرکت به سوی سرمایه‌گذاری‌های تخصصی خواهد شد. شاید در نهایت ما بعد از گذشت سه‌دهه، شاهد ایجاد مناطق آزاد تخصصی در کشور باشیم. مناطق آزاد تخصصی درحال حاضر، اصلی‌ترین استراتژی توسعه در مناطق آزاد موفق جهان است. در دنیای امروز، مناطق آزاد با داشتن یک عنوان کلی نمی‌توانند در تمام حوزه‌های صنعتی، تجاری و توریستی از حضور سرمایه‌گذاران استقبال نمی‌کنند. ایجاد بهره‌وری حداکثری در موضوع سرمایه‌گذاری، ارتقای هم‌پیوندی‌های تخصصی با مناطق پیرامونی، رشد تخصصی نیروی کار و… از عمده‌ترین اهداف مناطق آزاد تخصصی می‌باشد.

در کنار موضوع تخصصی شدن، مناطق آزاد با تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری خواهند توانست، اولویت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت‌ها را بیش از گذشته تعیین نمایند و همچون گذشته سرمایه‌گذاری در بخش زیربنایی، مبهم، ناتمام و گاها بلااستفاده نخواهد بود‌‌. یقینا با آماده‌سازی زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری، احتمال استقبال بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی از فرصت‌های موجود در مناطق آزاد ایران بیش‌از‌پیش خواهد بود.

رئیس هیات مدیره انجمن واحد کارآفرینان و فعالان اقتصادی ارس:

جذب سرمایه‌گذار با نبود زیرساخت و عدم نگرش ملی به مناطق آزاد، امکان‌پذیر نیست

جعفر عباسی تولیدکننده و رئیس هیات مدیره انجمن واحد کارآفرینان و فعالان اقتصادی ارس در گفت‌‎وگو با نشریه، اثرگذاری تخصصی شدن سرمایه‌گذاری‌های مناطق آزاد را منوط به فراهم کردن امکاناتی در راستای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری دانست و تاکید کرد که امکان جذب سرمایه‌‌گذار با وجود بی‌توجهی‌های دولت به بحث زیرساخت‌ها و عدم نگرش ملی به مناطق آزاد، وجود ندارد.

طبق گفته این فعال اقتصادی؛ تا مادامی‌که عناصر تسهیل‌کننده فعالیت اقتصادی سرمایه‌گذاران ازجمله انواع معافیت‌های مالیاتی و کاهش عوارض و تعرفه‌های خدمات گمرکی در ورود مواد اولیه و کالا به مناطق آزاد و تخفیف در خروج محصول یا کالا به سرزمین اصلی مهیا نگردد و در تامین آنها بازنگری نشود، عملا بسته‌های سرمایه‌گذاری کارکرد عملیاتی نخواهند داشت.

عباسی در پاسخ به این سوال که تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری چه تاثیری بر هدفمندی و ارتقاء حوزه جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد خواهد گذاشت، اظهار داشت: بسته‌های سرمایه‌گذاری که از سوی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ارائه شده‌اند، جهت اثرگذاری نیازمند فراهم شدن امکاناتی از قبیل کاهش ریسک سرمایه‌گذاران هستند؛ علی‌الخصوص باید سرمایه‌گذاران خارجی در مناطق آزاد با ایجاد بسترهای مستقل در حوزه‌های پولی و مالی مرتبط با بورس، بیمه و بانک‌های فعال در این مناطق و ایجاد شعبه‌های مستقل، سرمایه‌شان بیمه شود. با گذشت سه‌دهه هنوز هیچ بانک خارجی در مناطق آزاد ایجاد نشده است تا امکان استفاده از ابزار مهم اقتصادی برای فعالان و سرمایه‌گذاران در این مناطق فراهم شده باشد و بسترهای اقتصادی لازم جهت فعالیت آزادانه و فارغ از ریسک مالی فعالان و تولیدکنندگان را مهیا سازد.

رئیس هیات مدیره انجمن واحد کارآفرینان و فعالان اقتصادی ارس تصریح کرد: تا زمانی‌که زیرساخت‌های مناسب جذب سرمایه‌گذاری و بیمه‌های مربوط به پوشش‌های ریسک فعالان فراهم نگردد و مشوق‌های قانونی فعالان تامین نباشد، در نتیجه امکان جذب سرمایه‌گذاران با توجه به عواملی از قبیل بالا بردن ریسک سرمایه‌گذاری در کشور‌، عدم توجه دولت به تامین و توسعه زیرساخت‌های لازم در مناطق آزاد، عدم نگرش ملی به مناطق آزاد و عدم توسعه مطلوب زیرساخت‌های لازم برای تولیدکنندگان وجود ندارد. بدون مهیا شدن موارد ذکر شده، ارتقاء حوزه جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد بدون حضور سرمایه‌گذاران بزرگ اقتصادی و شاخص با تولیدات صادرات‌محور و حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی، امکان‌پذیر نمی‌باشد.

وی در پاسخ به این سوال که تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری و صدور مجوزهای بی‌نام، تا چه حدی می‌تواند باعث تسهیل و کاهش بروکراسی اداری در این مناطق شود‌، عنوان کرد: کاهش بروکراسی اداری در مناطق آزاد نیازمند نگرش بخش دولتی به این حوزه می‌باشد؛ مثلا دولت بایستی دیوان‌سالاری را در مناطق آزاد حذف کرده و سلطه خود را در مناطق کاهش داده و یک نوع استقلال اداری به این سازمان‌های مناطق آزاد اعطا نماید. دولت باید اجازه دهد طبق ماده(۵) چگونگی اداره مناطق آزاد که فلسفه تشکیل هر منطقه آزادی می‌باشد؛ سازمان‌های مناطق به فعالیت‌های قانونی خود برگردند و تنها با اکتفا به صدور مجوزهای سرمایه‌گذاری بی‌نام که باعث دورزدن نظام بروکرایتک اداری موجود می‌شود، عملا امکان‌پذیر نخواهد شد؛ چراکه تنها با حذف مقررات زیاد سرمایه‌گذاری، این بسته‌ها توجیه اقتصادی و انگیزش لازم برای بنگاه‌های اقتصادی بدون برطرف نمودن ریسک‌های سرمایه‌گذاری را نخواهند داشت.

عباسی ادامه داد: تا زمانی که مناطق آزاد روش‌های مبتنی‌بر اقتصاد آزاد و شناور را فراهم نیاورده، اثر و درآمدهای پایداری برای سرمایه‌گذاران جهت برگشت نرخ سرمایه‌گذاری متصور نخواهد بود و تا مادامی‌که عناصر تسهیل‌کننده فعالیت اقتصادی سرمایه‌گذاران ازجمله انواع معافیت‌های مالیاتی و کاهش عوارض و تعرفه‌های خدمات گمرکی در ورود مواد اولیه و کالا به مناطق آزاد و تخفیف در خروج محصول یا کالا به سرزمین اصلی مهیا نگردد و در تامین آنها بازنگری نشود، عملا این بسته‌های سرمایه‌گذاری کارکرد عملیاتی نخواهند داشت.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که در بحث جذب سرمایه‌گذاری، مشخص و معین بودن ظرفیت‌های خاص هر منطقه چگونه می‌تواند باعث تخصصی شدن سرمایه‌گذاری‌ها خصوصا در ارتباط با سرمایه‌گذاری‌های خارجی شود، اذعان داشت: مناطق آزاد زمانی می‌توانند فعالیت‌های سرمایه‌گذاری را به سوی تخصصی شدن پیش ببرند که بتوانند تسهیلاتی درخصوص انتقال تکنولوژی و فناوری‌های پیشرفته که باعث افزایش تولیدات و اشتغال پایدار در این مناطق فراهم آوردند، ارائه نمایند. با عنایت به شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و با توجه به تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاران خارجی شاخص و ارزآور که نیاز مبرم کشور و مناطق آزاد است، بدون وجود مشوق‌های کم‌نظیر، امکان‌پذیر نمی‌باشد.

رئیس هیات مدیره انجمن واحد کارآفرینان و فعالان اقتصادی ارس در پایان خاطرنشان کرد: یکی از این مشوق‌ها می‌تواند ارائه مجوزهای ظرفیت بانکی آفشور و تسهیلات ویژه جهت حفظ سرمایه‌های سرمایه‌گذاران حتی داخلی باشد‌. با قرار گرفتن مناطق آزاد کشور تحت شمول قوانین مالیاتی مانند سرزمین اصلی که مجلس محترم شورای اسلامی آن را تصویب نمود و عدم اجرای ماده‌۶۵ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور که یکی از موانع جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌باشد‌، شرایط حضور سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد مهیا نشده است؛ لذا تنها با گزینه تخصصی شدن مناطق نیز نمی‌توان امیدوار به حضور سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد بود.

رضا راجی‌کرمانی، مدیرعامل شرکت پیرامون سیستم قشم:

نبود استراتژی توسعه، بزرگترین مشکل سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد است

همچنین، رضا راجی‌کرمانی مدیرعامل شرکت پیرامون سیستم قشم در گفت‌وگو با نشریه، به تحلیل و تبیین وعده‌های معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم رونمایی از بسته‌های سرمایه‌گذاری مناطق آزاد پرداخت.

طبق گفته این فعال اقتصادی؛ معاون اول رئیس‌جمهور، مدیران عامل سازمان‌های مناطق آزاد را فرماندهان اقتصادی این مناطق توصیف کرد؛ غافل از آن‌که در هر جنگی، مهم‌تر از سرباز، فرمانده و اسلحه؛ استراتژی جنگی است. نبود استراتژی توسعه در مناطق آزاد، بزرگ‌ترین مشکل مدیران عامل سازمان‌های مناطق آزاد در ادوار گذشته بوده است.

وی نسبت به نبود زیرساخت و عدم معافیت‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران مناطق آزاد گلایه کرد و صدور مجوزهای بی‌نام را برای کاهش بروکراسی دور از دسترس دانست.

راجی‌کرمانی درخصوص بحث جذب سرمایه‌گذار و تدوین بسته‌های تخصصی گفت‌: در ۲۶تیر‌۱۴۰۲، معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم رونمایی از ۷۰۰بسته سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد، مواردی را مطرح نمودند که امیدوارم حداقل بخشی از آن به واقعیت بپیوندد؛ چراکه در غیر این‌ صورت شوخی بسیار تلخی با سرمایه‌گذاران فعلی مناطق آزاد خواهد بود.

مدیرعامل شرکت پیرامون سیستم قشم ادامه داد: معاون اول رئیس‌جمهور در این مراسم به مواردی اشاره کردند که لازم ‌است با دقت بیشتری به آن توجه شود: «لازمه دستیابی به رشد ۸درصدی اقتصادی، سرمایه‌گذاری سالانه ۲۰۰میلیارد دلار است که ۱۰۰میلیارد دلار از طریق منابع داخلی قابل تحقق است؛ ولی ۱۰۰میلیارد دلار دیگر حتما باید از محل سرمایه‌گذاری خارجی تامین شود».

وی افزود: مطابق گزارش اتاق بازرگانی ایران، «فرار سرمایه» واقعیت تلخ امروز اقتصاد ایران است. طبق آمارهای بانک مرکزی، خالص «حساب سرمایه» در نیمه اول‌۱۴۰۱، به منفی ۱۲میلیارد و ۸۵۰دلار رسیده که در ۲۰سال اخیر بی‌سابقه بوده است. این رقم در پایان بهار سال گذشته منفی ۱۰میلیارد دلار بود، اما در فصل تابستان ۲٫۸۵میلیارد دلار دیگر منفی شده است. در سال‌۲۰۲۱ میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای مختلف ۱۵۸۲میلیارد دلار بوده که سهم ایران ۱٫۴۲میلیارد دلار یعنی کمتر از یک‌صدم درصد از کل سرمایه‌گذاری خارجی در جهان است! با هر معیاری، این رقم بسیار پایین‌تر از آنی است که باید باشد. با توجه به فرار سرمایه از کشور، اولویت اول دولتمردان ما باید حفظ سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاران فعلی باشد، نه جذب سرمایه‌گذاران جدید. مطمئن باشید که اگر نتوانید سرمایه‌گذاران فعلی را حفظ کنید، سرمایه‌گذار جدیدی هم به کشور وارد نخواهد شد.

راجی‌کرمانی تصریح کرد: بارها عرض کرده‌ام که «سرمایه، گوش‌هایی ناشنوا و چشمانی بینا دارد» هرچقدر می‌خواهید در مورد حمایت از سرمایه‌گذاری و قدردانی از کارآفرینان صحبت کنید، در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها مقاله بدهید، در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی مصاحبه کنید، اما در عمل هزاران مشکل و گلوگاه برای تجارت و تولید ایجاد کنید و سرمایه‌‌گذاری را ناایمن کنید، (در مرداد‌۱۴۰۱ بخشنامه فروش ارز نیمایی به تولیدکنندگان مناطق آزاد صادر گردید و در اردیبهشت۱۴۰۲ فروش ارز نیمایی به مناطق آزاد ممنوع گردید و در خرداد‌۱۴۰۲ مجددا تایید گردید!) مراحل گمرکی صادرات از مناطق آزاد به خارج از کشور و بدتر از آن به داخل کشور را ببینید و بعد بگویید چرا در مناطق آزاد تولید انجام نمی‌شود و همه به سمت واردات کالا می‌روند؟!

این فعال اقتصادی اظهار داشت: معاون اول رئیس‌جمهور، مدیران عامل سازمان‌های مناطق آزاد را فرماندهان اقتصادی این مناطق توصیف و آنان را مکلف کرد در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب برای مردمی‌سازی اقتصاد، بسترهای لازم را برای نقش‌آفرینی و مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران از سراسر کشور فراهم کنند. در هر جنگی، مهم‌تر از سرباز، فرمانده و اسلحه؛ استراتژی جنگی است. هیچ فرماندهی بدون آن‌که بداند استراتژی جنگ چیست و قرار است دفاع کند یا حمله، نمی‌تواند گردان و لشکر خود را فرماندهی کند. نبود استراتژی توسعه در مناطق آزاد بزرگترین مشکل مدیران عامل سازمان‌های مناطق آزاد در ادوار گذشته بوده است. آیا اکنون این استراتژی توسعه تعریف شده است؟ آیا به مدیران عامل ابلاغ شده است؟ امیدوارم که این‌گونه باشد.

وی اظهار کرد: جناب آقای عبدالملکی دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز در همین راستا موضوعاتی را در مصاحبه‌ای عنوان کرده‌اند که نیاز به توضیح بیشتر دارد. ایشان در این مصاحبه بیان کرد: «مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران بهشت سرمایه‌گذاری هستند؛ چراکه علاوه‌بر اینکه مزایای سرزمینی تولید مانند پایین بودن هزینه تولید مناسب بودن دسترسی به بازارها و زیرساخت‌های خوب در مناطق آزاد نیز وجود دارد، قانونگذار مزیت‌های ویژه‌ای برای مناطق آزاد ازجمله معافیت‌های مالیاتی گمرکی اداری برای این مناطق در نظر گرفته است»!

مدیرعامل شرکت پیرامون سیستم قشم در پایان تاکید کرد: واقعا زیرساخت چیست و یا معنی زیرساخت خوب چیست! زمانی در سفری به کره‌جنوبی، از یکی از شهرک‌های صنعتی آن کشور بازدیدی داشتم. جاده، بارانداز قطار، سیستم برق و مخابرات و کلیه امکانات موردنیاز تولید در زمان تحویل زمین صنعتی، به شما تحویل می‌شود. حال مقایسه کنید با امکانات ما در شهرک صنعتی تولا در منطقه آزاد قشم! پست برق را خودمان می‌زنیم، پس از ۷سال هنوز یک خط تلفن به ما نداده‌اند (مخابرات می‌گوید هزینه کابل‌کشی و ایجاد پست برعهده خود شماست)، هر سال وعده انشعاب گاز داده می‌شود، اما از گاز خبری نیست و… نمی‌دانم منظور جناب عبدالملکی از زیرساخت چیست؟ در مورد معافیت مالیاتی هم که تمام فعالان اقتصادی مناطق آزاد معنی آن را بهتر می‌دانند! ایشان به صدور مجوزهای بی‌نام برای کاهش بروکراسی اشاره کرده‌اند. باتوجه به اینکه چنین مورد تاکنون سابقه نداشته است، از اظهارنظر و پیش‌داوری در مورد این روش صدور مجوز خودداری می‌کنم. ان‌شاالله که بتواند در توسعه مناطق آزاد موثر افتد و واگذاری آنها نیز شفاف باشد تا بعدها شائبه رانت و پارتی‌بازی در اعطای این مجوزها ایجاد نگردد.

حامد افروز، فعال اقتصادی در منطقه آزاد قشم:

وعده تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری مناطق آزاد بالفعل شود

حامد افروز سرمایه‌گذار و فعال اقتصادی در منطقه آزاد قشم نیز در گفت‌وگو با نشریه، از مشکلات سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد ایران سخن گفت و از مسئولین درخواست کرد که درخصوص تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری همت کنند و وعده‌ها را عملیاتی نمایند؛ چراکه دیگر انگیزه‌ای برای حفظ و نگهداشت فعالان اقتصادی در مناطق آزاد ایران وجود ندارد.

این فعال اقتصادی اظهار کرد: اگر سرمایه‌گذار در بدو ورود به سازمان منطقه آزاد بخواهد با چالش و بن‌بست اداری مواجه شود، طبیعتا هیچ‌کدام از سرمایه‌گذاران در این شرایط اقتصادی برای فعالیت اقتصادی ورود نمی‌کنند. بنابراین باید فرصت‌های بسیار جذاب و وسوسه‌کننده برای سرمایه‌گذار وجود داشته باشد که هم توجیه اقتصادی داشته باشد و هم منفعت سرمایه‌گذار را تضمین نماید تا بتواند فعالیت اقتصادی خود را آغاز کند. بسته‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند یکی از ابزارهای لازم برای جلب سرمایه‌گذار باشد، مشروط بر آن‌که صرفا وعده وعید نباشد.

وی تاکید کرد: پروسه اداری که درحال حاضر در مناطق آزاد وجود دارد، بسیار دست و پاگیر است. بنده به عنوان نماینده فعالان اقتصادی در منطقه آزاد قشم شاهد هستم که مدارکی که دی‌ماه سال گذشته از یک اداره‌ای در زیرمجموعه سازمان منطقه آزاد قشم به اداره دیگر جهت سرمایه‌گذاری ابلاغ شده‌، اما همچنان معطل مانده و سرمایه‌گذار نتوانسته روند کاری خود را ادامه دهد. این زمان‌سوزی برای سرمایه‌گذاران یک سم است و این سم‌پاشی از طریق ادارات و بخش‌های زیرمجموعه سازمان منطقه آزاد انجام می‌شود. یکی از معضلات شدید برای سرمایه‌گذاری، همین بروکراسی سخت در سازمان‌های مناطق آزاد است. ما در شرایطی که همه دنیا علیه ایران بسیج شده‌اند و کشور را در جنگ اقتصادی قرار داده‌اند، باید آنچنان فرصت وسوسه‌کننده و مناسب لحاظ کنیم که سرمایه‌گذاران داخلی حفظ شوند تا به‌واسطه حفظ سرمایه‌گذاران داخلی‌، سرمایه‌گذاران خارجی جذب گردند. اگر سرمایه‌گذاران داخلی را حفظ نکنیم و به آنها که فرماندهان جنگ اقتصادی هستند، بها ندهیم؛ چگونه می‌توانیم سرمایه‌گذار خارجی را برای ورود به مناطق آزاد جهت سرمایه‌گذاری مجاب نماییم؟!

افروز ادامه داد: یکی از مشکلاتی که داریم و به آن توجهی نشده است، عدم وجود بانک‌های خارجی در مناطق آزاد است که طبق قانون باید این کار انجام شود، ولی به این موضوع نیز اهمیتی داده نمی‌شود.

این فعال اقتصادی در منطقه آزاد قشم درخصوص برگزاری رویدادهای فرصت سرمایه‌گذاری جهت ارتقای جایگاه مناطق آزاد بیان کرد: وقتی زیرساخت‌های مناطق آزاد تامین نیست و ریل‌گذاری برای سرمایه‌گذاری انجام نشده باشد، هزار بار اگر نمایشگاه و همایش برگزار کنیم، فایده‌ای ندارد. وقتی فعال اقتصادی توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذار نداشته باشد، طبیعتا نمی‌شود با حرف و روی کاغذ او را به سرمایه‌گذاری تشویق کرد. سرمایه‌گذار نیاز به احترام و بها دادن دارد، فعال اقتصادی نمی‌تواند وقت خود را صرف پروسه اداری کند و نزدیک به یک‌سال در سیکل اداری رفت و آمد داشته باشد.

وی تصریح کرد: اینها باعث می‌شود که سرمایه‌گذار در مناطق آزاد سرمایه‌گذاری نکند. اصلا چه لزومی دارد سرمایه‌گذار در مناطق آزادی که از هر طرف به آن فشار وارد می‌شود و تحریم‌های خارجی و خودتحریمی‌ها، خودزنی‌ها و بخشنامه‌های دست و پاگیر وجود دارد، کار اقتصادی انجام دهد؟

افروز اظهار داشت: بی‌شک با نبود فرصت‌های جذاب سرمایه‌گذاری، فشارها و عدم اجرای معافیت‌های مالیاتی و گمرگی و مسائل دیگر، سرمایه‌گذار قانع به حضور در مناطق آزاد نمی‌شود. ما در این مدت به کرات فرار سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد به دلیل چندگانگی و بی‌ثباتی مدیریتی داشته‌ایم. وقتی برنامه‌ریزی و نقشه‌راه مناسب باشد، مسلما سرمایه‌گذار به مناطق آزاد ورود پیدا می‌کند؛ اما چنانچه ریل‌گذاری برای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد درست انجام نشود، طبیعتا حضور فعال اقتصادی کم‌رنگ خواهد بود.

این سرمایه‌گذار در منطقه آزاد قشم ادامه داد: در هر منطقه به‌واسطه وجود ظرفیت‌های ‌منطقه‌ای و توسعه آن، سرمایه‌گذار توجیه می‌شود که اسناد و مدارکی که نیاز سرمایه‌گذاری است، آماده کند؛ اما مشروط بر آن‌که بسته واقعی آماده باشد تا سرمایه‌گذار قانع گردد. وقتی در عمل چنین نباشد و زیرساخت، هدف، برنامه و نقشه‌راه مشخص نباشد و مسیر سرمایه‌گذار با بروکراسی اداری همراه باشد، طبیعتا رغبتی برای سرمایه‌گذاری وجود نخواهد داشت.

وی افزود: سرمایه‌گذار ۸سال است که با سازمان منطقه آزاد قشم در کش‌و‌قوس است تا سرمایه‌گذاری خود را به انجام رساند؛ این چالش‌ها را خود سازمان منطقه آزاد به‌وجود آورده است. اگر واقعا بسته‌های سرمایه‌گذاری مناسبی برای سرمایه‌گذار داشته باشند، در یک روز و یک لحظه می‌توانند کار سرمایه‌گذار را با تمام مدارک تحویل دهند. وقتی که زمین و مجوز آماده و مسیر فعالیت اقتصادی فراهم باشد، طبیعتا سرمایه‌گذار مشتاق می‌شود.

افروز تصریح کرد: یک سرمایه‌گذار وقتی جهت سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد ورود می‌کند، طبیعتا مدیر آن قسمت برنامه و نقشه‌راهی باید جلوی سرمایه‌گذار بگذارد و بگوید کدام زمین را برای سرمایه‌گذاری می خواهید. کارشناس را دعوت کند تا سرمایه‌گذار تشویق شود و به او تبیین کنند که بسته سرمایه‌گذاری چه تاثیر و موفقیتی در پی خواهد داشت. طبیعتا مجوزها و زیرساخت‌ها در این بسته‌ها آماده است تا کار پرسود و رونق شکل بگیرد‌. اگر این موضوع بخواهند عملی شود، باید این برنامه‌ها صورت پذیرد. ضمن اینکه از هر منطقه اتاق‌فکر سرمایه‌گذاری باید بگذارند و از فعالان اقتصادی دعوت کنند؛ چراکه این فعالین بهتر از مدیر تازه‌وارد، چند و چون کار را می‌دانند و با منطقه آشنایی دارند. اتاق فکر اقتصادی و دادن مشاوره به سرمایه‌گذار می‌تواند موثر باشد.

این سرمایه‌گذار و فعال اقتصادی در منطقه آزاد قشم در پایان بیان کرد: این سوال را از مسئولین محترم که نمایشگاه برگزار می‌کنند باید پرسید که خروجی نمایشگاه‌ها و همایش‌های قبلی چه بوده و چند درصد از آن بسته‌ها را توانستند ارائه دهند و به سرانجام برسانند؟ مدیران باید در عمل این موضوعات را اجرایی کنند‌، زیرساخت‌ و نقشه‌راه مناسب برای سرمایه‌گذار فراهم کنند تا اتفاقات خوبی رقم بزنند. مناطق آزاد می‌توانند سکوی پرتاب اقتصاد ایران باشند؛ زیرا در خط اول اقتصاد ایران حضور دارند.

آرش یوسف‌زاده، مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو:

شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری متناسب با ظرفیت هر منطقه آزاد، ضروری است

و اما، آرش یوسف‌زاده مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو در گفت‌وگو با نشریه، از تاثیر تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری هدفمند برای جذب سرمایه‌گذاری سخن گفت و در پاسخ به این سوال که تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری چه تاثیری بر هدفمندی و ارتقاء حوزه جذب سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد خواهد گذاشت، اظهار کرد: فرصت‌ها و بسته‌های سرمایه‌گذاری می‌بایست با پشتوانه مطالعات فنی و کارشناسی، شناسایی و تدوین گردد که خوشبختانه این اتفاق در مناطق آزاد با سیاستگذاری‌های دبیرخانه شورایعالی انجام گرفته و نتایج خوبی هم حاصل شده است.

وی افزود: اگر فرصت‌های سرمایه‌گذاری با بهره‌گیری از دانش فنی و کارشناسی و همچنین تجربه بخش خصوصی، متناسب با ظرفیت‌ها و مزیت‌های نسبی هر منطقه و موقعیت جغرافیایی و منابعی که در مناطق وجود دارد، شناسایی گردد، مطمئنا مسیر توسعه سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد را در یک افق بلند‌مدت، به یک مسیر هدفمند، هموار و شفاف تبدیل خواهد نمود.

طبق گفته یوسف‌زاده؛ تاکنون ۱۱۰فرصت سرمایه‌گذاری در ۵حوزه کسب و کارهای محوری منطقه آزاد ماکو شناسایی و بسته‌های مربوطه به همراه جانمایی محل اجرا، تهیه شده است. همچنین با راه‌اندازی اتاق تسهیل و خدمات سرمایه‌گذاری، امور مربوط به فرآیند سرمایه‌گذاری از ابتدا (امور اداری تا انعقاد قرارداد) تا مرحله بهره‌برداری و در حین اجرا توسط همکاران مستقر در این اتاق رصد و مسائل و مشکلات احتمالی پیگیری می‌شود.

مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو اظهار کرد:‌ واقعیت آن است که قبلا مطالعات جامع و یکپارچه درخصوص شناسایی ‌فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناطق آزاد نداشتیم که بخواهیم براساس فرصت‌های شناسایی شده، به‌دنبال جذب سرمایه‌گذار باشیم. اما  اخیرا با درایت دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، اتفاقات خوبی در این خصوص افتاده و شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در تمامی مناطق صورت گرفته و در ادامه نیز این فرصت‌ها بیشتر هم خواهد شد. هرچند شاخص‌های اقتصادی طرح‌های سرمایه‌گذاری تدوین شده در طول زمان می‌تواند تغییر کند؛ لکن اطمینان داریم که سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی که ما شناسایی و معرفی کرده‌ایم، توجیه‌پذیر است.

وی ادامه داد: دقت و مطالعات فنی قابل‌قبول در شناسایی فرصت‌های مذکور توسط بدنه کارشناسی سازمان منطقه آزاد ماکو به‌کار گرفته شده، به طوری که سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به اجرای هر کدام از فرصت‌ها باشند، با مطالعاتی که خودشان انجام می‌دهند، حتما به این نتیجه می‌رسند که توجیه اقتصادی برای شکل‌گیری سرمایه‌گذاری فرصت مدنظر در منطقه وجود دارد.

یوسف‌زاده افزود: باید تاکید کنم که در منطقه آزاد ماکو، مطالعات علمی از سوی مدیریت‌های تخصصی با همکاری بخش خصوصی انجام شده است. طرح جامع منطقه آزاد ماکو که نقشه‌راه توسعه اقتصادی منطقه است، بیانگر تعیین ۵حوزه اولویت‌دار فعالیت اقتصادی است که از آنها تحت عنوان کسب و کارهای محوری منطقه آزاد ماکو یاد می‌شود‌. اولویت اول منطقه آزاد ماکو‌، لجستیک و بازرگانی؛ اولویت دوم کشاورزی؛ اولویت سوم گردشگری و در نهایت صنعت و معدن است. وقتی این حوزه‌ها برای توسعه سرمایه‌گذاری و کسب و کار مشخص است، مطالعات درخصوص شناسایی فرصت‌ها در این حوزه‌ها نیز متمرکز می‌شود و از توانایی‌های کارشناسی‌، مدیریت‌های تخصصی و فعالین اقتصادی نیز کمک گرفته می‌شود تا این فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این ۵محور شناسایی گردد.

مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو تاکید کرد: تاکنون ۱۱۰فرصت سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها شناسایی شده و ‌برای ۳۰مورد از آنها در شش‌ماه اخیر درخواست سرمایه‌گذاری به سازمان واصل گردیده که درحال طی کردن مراحل فرآیند است و این نشان از موفقیت‌آمیز بودن این عزم دارد.

وی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی‌بر اینکه تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری و صدور مجوزهای بی‌نام، تا چه حد می‌تواند باعث تسهیل و کاهش بروکراسی اداری در این مناطق شود‌، گفت: برخی از مناطق آزاد مثل کیش و انزلی دارای اراضی با کاربری‌های مشخص در سطح محدوده منطقه هستند. مشابه این شرایط در شهرک‌های صنعتی و یا زون‌های سرمایه‌گذاری تخصصی که از سوی سازمان آماده و تفکیک اراضی و زیرساخت‌ها نیز فراهم شده، وجود دارد. وقتی در این شهرک‌ها مطالعاتی برای تدوین بسته‌ها و صدور مجوزهای بی‌نام انجام شده، مطمئنا پروسه سرمایه‌گذاری تسریع می‌شود.

یوسف‌زاده ادامه داد: مثلا محدوده زمینی را در شهرک و یا زون مشخص در نظر بگیرید که مساحت و زیرساخت‌های آن محدود است؛ طبیعتا طرح مربوطه نیز ثابت و مشخص است (ظرفیت و منابع ثابت)؛ بنابراین فرصت تعریف شده برای آن محل می‌تواند در آنجا اجرا شود؛ چراکه مطالعات قبلی و موردنیاز از سوی سازمان منطقه آزاد انجام و مجوز بی‌نام برایش صادر شده و این موضوع قطعا باعث تسریع در کل فرآیند می‌گردد. برای چنین مواردی اگر یک سرمایه‌گذار متقاضی اجرای طرح باشد، مطمئنا این اعلام آمادگی بدون وقفه با صدور مجوز و در ادامه اجرای طرح، همراه خواهد بود.

مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو افزود: در مقابل این، در مناطق آزادی همچون ماکو و اروند و… فارغ از محدوده‌های آماده‌سازی شده مانند شهرک‌ها که زیرساخت‌ها نیز در آن محل‌ها مهیا است‌؛ اراضی ملی وسیع بدون زیرساخت وجود دارد. مثلا در ماکو که ۳۸۷هزار هکتار مساحت دارد، اگر فرصتی شناسایی و در یک محل از اراضی ملی، جانمایی با مساحت و اطلاعات زیرساختی مشخص انجام می‌پذیرد، طبیعتا احتمال این وجود دارد که سرمایه‌گذار جلب شده بخواهد اطلاعات و مشخصات طرح را تغییر دهد (زیرا این امکان وجود داشته و محدود نیست). که مهم‌ترین آیتم، ظرفیت طرح است و امکان افزایش و یا کاهش وجود دارد. مطمئنا در این صورت تمامی اعداد و ارقام طرح سرمایه‌گذاری مربوطه نیز تغییر پیدا می‌کند. در اراضی ملی، شرایطی مثل شهرک‌های صنعتی و زون‌های سرمایه‌گذاری آماده‌سازی شده را نداریم که زمین و زیرساخت محدود داشته باشیم؛ زیرا زمین قابل توسعه است و زیرساخت نیز می‌تواند قابل توسعه باشد. لذا برای فرصت تعیین شده، مطالعات اولیه و آماده‌سازی اولیه را با قطعیت پایین‌تری انجام می‌دهیم. درواقع برای جانمایی صورت گرفته، استعلام‌های اساسی اولیه و همچنین امکان‌سنجی‌های تامین زیرساخت‌ها نیز انجام می‌شود. در زمان اعلام آمادگی از سوی متقاضی، اطلاعات فوق ارائه و نهایتا براساس طرح پیشنهادی و تایید شده سرمایه‌گذار یک ظرفیت مشخص، نهایی و بر‌اساس آن مساحت و زیرساخت‌های موردنیاز در دستورکار قرار می‌گیرد.

وی تاکید کرد: درواقع دو حالت وجود دارد‌؛ برای شهرک‌های صنعتی و زون‌های آماده‌سازی شده ۹۰درصد مسیر طی شده است همچون انزلی و کیش که چارچوب مشخصی وجود دارد؛ اما در مناطقی ازجمله ماکو، به غیر از محدوده‌های صنعتی که تعریف شده، ما به جرات می‌گوییم که ۵۰درصد مسیر را باز هم طی می‌کنیم. با توجه به موضوع تسهیل‌گری سرمایه‌گذاری باید به الکترونیکی شدن فرآیند سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد ماکو از یک‌و‌نیم سال گذشته اشاره کنم که در بین سایر مناطق پیشگام بوده است.

یوسف‌زاده در پاسخ به این سوال که مشخص و معین بودن ظرفیت‌های خاص هر منطقه چگونه می‌تواند باعث تخصصی شدن سرمایه‌گذاری‌ها خصوصا در ارتباط با سرمایه‌گذاری‌های خارجی شود، گفت‌: هر منطقه براساس موقعیت و منابعی که در دسترس دارد، ظرفیت‌هایی برای توسعه خواهد داشت. نمی‌توانیم بگوییم یک منطقه در همه حوزه‌ها باید قطب شود. اولویت منطقه آزاد ماکو لجستیک و بازرگانی است و ‌انرژی سازمان متناسب با اهمیت آن در این حوزه متمرکز است. البته در کنار آن، اجرای طرح قطب چهارم مرکز داده شمالغرب کشور و ظرفیت شکل‌گیری صنایع و کسب و کارهای مرتبط را نیز داریم‌.

مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو ادامه داد: فارغ از اینکه موضوع یاد شده نقش مهمی در تخصصی شدن سرمایه‌گذاری دارد و تا حدودی هم در پاسخ سوال اول نیز بدان اشاره شد، ما نباید به صورت جزیره‌ای به مناطق آزاد نگاه کنیم. منطقه آزاد ماکو می‌تواند در کنار انزلی، چاربهار اروند و… تکمیل شود. درواقع می‌توانیم به هر منطقه به عنوان یک حلقه از زنجیره ظرفیت‌ها نگاه کنیم. ظرفیت‌های مناطق آزاد می‌بایست به صورت دقیق و با در نظر گرفتن تمامی جوانب با اولویت‌دهی تعیین و در کنار برنامه‌ریزی و صرف انرژی، هزینه و زمان متناسب با اولویت‌های تعیین شده برای جذب سرمایه‌گذار (همان بحث تخصصی شدن توسعه سرمایه‌گذاری)،  با راهبری دبیرخانه شورایعالی و از طریق برگزاری نشست‌ها و همایش‌های تخصصی نسبت به بررسی و پیدا کردن راهکارهای استفاده دو و یا چندجانبه ظرفیت‌های مناطق و نهایتا هم‌افزایی نائل شد. به عنوان مثال در حوزه گردشگری، ظرفیت گردشگری کیش در ماه‌های رکود به دلیل آب و هوا می‌تواند به ماکو منتقل شود و در حقیقت تکمیل کننده یکدیگر در این حوزه باشند؛ و یا نزدیکی ارس با ماکو می‌تواند زمینه گردشگری ترکیبی را ایجاد کند. منطقه آزاد چابهار، سرخس و ماکو ظرفیت استثنایی در ایجاد زنجیره و توسعه فعالیت‌های لجستیکی دارند که باید بیشتر مورد مطالعه قرار گیرد‌.

وی در پاسخ به این سوال که آیا روشن شدن مسیر اولویت‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند باعث تغییر در حوزه اولویت‌های سازمان‌های مناطق آزاد در ایجاد زیرساخت‌ها گردد، اظهار کرد: مطمئنا تاثیرگذار است. گواه آن نیز تعریف و آماده‌سازی اراضی وسیع در حوزه لجستیک و کشاورزی در منطقه آزاد ماکو است. اراضی با مساحت بیش از ۱۲۰۰هکتار برای دهکده لجستیک در نزدیکی فرودگاه و همچنین نزدیک به ۱۵۰هکتار در پسکرانه بازرگان برای فعالیت‌های لجستیکی و بازرگانی تعریف و درحال آماده‌سازی است. همچنین زیرساخت شبکه آب برای نزدیک به ۲۰هزار هکتار از اراضی پایین دست سد کرم‌آباد اجرا و برای طرح‌های کشت و صنعت واگذار شده است.

یوسف‌زاده ادامه داد: مشابه آن آماده‌سازی شهرک‌های صنعتی است؛ لکن همان‌گونه که در پاسخ سوال اول نیز اشاره شد، در اراضی ملی و خارج از زون‌های تعریف شده برای محلی که جانمایی انجام شده، استعلام‌های مهم انجام و موافقت اجرای آن طرح از تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط اخذ و نهایتا سرمایه‌گذار زیرساخت‌های گاز، برق و آب را متناسب با ظرفیت نهایی موردانتظار خود از طرح، تامین می‌کند. لذا برای طرح‌های جانمایی شده خارج از زون‌های آماده‌سازی شده، اقدامات قطعی از سوی سازمان برای تامین زیرساخت‌ها به عمل نمی‌آید. چنانکه در قبل نیز اشاره شد، برای چنین طرح‌هایی ۵۰درصد مسیر طی می‌گردد و پس از نهایی شدن اطلاعات طرح، زیرساخت‌های موردنیاز از سوی سرمایه‌گذار تامین می‌شود. البته غافل نباشیم که در تمامی مسیر سرمایه‌گذاری، سازمان منطقه نیز در کنار سرمایه‌گذار همراه و همگام است.

وی اذعان داشت: یک بحث کهنه و خیلی کلاسیک در همه جا می‌شنویم و آن این است که در تمام دنیا مناطق آزاد را در نقاطی تشکیل‌ می‌دهند که زیرساخت‌های آن آماده است و سپس سازمان منطقه آزاد مستقر و آماده جذب سرمایه‌گذار می‌شود. ولی در ایران، نقاطی به عنوان منطقه آزاد اعلام می‌شود که فاقد زیرساخت است و در برخی موارد برهوت است. منطقه آزاد ماکو نیز از این وضعیت مستثنی نبوده است. در طول این ۱۱سال عمر سازمان منطقه آزاد ماکو، به جرات می‌توان گفت بیش از ۸۰درصد انرژی و درآمدهای آن صرف آماده‌سازی زیرساخت‌های موردنیاز منطقه و همچنین مسئولیت‌های اجتماعی از بابت جاده، تامین آب روستایی و بهداشت، آموزش و… شده است. هرچند از یک نگاه، اقدامات انجام شده در راستای افزایش سطح رفاه عمومی و همچنین ایفای یکی از ماموریت‌‌های سازمان در زمینه محرومیت‌زدایی است؛ لکن با توجه به عدم همراهی دستگاه‌های اجرایی در تزریق اعتبارات خود از بودجه عمومی در محدوده منطقه از یک طرف و درآمد محدود سالیانه سازمان منطقه آزاد ماکو از طرف دیگر، قطعا آماده‌سازی زیرساخت‌های موردنیاز پیش از استقرار سازمان منطقه آزاد، موجب تسریع هرچه بیشتر در پیشبرد امور و تحقق اهداف و ماموریت‌های تعریف شده درخصوص توسعه سرمایه‌گذاری به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال تکنولوژی، افزایش تولید ناخالص ملی و نهایتا ارتقاء اقتصاد منطقه‌ای و ملی و پیوند آن با اقتصاد بین‌المللی خواهد شد. در کنار این، سازمان ماکو از تامین زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری نیز غافل نبوده و طبق توضیحات گفته شده در قبل، اقدام به تعریف و راه‌اندازی شهرک صنعتی و زون‌های تخصصی لجستیک و در بالادست آنها احداث فرودگاه و بزرگراه نموده است که مطمئنا این موارد انرژی مضاعف از سازمان می‌گیرد. بدون تردید آماده‌سازی زیرساخت‌ها و نیازهای اولیه برای طرح‌های سرمایه‌‌گذاری تسریع کننده است و موضوع جذاب برای حضور سرمایه‌گذاران خواهد بود.

یوسف‌زاده درخصوص برگزاری رویدادهای بزرگ فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تاثیر آن در ارتقای جایگاه مناطق آزاد در اقتصاد ایران بیان نمود: برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌ها، مطالعه فنی و کارشناسی می‌طلبد و شرکت کردن و حضور داشتن باید به صورت کارشناسی شده باشد. به عنوان مثال برای یک‌سال باید تقویم نمایشگاهی را براساس مطالعات کارشناسی تنظیم و بررسی کنیم که چه نمایشگاهی در کشور و در چه شهر و در چه زمانی برگزار گردد. مناطق آزاد در کنار هم می‌توانند نقطه شروعی باشند و در کنداکتور این تقویم نمایشگاهی قرار بگیرند؛ مثلا همایش ۲روزه‌ای درخصوص معرفی توانمندی‌های سرمایه‌گذاری و صادارتی ماکو در انزلی برگزار شود؛ یا توانمندی‌های یک منطقه به صورت دوره‌ای در منطقه دیگر پرزنت گردد و این موضوع در برنامه نمایشگاه‌ها و رویدادهای تقویمی مناطق آزاد قرار بگیرد.

مدیر جذب سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو در پایان خاطرنشان کرد: در زمان برگزاری نمایشگاه، باید برنامه‌ریزی هوشمندانه صورت گیرد تا از هزینه و زمان صرف شده به صورت بهینه استفاده شود و از سرمایه‌گذاران هدف دعوت شود؛ چراکه جامعه هدف سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی مشخص است و باید از نزدیک ظرفیت‌های مناطق آزاد معرفی شود.