مهم‌ترین نقش مناطق آزاد، ورود دستاوردهای جدید به سرزمین اصلی درگیر کردن جوامع محلی در حوزه اقتصادی باعث ایجاد امنیت توسط مردم می‌شود

گفت‌و‌گو با دکتر اکبرترکان مشاور رئیس جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور

 

مهم‌ترین نقش مناطق آزاد، ورود دستاوردهای جدید به سرزمین اصلی

درگیر کردن جوامع محلی در حوزه اقتصادی باعث ایجاد امنیت توسط مردم می‌شود

 

گفت‌و‌گو: حسین مرادی

 

دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور با بیان اینکه در سال ۹۴ مجموع صادرات مناطق آزاد ۶۲۰ میلیون دلار بوده است، گفت: طبق هدفگذاری انجام شده، افزایش ۳۰ درصدی صادرات کالا در دستور کار مناطق آزاد قرار گرفت که بر این مبنا میزان صادرات در سال ۹۵ باید به ۱۳۰ میلیون دلار برسد، اما آنچه اتفاق افتاد آنکه میزان صادرات به ۸۱۳ میلیون دلار رسید که گزارش آن به ستاد اقتصاد مقاومتی ارائه شد.

به گفته وی، حدود ۲۷.۵ درصد از هدف ۳۰ درصد افزایشی تعیین شده در زمینه صادرات کالا محقق شد.

ترکان در خصوص استقرار بانکهای خارجی در مناطق آزاد کشور افزود: در ابتدای شروع به کار این دولت استقبال بانکهای خارجی مثبت بود به طوری که ۱۶ تقاضا از ایرانی ها و خارجی ها برای ایجاد بانک آبشور (یعنی بانکی که تمامی عملیاتهایش اعم از سپرده گذاری و تسهیلات ارزی است) داده شد، اما به دلیل آنکه بانک مرکزی در میانه راه ضوابطش را تغییر داد و حداقل سرمایه اولیه را از ۲۵ میلیون یورو به ۱۵۰ میلیون یورو افزایش داد، تعداد متقاضیان کاهش یافت.

وی اظهار کرد: اگر چه طی مصوبه ای جدید حداقل سرمایه از ۱۵۰ میلیون یورو به ۱۰۰ میلیون یورو تقلیل یافت اما باز هم چون این میزان بالاست متقاضی زیادی پا پیش نگذاشتن و تقاضا ها متوقف شده.

ترکان همچنین با اشاره به اهمیت وجود پورت ها در اقتصاد دنیا، بر ضرورت شناخت و تحقیق بیشتر بر روی پورت ها در کشور و ایجاد نسل سوم پورت ها تاکید کرد، وی همچنین در خصوص ادامه ماندن در دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در دولت دوازدهم اظهار داشت: من تابع دستور جناب آقای رئیس‌جمهور هستم اگر ایشان همچنین تصمیمی نداشته باشند قطعا به فعالیتم ادامه خواهم داد و برنامه ای برای رفتن از دبیرخانه مناطق آزاد ندارم.

در ادامه گفت و گوی اختصاصی نشریه مناطق آزاد را با دکتر اکبرترکان مشاور رئیس جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد کشور در ادامه می خوانید:

 

 

– مناطق آزاد کشور تا چه میزان می‌تواند در ایفای نقش اثربخش در توسعه اقتصادهای محلی و بومی نقش داشته باشد‌؟

آن چه که از مناطق آزاد انتظار می‌رود پیش قراول بودن است و باید پیشرو در یک جریان باشند تا بتوان به تجربیات جدید در آن مسیر دست پیدا کرد. یکی از ظرفیت‌های مهم مناطق آزاد می‌تواند در خصوص تجربیاتی باشد که اجرای آن در سراسر کشور به یکباره نگران کننده است، می‌توان آن مسئله را در یک قطعه کوچک جغرافیا به نام مناطق آزاد به اجرا گذاشت و سپس تست کرد و بعد نتایج مثبت آن را به سرزمین اصلی منتقل نمود، این یکی از مهم‌ترین نقش‌ها و ماموریت‌هایی است که مناطق آزاد باید ایفا کنند.

حال نکته اینجاست که آیا توسعه، یک پدیده تزریقی از بیرون است یا یک پدیده ای درونی؟ بی‌شک توسعه یک پدیده دورنی است، بنابراین نباید منتظر باشیم که یک اتفاقی از بیرون ایجاد شود تا توسعه ما شکل بگیرید، این تفکر کاملا اشتباه است. زمانی یک اتفاق پایدار می‌شود که از دورن شکوفا شود و لذا ما فکر می‌کنیم که تحقق توسعه، مستلزم حرکت جامعه محلی است؛ به عبارتی مشارکت جامعه محلی یعنی شکوفایی از درون و امیدوار هستیم که سیاست‌های این دوره که اصل را بر پایه مشارکت جامعه محلی گذاشته، بتواند توسعه را درون‌زا کند و همچنین شکوفا شدن استعدادهای درونی را مبنا خود قرار دهد.

 

– به عقیده شما در خصوص تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در مناطق آزاد کشور، تا چه میزان موفقیت حاصل شده است؟

بند۱۱ اقتصاد مقاومتی ماموریت‌های مناطق آزاد را در ارتباط با اقتصاد مقاومتی بیان کرده که شامل، گسترش و تسهیل تولید، توسعه صادرات، انتقال فناوری‌های پیشرفته و تامین نیازهای مالی و ضروری کشور از خارج است که جزء چهار محور اصلی مناطق آزاد کشور می‌باشد.

در ستاد اقتصاد مقاومتی که به ریاست جناب آقای دکتر جهانگیری برپا می‌شود، سال گذشته اهدافی را برای مناطق آزاد معین کرده بودند که پایه محاسبات، دستاوردهای مناطق آزاد سال۱۳۹۴ دیده شده بود. در سال۱۳۹۴ مناطق آزاد کشور حدود ۶۱۰میلیون دلار صادرات داشته‌اند و ستاد اقتصاد مقاومتی در هدف‌گذاری برای این مناطق ۳۰درصد افزایش صادارت در سال بعد برنامه‌ریزی کردند که حدود ۸۳۰میلیون دلار می‌شد که خوشبختانه این هدف سال گذشته محقق گردید و کلیه مناطق آزاد کشور در سال گذشته به آمار حدود ۸۴۰میلیون دلار در بخش صادرات دست پیدا کردند، که البته این عدد مختص صادارت کالاهای تولیدی منطقه آزاد می‌باشد.

در حوزه صادرات در مناطق آزاد سه تیپ صادراتی وجود دارد که شامل صادرات کالای تولیدی منطقه آزاد به خارج از کشور، صادرات کالای تولیدی منطقه آزاد به درون کشور و بخش سوم صادرات کالاهای سرزمین اصلی از طریق مناطق آزاد به خارج از کشور.

 

– مبحث حضور بانک‌های خارجی در مناطق آزاد به کجا رسید؟ نکته مجهول موضوع این است که سرمایه‌گذاران بر این باور هستند که بانک مرکزی مانع اصلی حضور بانک‌های خارجی در مناطق آزاد است و به جرات می‌توان گفت این مورد از مهم‌ترین موارد حمایتی و ضمانتی حضور سرمایه‌گذاران خارجی در مناطق آزاد کشور است. در این خصوص چه اقداماتی در جهت رفع این مشکل صورت گرفته است؟

در خصوص حضور بانک های خارجی در مناطق آزاد به هیچ نتیجه‌ای نرسیدیم، دلیل اصلی عدم دستیابی به نتیجه در این مسئله را صرفا می‌شود در یک جمله بیان کرد، این که بانک مرکزی مانع اصلی این مهم در مناطق آزاد کشور است.

توصیه من به بانک مرکزی این است که از حضور بانک‌های فراساحلی در مناطق آزاد هراس نداشته و از بابت مقایسه شدن با سیستم بانکی داخلی ترس نداشته باشد و این فرصت را ابزاری برای حول دادن بانک‌های داخلی قلمداد کند و از سیستم بانکی داخلی بخواهد که آنها هم سطح خود را به سطح قابل قبول بین‌المللی ارتقاء دهند.

از نگاه ما بی‌شک باید بانک‌های خارجی حضور فعالی در مناطق آزاد داشته باشند و حتی باید بانک‌های داخلی ما نیز تلاش کنند که در حوزه رقابت و فعالیت بانکی خود را به آنها نزدیک کنند.

 

-یکی از زمان‌برترین موضوعات در مناطق آزاد کشور ایجاد زیرساخت ها می‌باشد که این دست اتفاقات غالبا در زمان تاسیس شکل می‌گیرد، ولی ما در اکثر کشورها شاهد این موضوع هستیم که دولت‌ها قبل از افتتاح مناطق آزاد با سرمایه‌گذاری مستقیم، کلیه زیرساخت‌ها را ایجاد می‌کنند و بعد سرمایه‌گذاران را در جهت سرمایه‌گذاری دعوت می‌کنند. از این حیث چقدر با اختصاص بودجه از طرف دولت در جهت ایجاد زیرساخت‌ها در مناطق آزاد کشور موافق هستید و آیا کلا این موضوع امکان اجرایی شدن و تصویب بودجه مستقیم از طرف دولت را دارد؟

به صراحت می‌گویم که امکان تامین بودجه در خصوص ایجاد زیرساخت‌ها از طرف دولت وجود ندارد، چرا که دولت خود در حوزه کلان مشکل تامین مالی دارد؛ البته باید گفت که در حال حاضر هفت منطقه آزاد موجود کنونی تقریبا زیرساخت‌های آماده‌ای دارند، امروز شاهد پرواز از فرودگاه ماکو هستیم و همچنین ایجاد بندر کاسپین در انزلی، تکمیل ترمینال دو فرودگاه کیش تقریبا به اتمام رسیده است و بندر کیش در آستانه پهلوگیری کشتی ۳۵هزار تنی است، ضمن این که توسعه بندر بهمن در قشم را شاهد هستیم.

بی‌شک ما همین مسیر را برای مناطق آزاد جدید هم داریم، البته باید گفت که بعضی از مناطق آزاد جدید دارای زیرساخت‌های نسبی هستند، مثلا منطقه آزاد اردبیل یا مغان تقریبا زیرساخت‌هایی مثل فرودگاه پارس‌آباد که در حال حاضر آماده است و همچنین جاده‌های دسترسی به منطقه هم به همین شکل وجود دارد، در مهران نیز بخشی از زیرساخت‌ها وجود دارد.

مشکلاتی که در خصوص تامین بودجه برای ایجاد زیرساخت‌ها در هفت منطقه آزاد در طول این سال‌ها وجود داشته تا به این نقطه رسیدند، بی‌تردید تا حدودی شامل مناطق آزاد جدید نیز خواهد بود، چون می‌دانم که دولت در حال حاضر امکان تامین بودجه برای ایجاد زیرساخت در مناطق آزاد جدید را ندارد و باید از راه‌های دیگری اقدام کنیم.

 

– یکی از مهم‌ترین انتقادات منتقدین، به بحث مدیریت دولتی در مناطق آزاد کشور است؛ آیا شرایط و امکانات برای واگذاری مناطق آزاد به بخش خصوصی محیا است و اگر نیست چه دلایلی وجود دارد و این اتفاق از دیدگاه شما چه زمانی می‌تواند اجرایی شود؟

واگذاری مدیریت به شکل عمومی در مناطق آزاد به بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست، چرا که مدیر منطقه آزاد، رئیس شورای تامین است. یکسری امور در کشور است که امور حاکمیتی می‌باشد و به هیچ وجه این امور قابل واگذاری نیست، ولی امور تصدی‌گری قابل واگذاری است، کما اینکه ما در حال حاضر هم در بعضی از مناطق آزاد فعالیت‌های تجاری و اقتصادی وسیعی را به بخش خصوصی واگذار کردیم. به طور مثال در کیش سازمان به جز بحث شهرداری، بقیه امور را در اختیار بخش خصوصی قرار داده است، هتل‌ها مراکز اقامتی و حتی پرواز هلیکوپتر که بخش خصوصی ورود کرده و در حال سرویس دادن است، ولی باز این امر در همه مناطق شدنی نیست؛ مثلا چابهار هنوز موفق به خصوصی‌سازی بخش آب و برق نشده، در قشم و کیش می‌توان آب و برق را خصوصی کرد ولی در چابهار و اروند نمی‌شود این کار را کرد چرا که قدرت مالی مردم نسبت به مناطق دیگر ضعیف‌‌تر است و در حال حاضر نمی‌توانیم این هزینه‌ها را روی دوش آنها بیندازیم، ولی همین مورد در بعضی از مناطق که قدرت مردم بیشتر می‌باشد، انجام شده است.

 

– آیا شما به این موضوع اعتقاد دارید که ماهیت وجودی مناطق آزاد فرای بحث تجارت و صنعت و تعاملی که بین کشورها ایجاد می‌کند، باعث ایجاد امنیت به دلیل شکل‌گیری منافع مشترک بین دوکشور هم می‌شود؟

من به شخصه فراتر از این اعتقاد دارم، به عنوان مثال یک زمانی در شهرهای مرزی غرب کشور امنیت به شکل امروزی به هیچ عنوان وجود نداشت، ولی امروز شاهد هستیم که خانواده‌ها از سرتاسر ایران خیلی راحت با یک ماشین خرید، هر ساعتی از شبانه روز در شهرهای مرزی کشور ‌حرکت می‌کنند بدون اینکه مشکلی برای آنها پیش بیاید؛ این امنیت ناشی از جریان معیشتی در منطقه است.

به نظر من امروز اهالی شهرهای مرزی بهترین ضامن امنیت هستند، چرا که اقتصاد در بین مردمان آن مناطق جریان پیدا کرده و به طبع به دلیل ایجاد چرخه تجاری و اقتصادی ایجاد امنیت برای مردمان آن مناطق اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده، بی‌شک این خود یکی از مزیت‌های بزرگ ایجاد مناطق آزاد در کشور است و درگیر کردن جوامع محلی و بومی در حوزه اقتصادی و معیشتی به واسطه جریان اقتصادی، به شکل طبیعی باعث ایجاد امنیت توسط خود مردم بومی مناطق می‌شود.

 

– حوزه گردشگری یکی از مهم‌ترین اقتصادهای کلان روز دنیا به شمار می‌رود؛ در خصوص فعالیت در مسیر جذب گردشگر پایدار، چه داخلی و چه خارجی در مناطق آزاد آیا برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مشخصی در دبیرخانه و معاونت گردشگری برای مناطق وجود دارد؟

بازار گردشگری مخاطبینی با منابع درآمدی متفاوتی دارد، بازار مخاطب کیش گروه‌های متوسط به بالا هستند و بی‌شک نمی‌توان گفت که نباید برای سایر گروه‌ها فکری نداشته باشیم. قشم برای گروه‌های متوسط و متوسط به پایین طراحی شده است، به عنوان مثال ما در کیش کمپ پارک نساختیم ولی در قشم این پروژه را پیاده کرده‌ایم، در کیش رفت و آمد با اتومبیل گران است ولی در قشم نه؛ پس مسافر خیلی راحت می‌تواند با اتومبیل شخصی خود و حتی با یک چادر به قشم سفر داشته باشد، ولی این اتفاق در کیش نمی‌تواند برای گردشگر بیفتد. تمامی ظرفیت‌های گردشگری که در کیش مثل دریا و غیره وجود دارد، در قشم هم با همان کلاس محیا است ولی با نگاه گروه‌های درآمدی متوسط. همچنین در خصوص مراکز خرید نیز همین روند و جریان حاکم است، همان گونه که در کیش مراکز خرید وجود دارد به همان شکل در قشم هم مراکز خرید بزرگ موجود است فقط با یک فرق کوچک، در کیش فروشگاه‌های کالاهای اورجینال بیشتر هستند ولی در قشم کمتر، پس ما با نگاه مخاطب مناطق را تجهیز کردیم.

در حوزه گردشگری ارس به نوعی می‌توان گفت، نقطه سفر برای آخر هفته تبریزی‌ها است. این ظرفیت را ما در مناطق آزاد دیگر خود به نسبت ارس نداریم، ارس واقعا یک نقطه گردشگری خاص در استان به شمار می‌رود.

ما بخشی از گیلان که در حوزه گردشگری عقب افتاده بود را با منطقه آزاد انزلی جبران کردیم، چرا که مازندران در یک دوره خیز بلندی در حوزه گردشگری برداشت و از گیلان سبقت گرفت. حالا شما ببینید که ساحل‌سازی که مهندس مسرور در منطقه انزلی انجام داده و همچنین احداث زیباترین پلاژ در منطقه آزاد انزلی، ساخت استخر مشرف به دریا برای اولین بار در ایران، ساخت پارک‌ها و مراکز اقامتی و تفریحی بدون دریافت هزینه ورودی از مسافر، گردشگر بدون پرداخت هزینه و در آرامش از همه این امکانات با جذابیت بالا بهره می‌برد که همه اینها باعث کمک به رونق گردشگری در استان شده است.

در حوزه گردشگری خارجی یکسری مشکلاتی در ایران وجود دارد، ولی در حوزه مناطق آزاد ظرفیت‌های بسیار زیادی در خصوص جذب گردشگر خارجی فراهم است، مثلا در ارس قدیمی‌ترین کلیسای جهان را داریم، در ماکو به زودی قلعه بزرگ ماکو به عنوان یک اتفاق بزرگ در حوزه گردشگری معرفی خواهد شد.

همه این ظرفیت‌ها در اختیار توسعه گردشگری قرار دارد و ما همه تلاش خودمان را انجام می‌دهیم که بتوانیم رضایت و آرامش را به گردشگران هدیه کنیم.

 

– براساس اعلام ریاست محترم جمهور قرار بود منطقه آزاد چابهار قطب سوم خودروسازی باشد، که به واقع تصمیم بسیار خوبی بود. چه دلایلی باعث شد که این مسئله اجرایی نشود و آیا اعتقاد دارید که بحث ورود علم و تکنولوژی به مناطق آزاد از طریق کمپانی‌های بزرگ و برندهای مطرح می‌تواند شکل بگیرد؟

فولاد، پتروشیمی و خودرو محورهای صنایع تعریف شده بزرگ ما بوده‌اند، فولاد چابهار در حال پیشرفت است، فولاد جهان‌آرا در اروند در حال پیشرفت است، فولاد کاوه در خرمشهر به اتمام رسیده و به زودی شاهد افتتاح آن خواهیم بود، پتروشیمی چابهار پیشرفت بسیار خوبی داشته است، واحدهای پتروشیمی در قشم در حال ساخت و ساز هستند.

در حوزه خودرو باید گفت که در آمیکو موفق شدیم محصول خودمان را تولید کنیم، آقای تقی‌‎زاده، مدیرعامل آمیکو با موفقیت یک وانت بسیار خوب را وارد بازار کرد که یکی از محصولات بسیار خوب وانت دوکابینه شاسی‌بلند است که در داخل ساخته شده است؛ در چابهار هم امیدوار بودیم که همین اتفاق هم بیفتد ولی با مشکل خوف ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران مواجه شدیم. با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا که هیچ منطق و عقلانیتی در تعامل با دنیا ندارد، نوع جدیدی از ترس را در جهان به وجود آورده است. کشورهایی که تاکنون نوکری آمریکا را می‌کردند، همچنان صورتحساب‌ها و باج‌های آنها را می‌پردازند ولی کشورهایی مثل ایران که در مقابل قدرت‌های زورگوی دنیا ایستاده‌اند، با قدرت در مقابل مواضع خودشان ایستادگی می‌کنند؛ این موضوع باعث نگرانی‌هایی در جهان شده است و این نگرانی‌ها بر روی سرمایه‌گذاران اثر گذاشته است. لذا از دیدگاه من یک دوره‌ای می‌گذرد تا این هیجانات ترامپ فروکش کند تا در جهان مشخص شود که پایبندی به معاهدات بین‌المللی هنوز هم بسیار مهم است.

 

– با توجه به فرآیند قانونی که مجلس برای بازتعریف جایگاه مناطق آزاد در قالب وزارت اقتصاد انجام داده، آینده مناطق آزاد را چگونه ارزیابی می‌کنید و اینکه شما در مصاحبه‌های پیش از انتخابات، کسب تکلیف این موضوع را از ریاست محترم جمهور در خصوص انتقال را به بعد از انتخابات موکول کرده بودید، آیا شرایط این انتقال در دولت مشخص شده است؟

امروز ما در مقطعی قرار داریم که باید وارد منطقه آزاد مالی در کشور شویم و فکر می‌کنیم که این پیشنهاد جدید، مجلس را با یک پنجره نو آشنا می‌کند و امیدوارم که نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی نیز کمک کنند تا ما مرحله جدیدی از دوره مناطق آزاد را آغاز کنیم که آن مناطق آزاد مالی است، شک نداشته باشید که همه این موضوعات در دل آن حل خواهد شد.

 

– در پایان گفت‌و‌گو  بفرمایید در صورت نبود شما در مناطق آزاد، وضعیت مدیریت مناطق چگونه خواهد بود؟ بی‌شک بخش بزرگی از موفقیت مناطق آزاد ناشی از کاریزمای حضرتعالی است، احترامی که وزراء و شخص رئیس جمهور نسبت به شما دارند و این مهم نزد مقام معظم رهبری هم وجود دارد.

بی‌شک این موضوعی که شما گفتید لطف بزرگواران، عزیزان و زحمت‌کشان کشور است، ولی من تابع دستور جناب آقای رئیس‌جمهور هستم اگر ایشان همچنین تصمیمی نداشته باشند قطعا به فعالیتم ادامه خواهم داد و برنامه ای برای رفتن از دبیرخانه مناطق آزاد ندارم.