گردشگری مناطق آزاد؛ دروازه‌ جدید دیپلماسی ایران به سوی جهان

به گزارش اخبار آزاد مناطق، در اقصی نقاط جهان به لحاظ مزیت‌های گردشگری به این صنعت پرداخته می‌شود و هر کشور، سرزمین و جامعه با توجه به توانمندی‌ها و ذخایر فرهنگی، تاریخی، طبیعی، اجتماعی خود، زمینه‌های شکوفایی و بهره‌مندی از این بسترها را فراهم می‌آورد.

تنوع فعالیت‌های مربوط به صنعت گردشگری باعث شده تا رونق این حوزه، اثرگذاری چشمگیری بر کلان اقتصاد کشورها در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی داشته باشد. مطالعات انجام شده نشان داده‌اند توسعه این صنعت، نقش موثری در کاهش بیکاری و همچنین بهبود توزیع درآمد و افزایش درآمدهای دولت‌ها دارد. این موضوع خصوصا از آن جهت که در کشور ما بیکاری به عنوان اصلی‌ترین مشکل اقتصادی مطرح می‌باشد، لازم است به صورت جدی‌تری مورد توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور قرار گیرد.

دستیابی به ۲۰میلیون گردشگر خارجی، افقی است که سند چشم‌انداز ۲۰ساله برای گردشگری ایران تعریف کرده است. صنعت توریسم و گردشگری در ایران که از نظر تنوع اقلیمی، فرهنگ و تاریخ کهن، وجود آثار باستانی فراوان و جاذبه‌های طبیعی و دیدنی نادر و وجود اغلب زمینه‌های گردشگری جزء دهمین و یا به روایتی پنجمین کشور دنیاست، ولی در میان ۱۵۰کشور عضو سازمان جهانی توریسم در امر توریست‌پذیری در مقام هفتاد و پنجم قرار دارد، در حالی که طی سال‌ها هزینه فراوانی در جهت رونق این صنعت و جذب گردشگر و توریست به کار گرفته شده و می‌توان گفت پس از گذشت چند دهه هنوز در خم کوچه اول قرار دارد و باز، در حالی که براساس داده‌های آماری، حجم پولی که از راه گردشگری در طول یک سال در جهان جابه‌جا می‌شود، حدود دو و نیم برابر درآمد سالانه کشورهای عضو اوپک از محل فروش نفت است، سهم ایران حدود یک‌دهم درصد می‌باشد.

امروزه گردشگری نه فقط منبعی سرشار از درآمد و عاملی مهم در رونق و توسعه اقتصادی است، بلکه بستری مهم و بنیادی در تعاملات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشورها به شمار می‌رود و از این رو، رونق آن با جدیت زیادی دنبال و برای آن هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌شود.

نهادینه کردن فرهنگ گردشگری و توسعه آن به عنوان یک صنعت، از مولفه‌های مهم توسعه پایدار می‌باشد. از سوی دیگر، امروزه آیین‌ها، آداب و رسوم، بناها و آثار باستانی یک کشور نه فقط ثروت ملی، بلکه میراثی جهانی است که باید در حفظ و پاسداشت آنها کوشید.

در قلمرو سرزمینی ایران، اقوام و مذاهب گوناگونی با فرهنگ‌ها، زبان‌ها و گویش‌ها، آداب و رسوم و آیین‌های ویژه‌ای زندگی می‌کنند. این ویژگی در کنار وجود آثار و مفاخر ملموس فرهنگی می‌تواند به عنوان ظرفیتی بزرگ به منظور دستیابی به توسعه پایدار مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

با این همه، ثبت جهانی و ملی میراث ملموس و ناملموس کشور زمانی سودمند خواهد بود که افزون بر حفظ و پاسداری، برای بهره‌برداری‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از آنها در راستای توسعه صنعت گردشگری زمینه‌سازی شود.

ورود گردشگران به جامعه‌ای با بافت فرهنگی و اجتماعی ویژه و منحصربه‌فرد، افزون بر اینکه می‌تواند زمینه‌های گسترش فرهنگ ایرانی در دیگر مناطق و کشورها را فراهم کند، گامی مهم و پایه‌ای در راستای گشایش بیشتر فضای فکری حاکم بر نظام فرهنگی و اجتماعی کشور و به طور کلی افزایش تعاملات فرهنگی و اجتماعی به شمار می‌رود.

توسعه و رونق گردشگری در هر کشوری بیش از همه، پیامد شرایط و ویژگی‌های آن و متاثر از سیاست‌ها و خط مشی‌های نظام سیاسی و دولت و همچنین موقعیت جغرافیایی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، کشش جاذبه‌ها و کیفیت خدمات و تسهیلات ارائه شده به گردشگران است.

ضرورت افزایش درآمدهای عمومی و کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمد حاصل از فروش نفت ایجاب می‌کند که استفاده از ظرفیت‌های زیستی کشور، منابع طبیعی و توجه به صنعت جهانگردی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه به عنوان مثال تنها ارزش مصرفی تنوع زیستی به صورت مستقیم از طریق اکوتوریسم انگیزه مهمی را برای حفاظت از تنوع زیستی به خصوص در کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است و ریشه‌کنی فقر و گرسنگی و ارتقای فرصت‌های اقتصادی و اشتغال در دستورکار اصول توسعه پایدار و اهداف توسعه هزاره سوم است.

گردشگری، یکی از ارکان مهم‌ اقتصاد مقاومتی

 نقش ویژه صنعت گردشگری در تحقق اقتصاد مقاومتی می‌تواند فرصتی مناسب در جهت تبدیل تهدیدها به فرصت باشد‌. اقتصاد مقاومتی یک راهبرد و تدبیری عقلایی و جهادمحور به منظور کاهش فشار اقتصادی و مسیری برای برون‌رفت از این شرایط حساس است. در همین راستا گردشگری به عنوان صنعت پیشرو، نقش موثری در فرآیند توسعه اقتصادی جوامع داشته و یکی از مصداق‌های بارز تحقق اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود.

اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهبرد توسط مقام معظم رهبری مطرح گردیده است که اصولا بر پایه قطع وابستگی به نفت و بهره‌مندی از توان و ظرفیت داخلی‌ اتفاق می‌افتد. ایران به عنوان کشوری غنی با دارا بودن منابع توسعه گردشگری و به سبب فرهنگ، تمدن، ویژگی‌های آب و هوایی و… که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک‌محصولی مواجه است، می‌تواند به کشوری فعال در صنعت گردشگری تبدیل شود و با تمرکز بر رویکرد گردشگری و تنظیم راهبردها و برنامه‌های منظم و منسجم وابستگی خود را به منابع نفتی کاهش داده و به سمت منابع درآمدی جایگزین حرکت کند و به عنوان یک منبع پایدار از این فرصت‌ها بهره‌مند شود.

صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین قطب‌های توسعه و درآمدزایی محسوب می‌شود که به ایجاد اشتغال و ‏خوداتکایی کمک می‌کند و با ارتقاء جنبه‌های فرهنگی و اقتصادی، تاثیر شگرفی بر رشد و پیشرفت جامعه می‌گذارد.

این صنعت پولساز، از مهم‌ترین قطب‌های توسعه به شمار می‌رود که درآمدزایی و سوددهی بالایی دارد، به همین منظور بسیاری از کشورها از جاذبه‌های این صنعت در راستای برون‌رفت از معضلات و مشکلات جامعه و ایجاد فرصت‌های شغلی استفاده می‌کنند. این امر سبب شده است تا کشورهای توسعه ‌یافته، به گردشگردی و جهانگردی رویکرد ویژه‌ای داشته باشند و با سرمایه‌گذاری مناسب به نتیجه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی دست یابند‌.

حال که این تحریم‌ها و فشار دشمنان علاوه بر اقتصاد، خودباوری و نشاط اجتماعی و اعتماد مردم را نشانه گرفته است‌، نقش سازنده گردشگری در این معادلات بیشتر و پررنگ‌تر خود را نمایان می‌کند؛ چراکه با گسترش و توسعه همه‌جانبه آن می‌توان همزمان این تهدید را به فرصت تبدیل نمود؛ فرصتی که علاوه بر تقویت روحیه، به اشتغال و اقتصاد مردم کمک شایانی خواهد نمود‌.

مناطق آزاد ایران همواره فرصتی مناسب جهت رهایی از تنگناهای به وجود آمده در اقتصاد کشور بوده‌اند و نقش مهمی در ایجاد روابط جدید بازرگانی و گسترش آن با همسایگان خود داشته‌اند و پل ارتباطی مهمی در عرصه تجارت جهانی در سال‌های گذشته بوده‌اند. اهمیت مناطق آزاد بر کسی پوشیده نیست و در این برهه حساس زمانی که فشارهای همه‌جانبه بر پیکره اقتصاد کشور ایجاد شده است‌، این مناطق می‌توانند نقش موثر و کلیدی در برون‌رفت از این موارد را ایفا نمایند.

گردشگری در مناطق آزاد ازجمله برنامه‌ها و اهداف مهم در استراتژی مدیران این مناطق بوده که با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید جان تازه‌ای به خود گرفت. در این راستا خوشبختانه گام‌های بلند و مفیدی در تحقق اهداف دولت در مناطق آزاد برداشته شده است. بنابراین این فرصت منحصربه‌فرد می‌تواند در رشد اقتصادی مناطق آزاد و جذب گردشگران داخلی و خارجی و همچنین ایجاد اقتصاد پایدار موثر و به عنوان دروازه‌ جدید دیپلماسی تاثیرگذار بوده و به عنوان پلی مطمئن برای رسیدن به بازارهای جهانی و عبور از این تنگنای تاریخی کشور نقش‌آفرینی نمایند.

تنوع اقلیمی و فرصت‌های متنوع آب و هوایی در شمال و جنوب کشور یکی از بزرگترین امتیازات مناطق آزاد برای همپوشانی گردشگری در فصل‌های مختلف می‌باشد؛ به عنوان مثال حضور گردشگران همسایگان شمالی در فصل سرما به واسطه وجود مناطق آزاد انزلی، ارس و ماکو و راهنمایی و جذب آنان برای استفاده از بهترین زمان گردشگری در مناطق جنوب کشور همچون قشم، کیش، چابهار و اروند و بلعکس، می‌تواند در آینده نزدیک با یک برنامه‌ریزی منسجم محقق و اجرایی گردد.

رونق و گسترش صنعت گردشگری یکی از محورهای اساسی توسعه در برنامه ششم بوده است، اما این مهم نیازمند توسعه زیربناها و زیرساخته‌ای گردشگری است تا بتوان گردشگری را به عنوان یکی از اولویت مهم اقتصادی، تحت پوشش قرار داد. در اولین اقدام، نیاز است که زیر‌ساخت‌های فرهنگی در این حوزه توسعه یابد تا بتوان به نحو مطلوب گردشگران به ‌ویژه توریست خارجی را پذیرش کرد؛ چراکه برای حضور گردشگر می‌بایست، امور رفاهی گردشگری نیز به شکل مناسبی افزایش یابد.

توسعه پایدار در مناطق آزاد با تقویت صنعت گردشگری

مناطق آزاد ایران به رغم اینکه از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی در عرصه‌های صنعتی، تجاری و اقتصادی برخوردار می‌باشند، اما با عنایت به شرایط اقتصادی کشور، این گرایش در مدیران مناطق آزاد به وجود آمده که گردشگری مهم‌ترین ظرفیتی است که خارج از چارچوب‌های تحمیل شده به کشور و محدودیت‌های دیگری که برای محاصره اقتصادی ایران برنامه‌ریزی شده، می‌تواند برای رونق و گردش اقتصادی چه در عرصه داخلی و چه خارجی مفید واقع شود و همچنین صنعت گردشگری درخصوص تامین تجهیزات و مواد اولیه هیچ نیازی به صورت مستقیم به تامین از خارج کشور ندارد و بی‌تردید عرصه گردشگری با توجه به وجود ظرفیت‌های بسیار بزرگ تجاری و طبیعی موجود در ایران یکی از مهم‌ترین ارکان فعالیت اقتصاد مقاومتی در کشور است و با توجه به این نکته که طبیعت گردشگری یک خاصیت اجتماعی است، می‌تواند کلیه بخش‌های اقتصادی در جامعه را در معرض رونق کسب و کار قرار دهد و لذا از یک مکانیزم توزیع عادلانه ثروت در کشور هم برخوردار است که این مهم باعث رضایت‌مندی شهروندان و تشویق آنان به توسعه فعالیت گردشگری در مناطق خود نیز منجر می‌شود.

باتوجه به تفاوت قیمتی که به واسطه افزایش نرخ ارز در ایران به وجود آمده، این شرایط یک فرصت بسیار طلایی را در اختیار کشور قرار داده تا بتوان از این موقعیت در مسیر جذب گردشگران بیشتری قدم برداشت و برای رسیدن به این هدف باید تسهیل امور و آسان‌تر شدن قوانین مربوط به گردشگران خارجی در کنار تامین نیازهای خرید گردشگران در مناسبات و گفت‌و‌گوها بین دو کشور مدنظر قرار گیرد.

ظرفیت‌های توسعه توریسم درمانی در مناطق آزاد

جذب گردشگر و رونق صنعت توریسم‌، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های نظام اقتصادی در هر کشوری می‌باشد و اینکه چقدر در حوزه مناطق آزاد با وجود ظرفیت‌های بسیار زیاد، توانسته‌ایم در این خصوص سهم‌گیری کنیم، نشان از میزان اهمیت این موضوع در برنامه‌های مدیریتی هر یک از مناطق آزاد در کشورمان دارد.

با نگاهی نه چندان کارشناسی، ظرفیت‌های بسیاری را در حوزه گردشگری در زیرشاخه‌های مختلف شامل طبیعت‌گردی، اماکن تاریخی و… در مناطق آزاد کشور می‌توان مشاهده کرد، اما سوال این است که دلیل عدم بهره‌گیری از این دست ظرفیت‌های بکر چیست؟! تنها بسنده کردن به ساختن چند واحد اقامتی، پارک، ساحل‌سازی در حد محدود و… نمی‌تواند به عنوان کارهای زیرساختی برای رسیدن به هدف توسعه گردشگری در مناطق آزاد باشد.

هدف از توجه به توسعه گردشگری در مناطق آزاد بر پایه دو محور اصلی که یک از منظر گردشگر خارجی ارز‌آوری به کشور است و دوم شناخت گردشگران خارجی از ظرفیت‌های مناطق برای سرمایه‌گذاری، حائز اهمیت می‌باشد.

یکی دیگر از پتانسیل‌های بسیار ارزشمند و مهم در مناطق آزاد کشور، سرمایه‌گذاری در حوزه توریسم درمانی با توجه به ظرفیت‌هایی بالقوه در این مناطق می‌باشد که با جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و در اولویت قرار دادن این بخش از باب حمایت‌ها و مکمل‌های تشویقی، می‌تواند برای کشور دارای اهمیت بسیار زیادی باشد.

مناطق آزاد می‌توانند بستر مناسبی برای اجرای سیاست‌های بزرگ باشند و گردشگری سلامت در این میان می‌تواند جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. مناطق آزاد، قطعات و اقلیم‌هایی کوچک از ایران هستند و می‌توان طرح‌ها متفاوتی در تمامی حوزه‌ها در آنها اجرا کرد و در صورتی که به موفقیت رسیدند، بتوان آن را به کل کشور تعمیم داد.

همچنین رئیس‌جمهور بر ضرورت اهمیت پرداختن مناطق آزاد به مقوله گردشگری بالاخص گردشگری سلامت تاکید کردند، که این موضوع نشان دهنده اهمیت جایگاه گردشگری و به تبع آن گردشگری سلامت در رونق اقتصادی این مناطق است. کشورهایی در عرصه گردشگری سلامت در دنیا موفق هستند که به صنعت گردشگری توجه خاصی نشان داده‌اند.

حال با توجه به اهتمام دولت و نقشه‌راهی که دولتمردان در مقابل مدیران مناطق آزاد کشور قرار داده‌اند، میزان دستیابی به این اهداف و جذب و تشویق سرمایه‌گذاران در این بخش چقدر بوده است؟

آیا با عنایت به نقطه نظر ریاست محترم جمهور، دستگاه‌های دولتی نیز همراهی لازم را در این حوزه داشته‌اند، وزارتخانه‌هایی همچون میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، بهداشت و…؟

بی‌شک عدم پیگیری مطالبات در جهت دستیابی به اهداف مهم و مورد نظر در جهت اعتلا و رونق در تمامی حوزه‌ها در مناطق آزاد، ضعف پیگیری از جانب مدیران محترم محسوب می‌شود. عدم ارائه گزارش‌های مستند در این بخش به رسانه‌ها و نیز عدم ‌اطلاع‌رسانی دستارودهای بزرگ حاصل شده در مناطق آزاد نیز، سستی بزرگی است که متاسفانه در بدنه مناطق آزاد نمایان است.

گردشگری سلامت برای کشورمان یک الزام است؛ بیش از ۵۴کشور در دنیا بحث گردشگری سلامت را به عنوان یک اولویت در نظر گرفته‌اند و بودجه این کشورها از حوزه گردشگری سلامت تامین می‌شود. مناطق آزاد به دلیل ظرفیت‌های ویژه‌ای که دارند و همجواری با کشورهایی که رابطه توریسم درمانی دارند و تقاضا از طرف آنها زیاد است، می‌طلبد که کلیه مسئولان حوزه گردشگری خصوصا گردشگری سلامت، مدیران مناطق آزاد و مدیران کلان کشوری نگاهی خاصه به این حوزه داشته باشند. گردشگری سلامت امروزه نه تنها یک فضای اشتغال‌زایی و صنعت محسوب می‌شود؛ بلکه گردشگری سلامت از نگاه بیشتر متخصصین و کارشناسان، یک تبادل فرهنگی بالادستی است.

مناطق آزاد دارای امتیازات ویژه‌ای ازجمله مبادله آسان، رفت و آمد آسان، حل مشکل روادید و ظرفیت‌های تسهیل ورود و خروج و وجود زیرساخت‌هایی می‌باشند که در طول قریب به ۳دهه فراهم شده است. این مناطق به عنوان ویترین کشور مطرح هستند و باید در بحث ورود گردشگر برنامه‌ریزی کلان داشته باشند. اگر ویژگی‌های مناطق آزاد را به سه محور اساسی تقسیم کنیم، یکی از این ویژگی‌ها، بحث گردشگری سلامت است.

گردشگری سلامت در کشور ما از جایگاه خوبی برخوردار است. در مناطق آزاد بحث ظرفیت‌های گردشگری تندرستی و گردشگری طبیعت درمانی به عنوان دو محور اساسی گردشگری سلامت مورد توجه قرار گرفته و مطلوب است که شهرک‌هایی در غالب دهکده سلامت و نیز برنامه‌های مرتبط همچون ایجاد هتل-بیمارستان‌ها را در دستورکار قرار گیرد.‌

باید بتوانیم به گردشگران سلامت که سفیران نانوشته جمهوری اسلامی ایران هستند، خدمات خوب و شایسته ارائه کنیم تا زمانی که به کشورشان باز می‌گردند، خاطره‌ای خوب از ایرانیان به همراه داشته باشند و زمینه ترویج فرهنگ ایرانی را در کشورشان فراهم کنند.

ایجاد شهرک‌های سلامت یکی از طرح‌های بسیار خوب و مثبت در حوزه زیرساختی در جهت سوق به تقویت توریسم درمانی در کشور می‌باشد، که با توجه به ظرفیت‌های بسیار زیادی که در مناطق آزاد کشور داریم، بهترین بستر برای ایجاد این شهرک‌ها در مناطق است.

گردشگری سلامت متمرکز بر گردشگری پزشکی و خدمات درمانی است. مناطق آزاد، از پتانسیل‌های مطلوبی برای تقویت رشد گردشگری پزشکی برخوردار هستند.

با توجه به اینکه مناطق آزاد محدودیت صدور روادید وجود ندارد و از طرفی قواعدی که در نظام سلامت در سرزمین اصلی وجود دارد و خدمات‌رسانی به بیماران خارجی را با محدودیت مواجه می‌کند؛ این مناطق می‌تواند نقش موثری در جذب گردشگر سلامت ایفا کند. از طرفی در منطقه آزاد کیش و قشم و مناطق آزاد شمال کشور این پتانسیل وجود دارد که در مقوله گردشگری پزشکی رشد کرده و بتوانند درآمدزایی خوبی را عاید کشور نمایند؛ که بی‌شک این راه نیازمند همکاری وزارت بهداشت و درمان است.

در مجموع می‌توان به این نتیجه رسید که هدف و همت در اجرای این دست طرح‌های ملی در حوزه گردشگری و توریسم درمانی در مناطق آزاد بسیار زیاد است و شاید بیشتر مشکلات در عدم‌پیگیری و یا عدم‌تعریف بستر اجرایی در این مناطق باشد.

ورود توریست از مسیر مناطق آزاد به ایران

جاذبه‌های طبیعی، ویژگی‌های فرهنگی، آثار و بناهای باستانی کشورمان می‌تواند سهم چشمگیری از گردشگران جهان را به خود جذب کند و افزون بر معرفی هویت ایرانی به دنیا، پیامدهای اقتصادی همچون درآمدزایی ارزی، کارآفرینی و رونق اقتصادی به همراه داشته باشد و هدف‌های ترسیم شده در چشم‌انداز‌۱۴۰۴ را به واقعیت تبدیل کرده و به یکی از قطب‌های گردشگری جهان تبدیل شود.

توسعه گردشگری، نیازمند برنامه‌ریزی و به کارگیری سیاست‌های مناسب در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و مدیریت در این حوزه حساس باید بتواند با هدف‌گذاری‌های بنیادی و پایدار، بسترسازی‌های متوازن و سرمایه‌گذاری‌های خرد و کلان، میان دولت، بخش خصوصی و مردم هماهنگی ایجاد کرده و به رشد و گسترش این صنعت جامه عمل بپوشاند.

در این راستا توجه به آثار و مفاخر و میراث ملموس و ناملموس به عنوان پل فرهنگی، نهادینه‌سازی فرهنگ گردشگری و میزبانی جهانگردان، برنامه‌ریزی بر پایه آینده‌نگری اقتصادی، پذیرش گردشگری به عنوان یک صنعت پاک از سوی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی، برقراری هماهنگی میان آنها برای توسعه این صنعت، ایجاد فضای باز در تعاملات خارجی و تبلیغات کارآمد رسانه‌ای می‌تواند راهگشای گردشگری کشور باشد.

در شرایط کنونی کشور به لحاظ اقتصادی، حتما و قطعا بهترین، منطقی‌ترین و حتی آسان‌ترین راه ورود ارز به کشور و عبور از این کمبود نقدینگی، جذب گردشگر به کشور از طریق مناطق آزاد است. شاید در این برهه زمانی، مدیران عامل مناطق آزاد باید بیشترین بخش از پتانسیل و انرژی خود ‌و مدیرانشان را بر روی این حوزه متمرکز کنند و یا بهتر باشد معاونین و مدیران بخش گردشگری کمی پویاتر از گذشته عمل نمایند تا هم خدمتی به سازمان خود کرده و هم اینکه بتوانند کشور را با قدرت بیشتری از این مرحله سخت عبور دهند.