چابهار، کلید توسعه اقتصادی افغانستان

با توجه به اینکه تولید، محور اصلی پیشرفت و توسعه یک کشور را به دنبال دارد و بستر مناسب برای ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد ملی را مهیا می‌سازد، الزامی پنداشته می‌شود که سهولت‌های لازم جهت رشد تولیدات داخلی مبنا و اساس کار قرار گرفته شود که یکی از آن جمله موارد که می‌تواند در رشد تولیدات فرآورده‌های داخلی کمک نماید، ایجاد بستر مناسب جهت صادرات یک کشور است که به تولیدکنندگان داخلی جهت تولید بیشتر فرآورده‌های داخلی انگیزه می‌دهد.

افغانستان کشوری است که مردمان آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم جهت امرار معیشت خویش، متکی به تولیدات زراعتی و باغداری می‌باشند که بیش از ۹۰درصد تولیدات داخلی افغانستان را در حال حاضر محصولات زراعتی و باغداری تشکیل می‌دهد؛ به همین دلیل اکثریت تولیدات داخلی کشور افغانستان را فرآورده‌های این قبیل محصولات زراعی تشکیل می‌دهد. اما متاسفانه به دلیل عدم وجود سهولت در بخش صادرات و بازار فروش در خارج از این کشور برای محصولات زراعتی و باغداری، تولیدکنندگان این نوع محصولات را وادار می‌سازد که فرآورده‌های تولیدی‌شان را به طور فصلی و به قیمت ناچیز در بازار های داخلی به فروش برسانند.

با آنکه اقلام صادراتی افغانستان محدود به محصولات زراعتی و باغداری نمی‌شود و اقلام صادراتی دیگری چون قالی افغانی، پست قره‌قل، سنگ مرمر و سایر مواد معدنی را نیز شامل می‌گردد، ولی با این حال هنوز مشکلات عمده فرآروی صادرات این مجموعه از تولیدات وجود دارد که امید آن می‌رود با استفاده از بندر چابهار به دلیل ایجاد یک خط ترانزیتی مطمئن و همچنین سهولت در تجارت، میزان صادارت افغانستان به طور قابل ملاحظه افزایش یابد.

از آنجایی که انتقال کالای تجاری از مسیر بندر کراچی همیشه برای تجار افغانستان به دلیل مشکلات سیاسی بین افغانستان و پاکستان زیان بار بوده است، طوری که بارها توقف درازمدت کالاهای صادراتی افغانستان از سوی حکومت پاکستان نه تنها باعث خرابی محصولات تجار افغانستان گردیده، بلکه در اکثر موارد میلیون‌ها دلار هزینه دموراژ و یا حق توقف کانتینر در گمرک پاکستان برای صادرکنندگان افغان وضع گردیده است که وجود چنین مشکلاتی سر راه صادرکنندگان این کشور می‌تواند تاثیرات منفی و زیان باری برای تجارت بین‌المللی آن به وجود آورد.

بنابراین، بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان و در پسکرانه سواحل مکران واقع گردیده، به دلیل موقعیت راهبردی و مناسب آن، نزدیک‌ترین مسیر برای کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد که محصور به خشکی هستند، ازجمله افغانستان می‌باشد.

براساس آمار موجود، بندر چابهار در مقایسه به بندرعباس ۹۰کیلومتر و در مقایسه با بندر کراچی ۷۰۰کیلومتر نزدیک‌تر به مرکز افغانستان واقع شده است که استفاده از این مسیر به منظور صادرات به میزان قابل ملاحظه‌ای هزینه ترانزیتی کالاهای تجاری افغانستان را کاهش می‌دهد و سهولت ویژه‌ای را در امر حمل و نقل کالاهای تجاری به خارج از این کشور فراهم می‌نماید.

چابهار یک فرصت مناسب برای افغانستان در جهت توسعه اقتصادی به دلیل دسترسی آسان و مقرون به صرفه در بازارهای خارج و عرضه محصولات داخلی در جهت رشد تولیدات داخلی افغانستان می‌باشد که در ذیل، به شرح اهمیت موضوع می‌پردازیم.

چابهار، جایگزین قابل اطمینان در مقابل بندر کراچی

ناامن بودن مسیر ترانزیت بندر کراچی که همیشه مورد تهدید گروه‌های شورشی در مناطق مرزی بین دو کشور پاکستان و افغانستان بوده است از یک سو و آسیب‌پذیری مناسبات دو کشور از سوی دیگر ازجمله مواردی بشمار می‌روند که می‌تواند به طور قابل ملاحظه‌ای استفاده از بندر کراچی به عنوان خط ترانزیت برای افغانستان را تحت شعاع قرار دهد.

تجربه نشان داده است که دولت پاکستان با استفاده از سیاست‌هایی که در برابر دولت افغانستان دارد، هرازگاهی از این مسیر ترانزیتی به خاطر وارد نمودن فشار بر حکومت افغانستان، استفاده ابزاری نموده و تلاش کرده تا با استفاده از این خط ترانزیتی تجاری، فشارهای سیاسی خود را بر دولتمردان افغانستان تحمیل نماید؛ تا سرانجام اینکه دولت افغانستان را وادار به آن نمود که برای برون رفت از این بن‌بست ترانزیت کالا، به فکر راهکاری برای نقل و انتقالات کالای‌های تجاری خویش گردد تا مجبور نشود به قیمت باز بودن راه ترانزیتی بندر کراچی، توقعات سیاسی پاکستان را بپذیرد.

استفاده از بندر چابهار به عنوان مسیر ترانزیت کالاهای تجاری برای افغانستان نسبت به بندر کراچی به مراتب با اطمینان‌تر و کم ریسک‌تر خواهد بود، که این عامل باعث افزایش میزان صادرات افغانستان خواهد گردید.

چاپهار، مسیری کم‌هزینه و مفید برای افغانستان

از آنجایی که فاصله بندر تجاری چابهار تا مناطق مرکزی افغانستان به مراتب کوتاه‌تر و کم هزینه‌تر از مسیر بندر کراچی می‌باشد، به همین سبب به صادرکنندگان داخلی افغانستان کمک می‌کند تا فرآورده‌های تولیدی خود را در وقت و زمان کمتر و همچنین هزینه ترانزیتی کمتری از منطقه آزاد تجاری چابهار انتقال دهند.

به گفته فعالین تجاری افغان، یکی از مشکلات عمده که صادرکنندگان افغان از مسیر بندر کراچی داشتند، این بود که فرآورده‌های تولیدی آنها به خصوص محصولات باغداری مانند میوه تازه، تا رسیدن به بندر کراچی و توقف بی‌مورد محصولات تجار، باعث خرابی آن می‌گردید که به این خاطر تجار افغانستانی زیان و خسارت‌های غیرقابل جبرانی را متحمل می‌شدند.

حال آنکه فاصله ترانزیتی از بندر چابهار تا زرنج مرکز ولایت نیمروز ۷۰۰کیلومتر می‌باشد؛ در حالی که تنها فاصله بندر کراچی تا جلال‌آباد بیشتر از هزار کیلومتر است.

با توجه به موارد یاد شده، صادرکنندگان داخلی افغان می‌توانند با استفاده از مسیر بندر چابهار، نه تنها هزینه کمتری جهت حمل و نقل کالاهای تجاری‌شان متقبل گردند، بلکه با وقت و زمان کمتر می‌توانند محصولات خویش را به مقصد رسانند.

وجود تسهیلات لازم برای تجار افغان در بندر چابهار

براساس توافق‌نامه‌ای که میان ایران و افغانستان به امضاء رسیده است، دولت ایران محدوده‌ای را در بندر تجاری منطقه آزاد چابهار به در اختیار بازرگانان و تجار افغانستان قرار داده است تا آنها با ایجاد تاسیسات، کالاهای تجاری را به بندر چابهار انتقال داده و با ایجاد ارزش افزوده، به فرآورده‌های تولیدی در آن بندر و یا نگهداری محصولات زراعتی و باغداری در سردخانه‌ها، به موقع فرآورده‌های تولیدی خود را به بازارهای جهانی عرضه نمایند که ایجاد سهولت‌های فوق‌الذکر، به طور قابل ملاحظه بر روی میزان صادرات افغانستان تاثیر مثبت خواهد گذاشت.

این در حالی است که تولیدات افغانستان که از مسیر پاکستان ترانزیت می‌شود، در کشور پاکستان مورد فرآوری و بسته‌بندی قرار می‌گیرد و بنام پاکستان به بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شود نه بنام افغانستان!

تاسیس نمایندگی بانک ملی افغانستان و خط پرواز کابل-چابهار

براساس توافق‌نامه موجود بین دو دولت، دولت جمهوری اسلامی افغانستان به منظور ایجاد تسهیلات بانکی در امر مبادلات و انتقالات پولی، می‌تواند نمایندگی بانک ملی افغانستان را در منطقه آزاد تجاری چابهار ایجاد نماید. این امر به تجار افغانستان کمک خواهد نمود تا فعالیت‌های تجاری‌شان را بدون تلف شدن وقت و با استفاده از بانک ملی افغانستان انجام داده و در امر صادرات و واردات کالاهای تجاری خود سرعت بیشتر به خرج دهند و به همین ترتیب این توافق نامه به دولت افغانستان این اجازه را می‌دهد تا پروازهای مستقیم از کابل به بندر چابهار و چابهار به دوبی را برقرار نماید، که بدون شک تسهیلات ذکر شده به فعالیت‌های تجاری تجار ملی کشور افغانستان سرعت قابل ملاحظه خواهد بخشید که با استفاده موثر از فرصت‌های به دست آمده می‌توان میزان صادرات تولیدات داخلی این کشور را افزایش داد و از این طریق نه تنها به توسعه اقتصادی دست خواهد یافت، بلکه به دلیل رشد تولیدات داخلی افغانستان، شرایط ایجاد اشتغال و افزایش درآمد ملی نیز محقق خواهد گردید.

استفاده افغانستان از چابهار جهت صادرات و ترانزیت کالا

رئیس عمومی گمرک‌ جمهوری اسلامی افغانستان گفت: این کشور برای صادرات و ترانزیت کالاهای خود از بندر و منطقه آزاد چابهار استفاده می‌کند تا بتواند با دنیا ارتباط تجاری داشته باشد.

احمد رشاد پوپل در نشست با تجار افغانستان در منطقه آزاد چابهار اظهار داشت: حل موارد مختلف، موانع سرمایه‌گذاری و مشکلات پیش روی کامیون‌های باری و حمل و نقل در اسرع وقت پیگیری و مرتفع می‌شود.

وی استفاده از امکانات و تجهیزات موجود در بندر چابهار توسط تجار افغانستان را مورد تاکید قرار داد و افزود: ترانزیت و صادرات کالا باید به شکل آسان و بدون موانع انجام شود.

احمد رشاد پوپل گفت: تمام موارد پیش رو را جمع‌بندی کرده و پیگیری‌های لازم انجام می‌دهیم و برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی دو کشور از تمام ظرفیت‌ها استفاده می‌کنیم.

رئیس عمومی گمرک افغانستان بر تخفیفات در رونق حمل و نقل و جابه‌جایی بیشتر کالا بین ایران و افغانستان تاکید کرد.

همچنین در این نشست، عضو هیات مدیره سازمان منطقه آزاد چابهار اظهار داشت: ۷۰۰نفر از تبعه افغانستان در منطقه آزاد چابهار اقامت و فعالیت اقتصادی دارند و از ۱۶۰شرکت ثبت شده سرمایه‌گذاری، حدود  ۸۵شرکت فعال افغانستان در این منطقه فعال هستند.

محمداکبر چاکرزهی افزود: رفع مشکلات تجار افغانستان در دستورکار سازمان منطقه آزاد چابهار می‌باشد و توسعه تجارت و ترانزیت در این منطقه از راهبردهای اصلی است.

توسعه روابط تجاری و بازرگانی موجب توسعه روابط می‌شود

معاون اقتصادی استاندار سیستان و بلوچستان نیز گفت: توسعه روابط تجاری و بازرگانی موجب توسعه روابط اقتصادی و سیاسی می‌شود.

علیرضا نورا افزود: صادرات و واردات و نیازهای ایران و افغانستان در محدوده سیستان و بلوچستان باید بررسی و مورد توجه قرار گیرد تا سرمایه‌گذاران راحت‌تر بتوانند فعالیت کنند.

معاون اقتصادی استاندار سیستان و بلوچستان بیان کرد: چابهار بهترین شرایط را برای توسعه و سرمایه‌گذاری دارد و معافیت از تحریم‌ها بهترین فرصت را برای توسعه تجارت ایجاد کرده است.

زمینه‌ها برای سرمایه‌گذاری تجار افعان فراهم است

معاون استاندار سیستان و بلوچستان و فرماندار شهرستان ویژه چابهار نیز اظهار داشت: تمامی زمینه‌ها برای سرمایه‌گذاری تجار افغانستان در منطقه آزاد و بندر چابهار فراهم است.

رحمدل بامری افزود: چابهار فرصت‌های بیشمار سرمایه‌گذاری دارد و از طریق دریا به آب‌های اقیانوسی متصل و این فرصت را باید افغانستان مغتنم بشمارد.

وی به حضور ۸۵شرکت افغانستان در چابهار اشاره کرد و افزود: با دوبانده شدن جاده ترانزیتی چابهار به میلک، تکمیل زیرساخت‌های ریلی، هوایی و بندری این منطقه به قطب تجارت و اقتصاد تبدیل خواهد شد.

بندر چابهار دارای مزیت‌های رقابتی در رقابت با بنادر منطقه است

مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با اشاره به مزیت‌های رقابتی بندر چابهار برای جذب سرمایه‌گذاری، از حمایت همه‌جانبه دولت و سازمان مناطق آزاد برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این منطقه خبر داد.

مرتضی بانک، اشاره به تبدیل منطقه استراتژیک چابهار به پیشران توسعه سواحل مکران و نقش‌آفرینی موثر آن در تقویت پایه‌های نظام توسعه ملی و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گفت: امروز پیوندهای تمدنی، قرابت‌های فرهنگی و منافع مشترک در ژئواکونومیک و ژئوپلتیک منطقه‌ای، پایه‌های محکم و ظرفیت‌های حائز اهمیت برای تقویت بیش از پیش همکاری‌ها و ایجاد اتحاد اقتصادی مزیت آفرین بین جمهوری اسلامی ایران، جمهوری هند، جمهوری اسلامی افغانستان و دیگر کشورهای منطقه است.

وی با یادآوری توافق سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان برای استفاده از بندر چابهار افزود‌: در حدود دو سال پیش بود که با امضای توافق‌نامه سه‌جانبه بین رؤسای سه کشور ایران ، هند و افغانستان‌، تلاش برای بهره‌گیری مطلوب از این ظرفیت‌ها و تحرک جدی در روابط فی‌مابین به صورت نهادینه آغاز شد و اراده محکم سیاسی بین سه کشور برای همکاری و توسعه روابط اقتصادی بین ملت‌های سه کشور و سایر کشورهای منطقه را جانی دوباره بخشید. همانگونه که در این توافق‌نامه به امکان الحاق سایر کشورها به آن تصریح شده، از دیگر کشورهای منطقه به ویژه کشورهای آسیای میانه و دریای عمان نیز دعوت می‌کنیم که با پیوستن به این توافق‌نامه، ملت‌های خود را در فرصت‌های فراوان اقتصادی و فرهنگی منبعث از این اراده سیاسی سهیم کنند.

مشاور رئیس‌جمهور ادامه داد: بی‌تردید منطقه آزاد چابهار واقع در کرانه‌های دریای عمان و اقیانوس هند با برخورداری از مزیت‌های متعدد در ابعاد مختلف زیرساخت‌های نهادی (مشوق‌ها و معافیت‌های مالیاتی و گمرکی‌) و زیرساخت‌های فیزیکی در حال توسعه خصوصا بندر راهبردی چابهار و خط آهن چابهار زاهدان، فرودگاه بین‌المللی در دست برنامه‌ریزی، موقعیت جغرافیایی و نزدیکترین راه دسترسی افغانستان و دیگر کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه به آب‌های آزاد، می‌تواند نقش پیشران اصلی را در این اتحاد اقتصادی ایفا کند.

مرتضی بانک با بیان این که چابهار به عنوان یکی از قطب‌های مهم منطقه‌ای حمل و نقلی و مرکز اصلی کریدور بین‌المللی حمل و نقل و ترانزیت بین سه کشور و آسیای میانه، منطقه ایده‌آلی برای توسعه سرمایه‌گذاری، تولید و صادرات محصولات مورد نیاز بازارهای مصرف منطقه‌ای به ویژه بازار عظیم یک میلیارد و چهارصد میلیون نفری هند، افغانستان و آسیای میانه است، اظهار داشت: به تعبیر نخست ‌وزیر هند، این منطقه می‌تواند به مرکز منطقه‌ای ترانزیت، انرژی و تجارت تبدیل شود. علاوه بر مزیت‌های پیش گفته، برای تولید و سرمایه‌گذاری صادرات‌محور در این منطقه باید به قرابت‌های فرهنگی و سبک‌های زندگی نزدیک و مشابه کشورمان با این کشورها توجه داشت که از نقطه نظر تجارت و مباحث نوین بازار، مؤلفه‌های مهمی برای کسب و کارهای تولید و تجارت محسوب می‌شود و می‌تواند در صورت توجه کافی و تدبیر مناسب از سوی فعالان اقتصادی به عنوان یکی از عناصر آمیخته‌های بازاریابی مناسب در تقویت و ارتقای سطح مناسبات تجاری بین این کشورها محسوب شود.

دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با بیان اینکه اقتصاد دریامحور و صنایع مختلف مزیت گیرنده از جغرافیا و موقعیت منطقه و صنایع بزرگ آب‌بر، فرصت‌های بی‌نظیری را برای سرمایه‌گذاری و کسب و کار در این منطقه پیش روی همه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی قرارداده است، گفت: قطعا برنامه‌های توسعه‌ای بندر چابهار و ظرفیت‌های جدید و تجهیزات روزآمد آن این سرمایه‌گذاری‌ها را جذابتر و آسان‌تر می‌کند. این در حالی است که این بندر بهترین، نزدیکترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر دسترسی کشورهای حاشیه اقیانوس هند به بازارهای اروپایی و جهانی است که موجبات تسریع و تسهیل تجارت بین‌المللی بین کشورهای مختلف حاشیه آسیایی اقیانوس آرام با اروپا و آسیای میانه را نیز فراهم خواهد کرد.

وی ادامه داد: امروز چابهار دوره جدیدی از ایفای نقش جهانی در حمل و نقل و ترانزیت و صادرات کالا را شروع کرده است و مزیت‌های منطقه‌ای منطقه آزاد و مستثنی بودن از قوانین گمرک، مالیات، پول و بانک، کار و ویزا ظرفیت این حرکت جهانی را برای منطقه آزاد چابهار فراهم کرده است و در این راستا همکاران بنده در دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری-‌صنعتی و ویژه اقتصادی و مدیران سختکوش سازمان منطقه آزاد چابهار تلاش می‌کنند با تسهیل فرآیندها و تکمیل زیرساخت‌های نهادی و فیزیکی لازم و رفع موانع حضور سرمایه‌‌گذاران و تسهیل و گسترش تجارت و کسب و کار، در تحقق اهداف توسعه اقتصادی کشور، این منطقه را به کانون مهم سرمایه‌گذاری در ابعاد مختلف اقتصاد دریامحور و هاب لجستیک و ترانزیت منطقه‌ای تبدیل کنند.

مشاور رئیس‌جمهور دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در پایان بیان داشت: در این فرآیند، از حضور و مشارکت همه سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی از همه کشورهای منطقه و دیگر کشورها استقبال کرده و به همه شما اطمینان می‌دهم که همه فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها از حمایت کامل دولت جمهوری اسلامی ایران و شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی برخوردار خواهد بود.

نتیجه گیری

استفاده بهینه از فرصت‌های ایجاد شده در قرارداد چابهار که همواره یکی از دغدغه‌های حکومت افغانستان در امر ترانزیت کالاهای تجاری افغانستان به بازارهای جهانی و دسترسی سهل‌تر به بنادر آبی بوده است، نه تنها باعث بهبود و توسعه اقتصادی افغانستان خواهد گردید، بلکه این مسیر ترانزیتی، این فرصت را به افغانستان می‌دهد تا حتی‌المقدور از سیاست‌های پاکستان فاصله گرفته و کمتر متاثر گردد و همین امر با ایجاد مکانیزم‌های قابل اجرا به منظور رشد اقتصادی این کشور در پس تشویق و ایجاد تسهیل‌گری‌های تجاری برای تجار افغانستان وارد عمل گردیده تا تجار و تولیدکنندگان داخلی افغانستان بتوانند با استفاده از فرصت و مزیت چابهار، میزان صادرات فرآورده‌های تولیدی این کشور را با استاندارد ملی افغانستان به بازارهای جهانی افزایش داده و از این طریق دست به رشد و شکوفیی اقتصاد نو پا افغانستان بزنند.