پیشنهاد ایجاد رشته کارشناسی ارشد مناطق آزاد
به گزارش اخبار آزاد مناطق، با توجه به ساختار شکلی و ماهوی انقلاب‌های بزرگ جهان، در انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین اهداف انقلابیون دهه چهل و پنجاه شمسی، که طی سال‌های پیروزی و استقرار نظام جمهوری اسلامی، با ادبیات و رویکردهای متفاوتی پیگیری شد، مباحث مترتب بر صدور انقلاب اسلامی و الگوسازی نظام جمهوری اسلامی در سایر نقاط جهان بوده است. در این مسیر اقدامات بسیاری در قالب همایش، طرح پژوهشی، مقاله و یادداشت انجام شده است. اما آنچه مغفول باقی مانده، تنظیم و ترسیم نظام فکری و تئوریک اقتصاد اسلامی در مواجه با اقتصاد جهانی در دوره جهانی شدن است؛ نظام متغیر و سیالی که طی ۲۶سال گذشته در جهت بهره‌گیری از منافع و فرصت‌های آن، الگوی مناطق آزاد در برخی نقاط ایران از سوی دولت‌های جمهوری اسلامی به اجرا درآمد. مدلی که طی این سال‌ها با مخالفت‌ها، ضدیت‌ها، تفسیر به رأی‌های متفاوت با هدف حذف و غیراسلامی قلمداد کردن مناطق آزاد در اقتصاد ایران، چالش‌های فراوانی در مسیر دستیابی به اهداف ایجابیِ ایجاد این مناطق در سپهر اقتصادی کشورمان پدید آورد.
کنش‌هایی که موجب شد طرفداران عملکرد مناطق آزاد (به ویژه مدیران دست‌اندرکار) در موضع واکنشی و دفاعی قرار گیرند و این در حالی است که ظرف قریب به سه دهه از عمر الگوهای مدیریتی و اقتصادی-سیاسی مناطق آزاد؛ ادبیات علمی، رسانه‌ای و مدیریتی شکل گرفته در این دوران در قالب یک نظام اندیشه‌ای به صورت نظام‌مند و چارچوب‌بندی شده و یا یک نظریه و مدل برای اکنون و آینده پیش روی مناطق آزاد، تئوریزه نشده است.
طرفه اینکه الگوهای ایجادی مناطق آزاد ایران در مقایسه با مناطق آزاد سایر نقاط جهان از تفاوت‌های راهبردی و اساسی متعددی رنج می‌برد!؟ و این در حالی است که نیروهای مخالف، از مبانی تئوریک قدرتمند و اقبال بیشتری برخوردارند. از سوی دیگر به زعم نگارنده اگر ایرانیان ظرف یک قرن اخیر با آداب و فرهنگ استفاده از مظاهر تکنولوژیکی همچون کت و شلوار، تلفن همراه، دانشگاه و… آشنا شده‌اند؛ بررسی عملکردی مقال دیگری می‌طلبد؛ اما هنوز با فرهنگ مناطق آزاد و نقش اثرگذاری که این بخش از ابعاد و شاخص‌های جهانی شدن می‌تواند در توسعه ایران و الگوسازی تمدن ایرانی-اسلامی ایفا نمایند، آشنا نشده و به شناخت صحیح و دقیقی نائل نیامده‌اند.
علاوه بر چالش‌ها و فرصت‌های صدرالاشاره، در طول حدود ۳دهه فعالیت مناطق آزاد در نقاط شمالی و جنوبی کشور، این مناطق علاوه بر توجه به مقولات ایجابی خود که همان جذب سرمایه‌گذار در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، صنعتی و گردشگری است، در حوزه‌های علمی-دانشگاهی نیز با هدف ارتباط و انتقال علم به سرزمین اصلی و ارتباط با موسسات علمی-دانشگاهی خارجی، عملکرد قابل توجهی در این زمینه انجام داده‌اند. گواه این مدعا حضور چند واحد دانشگاهی با صدها دانشجو در قالب یک واحد دانشگاهی داخلی یا به صورت پردیس بین‌المللی است که مشغول به فعالیت علمی، آموزشی و پژوهشی می‌باشند.
با این مقدمه طولانی دلایل توجیهی لزوم تاسیس «رشته دانشگاهی کارشناسی ارشد مناطق آزاد» به این شرح تبیین می‌شود:
۱- از زمان تاسیس نسل اول مناطق آزاد در سال۷۲ شمسی این مناطق به عضوی فعال در بخش‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری، ترانزیتی و گردشگری ایران تبدیل شده‌اند. بنابراین به منظور علمی کردن برنامه‌ها، اهداف و کارکرد این مناطق به همراه لزوم به‌روزرسانی مبانی ذهنی و شناختی مناطق آزاد، مبتنی بر تحقیقات و نگاه دانشگاهی به زمینه‌های مختلف فعالیت این مناطق در حوزه‌های کاری متنوع خود، لزوم ایجاد مقطع کارشناسی ارشد مناطق آزاد احساس می‌شود. به این معنی که بعد از گذشت نزدیک به سه دهه از عمر مناطق آزاد، فقر مبانی تئوریک، شناخت صحیح و دقیق از کارکرد و کارویژه‌های مناطق آزاد در نظام فکری، مدیریتی و برنامه‌ریزی کشور مشهود است، چراکه با مداقه در مخالفت‌های موجود علیه مناطق آزاد، این عدم آشنایی قابل رویت می‌باشد؛ طنز تلخ داستان جایی است موافقین نیز از شناخت حداقلی نسبت به مناطق آزاد بهره می‌برند، موضوعی که می‌توان در ماده اول مناطق آزاد که براساس آن نقش عمرانی برای مناطق آزاد تعریف شده، مشاهده کرد.
۲- در طول ۳دهه اخیر، مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران موضوع ده‌ها پایان نامه دانشجویی و تحقیق علمی بوده‌اند. موضوعات متنوع مورد تحقیق واقع شده در مناطق آزاد موید اهمیت علمی این حوزه مطالعاتی از فعالیت اقتصادی، تجاری، گردشگری، ترانزیتی و صنعتی کشور است که براساس الگوهای بین‌المللی ایجاد شده‌اند. در نتیجه لزوم تئوری‌سازی نظام فکری و اندیشه‌ای مناطق آزاد ایران زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که توجه داشته باشیم فرآیندها، انتظارات و کارکردهای مناطق آزاد ایران در نوع خود در سطح جهان بی‌سابقه است.
۳- یکی از اهداف تشکیل مناطق آزاد کشور، اتصال اقتصاد ملی به اقتصاد جهانی اعلام شده، به عبارتی این مناطق نقطه پایلوت ورود ایران بهwto نیز قلمداد شده‌اند. بنابراین برای علمی نمودن این فرآیند که دارای ابعاد مختلف ارتباط محلی، استانی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی است، تاسیس رشته مناطق آزاد در مقطع کارشناسی ارشد مورد نیاز است.
۴- به تجربه سه دهه فعالیت که با خود گونه‌های فکری متفاوت مواجه‌ای با مناطق آزاد از سوی دولتمردان را بروز داده، مناطق آزاد بیشترین منفعت و فزون‌ترین ضرر ممکن را از تغییرات مدیریتی در سطح کلان و محلی متحمل شده‌اند. گرچه این مناطق دارای طرح‌های جامع و راهبردی است، ولیکن همراه با تغییرات مدیریتی، تحقیقات پژوهشی صورت گرفته به بایگانی سپرده یا دستخوش تغییرات ناشی از عمکلرد مدیریتی جدید می‌شود.
این تغییرات مکرر به کج‌تابی‌های موجود در مدل ذهنی مناطق آزاد ایران طی سه دهه گذشته دامن زده؛ موضوعی که انعکاسی از مدل موجود اقتصادی و مدیریتی داخلی است. یعنی زمانی که در عرصه‌های مختلف اقتصاد سیاسی، ایران سال‌ها از نابسامانی تفکری و ایده‌ای در قبال شاخت دقیق و کارشناسانه از مشکلات، فرصت‌ها و چالش‌های موجود رنج می‌برد و در عین حال هنوز امکان ارائه پاسخ صحیح به سوال‌هایی همچون چه می‌خواهد، آنچه می‌خواهد را از چه راهی، به چه وسیله‌ای و در کدام چارچوب ذهنی جستجو نماید، موجود نمی‌باشد!! طبیعی است که مناطق آزاد نیز با همان مشکلاتی دست به گریبان می‌شوند که در سرزمین اصلی وجود دارد.
بنابراین به منظور جلوگیری از هدررفت زمان مفید و به منظور اجرای امور و مدیریت چالش‌های ناشی از تغییرات مدیریتی در این مناطق، می‌توان عرصه و حوزه کارکردی مدیریتی، اجرایی، تصمیم‌گیری در بخش‌های مختلف مناطق آزاد را در چارچوب تحقیقات رشته‌ای دانشگاهی قالب‌بندی نمود.
۵- مناطق آزاد تنها نهادهای محلی در ساختار اداری متمرکز ایران است که در یک محدوده جغرافیایی مشخص و محدود، از بودجه عمومی کشور بهره نبرده و از محل منابع درآمدی خویش، برنامه‌ها و پروژه‌های خود را عملیاتی می‌کنند. سازمان منطقه آزاد در هر استان و ناحیه‌ای از کشور، تنها نهادی است که درآمدهای خود را به خزانه کل واریز نمی‌کند و در محدوده جغرافیایی خویش، برنامه‌ریزی کرده و در پروژه‌های مورد تصویب هیات مدیره خود هزینه می‌کند. وجود همین یک استثناء در نظام برنامه‌نویسی و بودجه‌ای ایران، لزوم علمی نمودن آن در قالب یک رشته دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد را الزامی می‌کند.
در واقع در حالی که نظام حاکمیتی مدیریت در کشورمان یک نظام متمرکز است که طرح‌ها و برنامه‌ها در تهران به عنوان پایتخت کشور تعیین شده و بر اجرای آن نیز نظارت می‌شود، در مناطق آزاد، برخلاف این شیوه رفتار می‌شود؛ آیا نمی‌شود از این الگوی موفق در سطح ملی استفاده کرد؟ زمانی می‌شود که ابتدا به ساکن آن را در قالب یک رشته دانشگاهی تئوریزه نمود.
۶- مناطق آزاد ایران دارای ارتباطات و تعاملات متنوعی با فعالین بخش دولتی، خصوصی داخلی و خارجی می‌باشند که مهم‌ترین آنها از قرار ذیل است:
حوزه‌های مختلف صنعت گردشگری مشتمل بر اکوتوریسم، توریسم ورزشی، توریسم دریایی، توریسم آموزشی، توریسم درمانی، توریسم تجاری و صنعت هتلداری. از سوی دیگر در حوزه گسترده صنعتی و خدماتی، ترانزیت کالا، ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی-معنوی، بورس و بیمه، فناوری اطلاعات و فعالیت شرکت‌های نوآور، فناور و دانش‌بنیان، همکاری‌های علمی، دانشگاهی، حوزه گسترده فرهنگ و محصولات فرهنگی (سینما، موسیقی، نمایش و…)، فعالیت‌های نمایشگاهی، همایش‌ها و جشنواره‌های مختلف، قوانین و مقررات، بوروکراسی اداری، گستره کاری بنادر و دریانوردی، گمرکات و حتی مباحث امنیتی-اطلاعاتی.
سئوال این است که آیا نباید این حوزه‌های ارتباطی و درگیر با مناطق آزاد را در مختصات رشته‌ای دانشگاهی تنظیم کرد؟
۷- در اکثر نقاط جهان مناطق آزاد در محدوده‌ای مشخص، محصور، نزدیک دریا (یا با امکانات ترانزیتی و لجستیکی مناسب) با حداقل تراکم جمعیتی ایجاد می‌شوند و مهم‌تر اینکه پیش از اعلام و فراخوان به منظور جذب سرمایه‌گذار، دولت‌ها در این محدوده جغرافیایی مشخص، زیرساخت های ضروری چون راه‌های مواصلاتی، آب، برق، گاز، وسایل ارتباطی (تلفن، اینترنت، موبایل و…) و سایر وسایل اولیه رفاهی را جهت جذب و فعالیت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ایجاد می‌نمایند.
این در حالی است که برخی مناطق آزاد ایران در کانون‌های جمعیتی پرتراکم چون انزلی و اروند (شهرهای خرمشهر و آبادان)، با کمترین امکانات مواصلاتی (چابهار) و بدون ایجاد زیرساختهای ضروری (همه مناطق به جز کیش) ایجاد شده‌اند و این در حالی است که وجه مشترک همه این مناطق قرار گرفتن آنها در نقاطی از سرزمین عزیز ماست که از بیشترین میزان بیکاری نسل جوان و تحصیلکرده برخوردار است و در عین حال دارای اشتراکات قومی، فرهنگی و مذهبی با اقوام ساکن در کشورهای همسایه ایران می‌باشند، فرصتی که به چالش در زمینه وجود برخی نیروهای گریز از مرکز در این مناطق منجر شده است.
بنابراین ایجاد مناطق در ذهن ساکنین این محدوده‌ها و حتی شهرهای اطراف، رویاها و امیدهای فراوانی را ترسیم نموده، موضوعی که هنوز این مناطق به دلایل متعدد موفق به تحقق آن آرزوها نشده‌اند. شاید بتوان مهم‌ترین دلایل این عدم موفقیت در افکار عمومی را در نبود زیرساختهای ضروری در این مناطق، عدم شناخت افکار عمومی و مسئولین دولتی (خواست‌ها، آرزوها، فرهنگ و…)، منازعات سیاسی نمایندگان مجلس با دولتمردان و تفسیر به رأی نهادهای همکار دولت در هر منطقه و در نهایت عدم تطبیق نحوه اجرای قوانین هر منطقه در منطقه دیگر عنوان نمود.
با این توضیح، لزوم شکل‌بندی، تمرکز، هدفمند نمودن مبتنی بر انگاره‌های علمی-دانشگاهی جهت تحلیل علمی جامع و مانع هر منطقه آزاد ایران با توجه به مباحث پیش گفته در قالب یک رشته دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد به شدت احساس می‌شود تا از مجموع تجربیات پیشین و فرصت‌های پیش روی برای دستیابی به اهداف ایجابی این مناطق بهره‌برداری علمی-دانشگاهی نمود.
۸- بی‌شک ایجاد چنین رشته دانشگاهی، باعث گسترش مبادلات علمی-دانشگاهی میان موسسات علمی دانشگاهی ایران و موسسات مشابه در سطح جهان می‌شود و این درحالی است که هنوز مناطق آزاد ایران از الگوهای موفق جهانی فاصله دارد. بنابراین به منظور بهره بردن از تجربیات موفق جهانی، باید این تجربیات را از طرق علمی و همکاری دانشگاهی تحصیل نمود.
۹- ایجاد رشته دانشگاهی مناطق آزاد در مقطع کارشناسی ارشد، علاوه بر تئوریزه نمودن تجربیات و دانش موجود داخلی و خارجی، برای ارتقاء عملکرد و نقش مناطق آزاد ایران در اقتصاد داخلی، بر نقش این مناطق در دستیابی به اهداف ایران۱۴۰۴ و منشور اقتصاد مقاومتی صحه می‌گذارد.
به تعبیر دیگر، با مداقه در عملکرد مناطق آزاد جهان به خصوص در کشورهایی که در شرایط اقتصادی مشابه ایران قرار داشته و دارند؛ پی به این واقعیت می‌بریم که در تغییر وضعیت و رسیدن به جایگاه اقتصادی کنونی در این کشورها (چین، کره جنوبی، مالزی، سنگاپور، امارات و…) مناطق آزاد نقش محوری ایفا نموده‌اند؛ همان نقشی که در اقتصاد ایران هنوز برای مناطق آزاد کشورمان ترسیم و تعیین نشده است.
بنابراین در چارچوب برنامه ششم و احکام دائمی برنامه‌های توسعه اقتصادی ایران می‌توان با پیشنهاد تاسیس چنین رشته‌ای به «شورای عالی انقلاب فرهنگی» جایگاه علمی مناطق آزاد ایران در حوزه‌های مختلف پیش گفته را ارتقاء بخشید، باشد از رهگذر تجربیات ایران الگوی جدیدی از مناطق آزاد در جهان را معرفی نمود.
در همین راستا واحدهای درسی ذیل به عنوان بخشی از واحدهای درسی مقطع کارشناسی ارشد مناطق آزاد پیشنهاد می‌شود:
۱- تاریخچه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جهان
۲- تاریخچه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران
۳- نقش مناطق آزاد در توسعه کشورها (بررسی نمونه‌های موفق)
۴- تاثیر و تاثر مناطق آزاد بر محدوده جغرافیایی، اقتصادی، گردشگری و… محلی، ملی و بین‌المللی
۵- مناطق آزاد و صنعت گردشگری
۶- مناطق آزاد و ترانزیت
۷- مناطق آزاد و صنعت (فرآوری کالا و صادرات مجدد)
۸- الگوهای مدیریتی در مناطق آزاد
۹- مناطق آزاد و فرهنگ ملی، بین‌المللی در چارچوب ادبیات جهانی شدن
۱۰- مطالعات منطقه‌ای (شناخت مناطق آزادی که به عنوان حلقه ارتباطی کشورهای یک منطقه جغرافیایی، موجبات توسعه همکاری‌های منطقه‌ای شده و از طریق همگرایی منطقه‌ای، یک بلوک یا نهاد واحد اقتصادی منطقه‌ای در دوران جدید روابط بین‌الملل را تشکیل داده‌اند)
۱۱- آشنایی با زبان و فرهنگ کشورهای همسایه ایران
لازم به ذکر است، رشته‌های روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای، مدیریت و اقتصاد می‌توانند به عنوان رشته پیش‌نیاز در مقطع کارشناسی این رشته دانشگاهی به ایفای نقش بپردازند.
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰