نوزایی اکوسیستم دانش‌بنیان در کالبد مناطق آزاد ایران

به گزارش اخبار مناطق آزاد، در خردادماه سال‌۱۳۹۵ تفاهم‌نامه‌ای مابین سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و مرحوم اکبر ترکان دبیر وقت شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به امضاء رسید. براساس این تفاهم‌نامه مقرر گردیده بود مراکز نوآوری در مناطق آزاد برای میزبانی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و خارجی همکار شکل گرفته و زمینه بهره‌مندی شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و فناور از تسهیلات، خدمات و زیرساخت‌های مناطق آزاد فراهم گردد. همچنین به منظور تحقق اهداف سند چشم‌انداز برنامه‌های توسعه اقتصادی و براساس بند‌۱۱ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری، فراهم آوردن زیرساختی نوآورانه و پیشرو در هر منطقه، با عنایت به ماموریت‌ها و اولویت‌های فناورانه آن، تولید و ترویج محتوای رسانه‌ای علمی، فناورانه و فرهنگی متناسب با نیاز کشور، فرهنگ‌سازی انتقال و بومی‌سازی فناوری‌های موردنیاز کشور، ایجاد و تقویت روابط‌ میان‌دانشگاهی بین‌المللی، جلب مشارکت مراکز معتبر طراحی مهندسی و فناوری جهان برای انجام طرح‌های مشترک و برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد امکان استقرار گروه‌ها و مراکز پژوهشی خارجی در مناطق آزاد از اهداف انعقاد تفاهم‌نامه مزبور ذکر شده است.

در شهریورماه سال‌۱۴۰۱ نیز تفاهم‌نامه دیگری میان سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و سعید محمد دبیر پیشین شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی امضاء گردید. در این تفاهم‌نامه جدید، موضوعاتی نظیر استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با رویکرد تولید صادراتی، جذب سرمایه‌ خارجی و تولید مشترک با شرکت خارجی و همکاری فناورانه با هدف مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق با سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی، تسهیل صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق از طریق پایانه‌های مرزی موجود در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، عرضه محصولات دانش‌بنیان و خلاق به تجار خارجی با هدف ایجاد پایگاه و نمایشگاه دائمی محصولات دانش‌بنیان و خلاق در مناطق آزاد مطرح گردیده است‌‌.

طبق تفاهم‌نامه جدید، معاونت علمی ریاست جمهوری متعهد شده تا نسبت به شناسایی اولیه شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق دارای پتانسیل جهت استقرار در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، شناسایی و معرفی سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه و طراحی سیستم ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق مستقر در هر یک از مناطق آزاد و ویژه اقدام کند.

طراحی، تجهیز و ایجاد نمایشگاه دائمی محصولات دانش‌بنیان و خلاق در مناطق آزاد و ویژه منتخب، ایجاد شبکه و بسترهای ارتباطی و تعاملی میان زیرساخت‌های موجود در مناطق آزاد و زیرساخت‌های خارج از کشور، ایجاد شبکه و تسهیل گری برای ایجاد ارتباط موثر با سایر بازیگران زیست‌بوم داخلی ازجمله مراکز رشد، پارک‌ها از دیگر تعهدات معاونت علمی است.

سازمان‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز متعهد شده‌اند تا در زمینه‌هایی همچون استفاده از ظرفیت و تجارب معاونت در شناسایی و معرفی مزیت‌های نسبی هر منطقه از منظر حوزه فناوری و صادرات، طراحی بسته‌های حمایتی و زیرساخت تولیدی ویژه هر یک از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، ایجاد لاین ویژه برای شرکت‌های دانش‌بنیان متقاضی استقرار در هر یک از مناطق آزاد و ویژه و فراهم کردن زیرساخت مناسب جهت ایجاد نمایشگاه دائمی محصولات دانش‌بنیان و خانه‌های خلاق و نوآوری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با معاونت علمی همکاری داشته باشد.

با مقایسه مفاد دو تفاهم‌نامه ذکر شده، مشخص می‌گردد دغدغه‌های اصلی در ارتباط با شکل‌گیری اکوسیستم دانش‌بنیان در مناطق آزاد نزد نهاد سیاستگذار مناطق آزاد و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پس از گذشت ۶سال هنوز تغییری نکرده است و تحول جامعی در راستای ایجاد زیست‌بوم دانش‌بنیان در مناطق آزاد که مدنظر مسئولین امر بود، روی نداده است‌‌.

در مرداد‌ماه سال‌۱۴۰۱ نیز نخستین نشست از سلسله نشست‌های «نقش تنظیم‌گری در اقتصاد دانش‌بنیان» با محوریت مناطق آزاد، تحت عنوان «تنظیم‌گری در مناطق آزاد و اقتصاد دانش‌بنیان» با حضور جمعی از اعضای هیات علمی ‌دانشگاه‌ها و مدیران دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برگزار شد که در آن نشست هم موضوعات کلان دیگری در ارتباط با جایگاه مناطق آزاد در نظام نوآوری و سیاستگذاری اقتصاد دانش‌بنیان کشور طرح شده است. موضوعاتی نظیر چگونگی پیشروی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، مشکلات و چالش‌های مناطق آزاد و همچنین بایدها و نبایدهای سیاستگذاری در نظام نوآوری، تدوین نظام نوآوری منطقه‌ای برای مناطق آزاد و همچنین در نظر گرفتن شرایط، وضع موجود و پتانسیل‌های هر منطقه در مقررات‌گذاری، ثبات اقتصاد کلان، ثبات قانونگذاری، اهمیت روابط بین‌الملل، استفاده از فرصت صادرات به کشورهای همسایه، آموزش و تقویت تجارت در حوزه صنعت، سرمایه‌گذاری برای ظرفیت‌سازی، بهبود فضای تعامل بین دانشگاه‌های ایران و خارج از کشور و همکاری‌های مشترک، وجود توالی در مقررات‌گذاری و همچنین روشن شدن ارتباط نهادی مناطق آزاد و نهادهای حاکمیتی سرزمین اصلی.

اما این‌که واقعا چه ربط و ارتباط مبنایی بین فلسفه وجودی مناطق آزاد و ایجاد نظام نوآوری وجود دارد، مسئله‌ای است که با مشخص شدن آن می‌توان به منطق موجود در دو تفاهم‌نامه فوق‌الذکر و وضعیت مناطق آزاد در زمینه ایجاد زیست‌بوم دانش‌بنیان پی برد. فلذا در ابتدا باید نظام نوآوری را به عنوان یک مسئله محوری، موردتوجه قرار دهیم.

نظام نوآوری چیست؟

براساس گزارش شاخص جهانی نوآوری۲۰۲۲، ایران با ارتقای ۷رتبه‌ای، به جایگاه‌۵۳ از بین ۱۳۲کشور جهان دست یافته است. این رتبه‌بندی از سال‌۲۰۰۷ به این سو، توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی منتشر می‌شود و ایران در سال‌۲۰۱۴، رتبه‌۱۲۰ را به‌دست آورده بود. به این ترتیب، رتبه کسب شده در سال‌۲۰۲۲ بهترین رتبه کشور در همه سال‌ها بوده و ایران سریع‌ترین رشد را تجربه کرده است.

گزارش شاخص جهانی نوآوری در چارچوبی متوازن، ۸۰شاخص را در دو دسته ورودی‌های فناوری و نوآوری و خروجی‌های فناوری و نوآوری و ۷بعد؛ (۵بعد ورودی و ۲بعد خروجی) در کشورهای مختلف مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار می‌دهد. ابعاد ورودی نوآوری عبارتند از: نهادها؛ سرمایه انسانی و پژوهش؛ زیرساخت؛ پیچیدگی بازار؛ پیچیدگی کسب و کار؛ خروجی‌های دانش و فناوری؛ و خروجی‌های خلاق نیز دو بعد خروجی نوآوری هستند.

عدم توازن وضعیت کشور در ابعاد ورودی و خروجی یکی از نکات مهم در وضعیت ایران در گزارش شاخص جهانی نوآوری است. کسب رتبه‌۸۶ در ورودی‌‌ها و رتبه‌۴۴ در خروجی‌ها نشان دهنده شکاف این دو دسته (۴۲رتبه فاصله) است. در گزارش امسال نیز همانند سال‌های گذشته ایران خروجی‌های نوآوری بیشتری در مقایسه با ورودی‌های نوآوری (محیط نهادی و کسب و کار و متغیرهای اقتصاد کلان) خلق کرده است. شاخص تنوع صنایع تولیدی در کشور رتبه‌۳۸ در جهان را به خود اختصاص داده که رشد چشمگیر در بعد پیچیدگی (بلوغ) بازار را به همراه داشته است.

در حقیقت طبق نتایج گزارش مزبور، وضعیت ناهمترازی ورودی‌ها و خروجی‌های ایران در شاخص‌های نوآوری، به شرایط موجود در نظام نوآوری ایران برمی‌گردد. به این صورت که علی‌رغم نابسامانی نظام نوآوری در ایران، نبوغ جوان خلاق ایرانی همانند ورزشکاران ایرانی با کمترین حمایت سیستماتیک توانسته است عملکرد قابل قبولی را ارائه نماید؛ اما نظام نوآوری چیست؟

مفهوم نظام نوآوری بر پویایی نوآوری و تغییر اقتصادی تاکید دارد و به عنوان رویکردی سیستمی شناخته می‌شود. بر‌اساس نگرش سیستمی، نظام نوآوری به این صورت تعریف می‌شود که: یک سیستم مدیریت نوآوری فراسازمانی و در مقیاس کلان و کشوری است که به نقش مجموعه سازمان‌ها همچون دانشگاه‌ها، موسسات پژوهشی، پارک‌های فناوری، مراکز تحقیق و توسعه، مراکز صنعتی و غیره در فرایندهای نوآوری و رابطه تعاملی آنها در این خصوص می‌پردازد. نظام ملی نوآوری زیرنظام‌های متعددی مانند نظام ملی پژوهش، نظام ملی خلاقیت، نظام ملی مالکیت فکری، نظام ملی مدیریت فناوری و همچنین نظام‌های محلی یا منطقه‌ای نوآوری را شامل می‌گردد.

سه جزء اصلی نظام ملی نوآوری دانشگاه، دولت و صنعت هستند که هر یک اهداف، سازوکار و کارکردهای مربوط به خود را دارند. تعامل اجزای این سیستم با یکدیگر عامل بسیار مهمی در عملکرد نظام ملی نوآوری به عنوان یک کل است. این‌که چگونه این سه جزء به عنوان عناصر یک سیستم جمعی در زمینه خلق، جذب، انتشار کاربرد و بهره‌برداری از دانش با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، موضوع مهمی در تحلیل عملکرد نظام نوآوری در هر کشور است. نظام ملی نوآوری، شبکه‌ای از تعاملات و یا یک سیستم به عنوان یک کل است. هر سیستم به وسیله اجزای آن، ارتباطات متقابل و تعاملات میان این اجزا توصیف می‌شود. وقتی در یک نظام ملی نوآوری همه چیز ایده‌آل باشد، پتانسیل نوآوری در نهایت به ارزش افزوده محصولات صنعتی تبدیل می‌شود.

اما در ایران وزارتخانه‌ها، بنگاه‌های بزرگ و موسسات تحقیقاتی-دانشگاهی، سه جزء اصلی نظام نوآوری هستند. بنگاه‌های بزرگ، بخشی از پژوهش‌های خود را به دانشگاه‌ها واگذار می‌کنند، موسسات تحقیقاتی نیز به علوم پایه و کاربردی می‌پردازند و برای این کار مجبور به اخذ دانش از خارج هستند. بنگاه‌های بزرگ نیز برای توسعه خود مجبور به اخذ روش‌ها و تکنولوژی تولید از خارج می‌باشند. سیاستگذاری بنگاه‌های بزرگ (به طور عمده دولتی است) و دانشگاه‌ها توسط وزارتخانه‌ها و یا دولت تعیین می‌شوند. پیوند میان دانشگاه و بنگاه‌های بزرگ هم بسیار ضعیف است‌.

بنابراین بخش اصلی فعالیت تحقیقات دانشگاهی، کاربردی نبوده و پیوند دولت با بنگاه‌های بزرگ و موسسات تحقیقاتی گاهی‌اوقات تسهیل کننده شرایط و بروز خلاقیت‌ها نیست و در برخی مواقع، اصلا چنین پیوندی وجود ندارد. ارتباط شرکت‌های بزرگ با بازارهای خارجی هم ضعیف بوده و از این جهت، هیچ فشار تکنولوژی متوجه آنها نیست و به طور کلی، در نظام ملی نوآوری ایران، رابطه حاکم میان سه قطب اصلی، یک رابطه مبهم است و جزئیات بازخور آن به طور عمده قابل توصیف نیست. پیوندها با جهان خارج که فشار مثبتی برای ارتقای علمی و تکنولوژیکی ایجاد می‌کنند وجود ندارد؛ درحالی که در یک نظام نوآوری باید اجزای پیوند دانشگاه‌ها با بنگاه‌های بزرگ و دولت و خارج به خوبی تعریف شده باشد.

جایگاه مناطق آزاد در نظام نوآوری ملی

با عنایت به مسائل مطرح شده در ارتباط با نظام نوآوری به صورت عام و وضعیت نظام نوآوری در ایران به صورت خاص، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که مناطق آزاد بر‌اساس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد جمهوری اسلامی ایران، به عنوان دولت‌های کوچک محلی می‌توانند یک زیرسیستم نوآوری ایجاد کنند که مهم‌ترین پایه‌های این سیستم منطقه‌ای، استقلال مدیریتی متکی به قانون، محدودیت در اولویت‌های نوآوری، سهولت انجام کسب و کار، سهولت در ارتباطات بین‌المللی و… است؛ موضوعاتی که در نشست مرکز پژوهش‌های ریاست جمهوری به درستی موردتوجه قرار گرفته است. برخلاف مفاد تفاهم‌نامه‌هایی که توسط دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در سال‌های‌۹۵ و ۱۴۰۱ با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری منعقد شده است و در آنها، مناطق آزاد به عنوان بخشی از نظام نوآوری ملی لحاظ شده‌اند و ماموریت تسهیل‌گری دارند.

فلذا می‌توان نتیجه گرفت که تدوین نظام نوآوری منطقه‌ای برای مناطق آزاد و همچنین در نظر گرفتن شرایط، وضع موجود و پتانسیل‌های هر منطقه در مقررات‌گذاری، ثبات قانونگذاری، اهمیت روابط بین‌الملل، استفاده از فرصت صادرات به کشورهای همسایه، آموزش و تقویت تجارت در حوزه صنعت، سرمایه‌گذاری برای ظرفیت‌سازی، بهبود فضای تعامل بین دانشگاه‌های ایران و خارج از کشور و همکاری‌های مشترک، وجود توالی در مقررات‌گذاری و همچنین روشن شدن ارتباط نهادی مناطق آزاد و نهادهای حاکمیتی سرزمین اصلی از موضوعات بسیار با اهمیت در ارتباط با جایگاه مناطق آزاد در نظام نوآوری ایران می‌باشد.

در حقیقت برای ایجاد زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان در مناطق آزاد، این مناطق بر‌اساس فلسفه وجودی خودشان ابتدا باید به عنوان سیستم‌های منطقه‌ای مستقل مورد قبول واقع شوند و در ادامه امر، این موجودیت‌های مستقل در قالب نیازهای محیطی درونی و بیرونی خود، نسبت به تدوین نظام نوآوری مستقل اقدام نمایند. البته در نحوه ارتباط تکمیل کننده سیستم‌های نوآوری منطقه‌ای با نظام نوآوری ملی، می‌توان به اولویت‌های فناوری کشور و همچنین اولویت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در حوزه صادرات محصولات به بازارهای هدف و همسایه توجه کرد. در این ارتباط مکمل مناطق آزاد می‌توانند برخی از اولویت‌های فناورانه کشور را به عنوان اولویت خود تعریف کرده و در راستای توسعه صادرات محصولات فناورانه به کشورهای همسایه و هدف برنامه‌ریزی نمایند. اما نظام نوآوری منطقه‌ای در مناطق آزاد باید بر‌اساس ظرفیت‌های ذاتی آنها تعریف گردد.

مناطق آزاد کشور به سبب آن‌که بر بنیاد نگرش‌های برون‌نگر، مبتنی‌بر مزیت‌ها و فرصت‌های اقتصادی، قابلیت دسترسی به بازارهای مصرف و با هدف گسترش صادرات شکل گرفته‌اند، می‌توانند میزبانی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و خارجی و همچنین زمینه بهره‌مندی شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و فناور از تسهیلات، خدمات و زیرساخت‌های مناطق را فراهم نمایند. ظرفیت‌های این مناطق با عنایت به زیرساخت نوآورانه و پیشرو در هر منطقه، ماموریت‌ها و اولویت‌های فناورانه آن، تولید و ترویج محتوای رسانه‌ای علمی، فناورانه و فرهنگی متناسب با نیاز کشور، فرهنگ‌سازی انتقال و بومی‌سازی فناوری‌های موردنیاز کشور باید شکل گیرد. لذا برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان نیاز به همکاری، ایجاد و تقویت روابط‌ میان‌دانشگاهی بین‌المللی، جلب مشارکت مراکز معتبر طراحی مهندسی و فناوری جهان برای انجام طرح‌های مشترک و برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد امکان استقرار گروه‌ها و مراکز پژوهشی خارجی در مناطق آزاد پیش‌بینی شده است.

حال با عنایت به شعار سال۱۴۰۱ که از سوی مقام معظم رهبری با عنوان «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری شده است و همچنین تاکید بند‌۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، با مسئولین سازمان‌های مناطق آزاد درخصوص توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در بستر این مناطق به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه ملاحظه می‌فرمایید.

جواد کشلی، مدیر سرمایه‌گذاری، بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد انزلی:

پتانسیل‌های قابل‌توجه مناطق آزاد جهت فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان

جواد کشلی مدیر سرمایه‌گذاری، بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد انزلی در گفت‌وگو با نشریه، به بررسی نقش اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخت و به سوالاتی پیرامون وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان در مناطق آزاد به ویژه منطقه آزاد انزلی پاسخ داد.

طبق اظهارات وی؛ مناطق آزاد با توجه به برخورداری از مزیت‌ها و مشوق‌های قانونی می‌توانند پتانسیل مناسبی برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان کشور باشد؛ چراکه مناطق آزاد از ظرفیت‌های بالایی در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش‌های تولیدی برخوردار بوده و فراهم نمودن بسترهای لازم برای همکاری صاحبین سرمایه و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان می‌تواند به ایجاد یک اکوسیستم موفق در زمینه‌های نوآوری و فعالیت‌های دانش‌بنیان در سطح مناطق آزاد منجر گردید که نتایج آن توسعه فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی با ارزش افزوده بالاتر و مبتنی‌بر اقتصاد دانش‌بنیان خواهد بود‌.

مدیر سرمایه‌گذاری، بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد انزلی  اعلام می‌دارد که درحال حاضر بیش از ۱۰۰شرکت دانشی و فناورانه با اشتغال‌زایی بیش از ۱۰۰۰نفر در منطقه آزاد انزلی مستقر و فعال می‌باشند‌. از تعداد اشاره شده، ۱۱شرکت توانسته‌اند گواهی دانش‌بنیان خود را از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دریافت و در زمره شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرند‌.

کشلی در پاسخ به این سوال که مناطق آزاد چه نقشی در تقویت و گسترش اکوسیستم دانش‌بنیان کشور دارد،‌ اظهار داشت: یکی از اهداف ایجادی مناطق آزاد، انتقال تکنولوژی و بومی‌سازی آن است‌. علاوه‌بر این، بر‌اساس ماده‌۱۱ سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی که اشعار می‌دارد توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات باید در دستورکار مناطق آزاد قرار گیرد‌. لذا موارد اشاره شده فوق بیانگر نقش سازمان‌های مناطق آزاد در تقویت و گسترش اکوسیستم دانش‌بنیان است‌. در این راستا یکی از شاخص‌های ارزیابی عملکرد مناطق آزاد کشور، جلب و جذب شرکت‌های دانش‌بنیان و فراهم نمودن زمینه برای رشد و توسعه تکنولوژی‌های حاصل از فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌باشد‌. به عبارتی مناطق آزاد با توجه به برخورداری از مزیت‌ها و مشوق‌های قانونی می‌توانند پتانسیل مناسبی برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان کشوری باشد؛ چراکه مناطق آزاد از ظرفیت‌های بالایی در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش‌های تولیدی برخوردار بوده و فراهم نمودن بسترهای لازم برای همکاری صاحبین سرمایه و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان می‌تواند به ایجاد یک اکوسیستم موفق در زمینه‌های نوآوری و فعالیت‌های دانش‌بنیان در سطح مناطق آزاد منجر گردید که نتایج آن توسعه فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی با ارزش افزوده بالاتر و مبتنی‌بر اقتصاد دانش‌بنیان خواهد بود‌. قطعا با معرفی و فعالیت واحدها و شرکت‌های دانش‌بنیان در مناطق آزاد و ارائه حمایت‌های همه‌جانبه قانونی‌، علمی و فنی و تسهیل‌گری، بستر مناسبی برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان  در مناطق آزاد کشور به‌وجود آمده که به تبع آن موجب بومی‌سازی و توسعه فناوری‌ها و افزایش  صادرات و صادرات مجدد در کشور می‌شود‌. تحقق این موارد و ایجاد اکوسیستم مناسب نوآوری و فناوری مستلزم اتخاذ رویکرد دانش‌بنیان توسط سازمان‌های مناطق آزاد و همکاری سایر نهادهای ذی‌مدخل می‌باشد.

مدیر سرمایه‌گذاری، بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد انزلی همچنین درخصوص حلقه مفقوده مناطق آزاد و الگوهایی همچون کارخانه نوآوری در حمایت از تجاری‌سازی کسب و کارهای جدید اذعان نمود: حلقه مفقوده در این بخش نبود استراتژی‌ها و برنامه‌های راهبردی مشخص می‌باشد‌. به نظر اینجانب نیاز است سند زیست‌بوم نوآوری و فناوری در مناطق آزاد که از مدت‌ها قبل توسط دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در دست تهیه و تدوین بوده، با همکاری سازمان‌های مناطق آزاد، نهادهای ذیربط کشوری و حتی فعالین عرصه فناوری و دانش‌بنیان کشور نهایی گردد‌. در این سند می‌بایست استراتژی‌ها و برنامه‌های کاربردی در راستای هم‌افزایی فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان و ادغام و همسو نمودن آنها با ظرفیت‌های تولیدی و صنعتی هر منطقه آزاد در نظر گرفته شود.

وی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان در مسیر افزایش توانمندی‌های صادرات مجدد، فرآوری و صادرات محصولات دانش‌بنیان و به طور اخص کلمه صادرات کشور گام برداشت،‌ گفت‌: مناطق آزاد به‌واسطه قرار گرفتن در مرزهای جغرافیایی زمینی و دریایی کشور، از ظرفیت‌های مناسبی برای توسعه مبادلات تجاری و صادرات به کشورهای دیگر علی‌الخصوص کشورهای همسایه برخوردار می‌باشند. در این راستا به‌منظور موفق عمل نمودن در بخش صادرات محصولات دانش‌بنیان در ابتدا باید بازار کشورهای هدف شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و براساس نتایج حاصله زمینه استقرار و فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان کشوری که می‌توانند محصولات موردنیاز این کشورها را تولید و عرضه نمایند، در مناطق آزاد دارای مزیت رقابتی فراهم نمود. قطعا اجرای صحیح این سیاست زمینه افزایش صادرات و صادرات مجدد محصولات و کالاهای فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان را با تکیه بر ظرفیت‌های جغرافیایی و قانونی مناطق آزاد به‌وجود خواهد آورد.‌

این مقام مسئول در سازمان منطقه آزاد انزلی درخصوص دستاوردهای مناطق آزاد در حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان و استقرار اقتصاد دانش‌بنیان بیان کرد: در طی سالیان اخیر تمامی مناطق آزاد کشور در تلاش بوده‌اند تا با تکیه بر ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و مشوق‌های قانونی خود، زمینه‌های لازم را برای جذب، استقرار و فعالیت شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان و به طور کلی حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان را در منطقه متبوع خود فراهم نمایند. به عنوان یکی از دستاوردها در حوزه دانش‌بنیان و فناوری می‌توان به توسعه فعالیت صدها شرکت فناور و دانش‌بنیان در سطح مناطق آزاد و موفقیت در تجاری‌سازی و بلوغ کسب و کارهای ایشان که در بسیاری از موارد موجب گردیده این فعالیت‌های دانش‌بنیان و فناورانه از مرحله ابتدایی تولید نمونه محصولات، هم‌اکنون به واحدهای تولیدی و صنعتی با عملکرد مناسب تبدیل گردند‌. نمونه این موفقیت در سطح منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی انزلی می‌توان به شرکت‌های سیال ابزار دقیق، گیل آزما، سوبار و… اشاره نمود که با طی مراحل بلوغ خود هم‌اکنون با احداث و راه‌اندازی واحدهای تولیدی در شهرک‌های صنعتی منطقه مشغول فعالیت می‌باشند و در مواردی توانسته‌اند علاوه‌بر تامین نیازهای داخل کشور نسبت به صادرات محصولات تولیدی دانش‌بنیان خود به سایر کشورها موفق عمل نمایند.

کشلی در پاسخ به این سوال که در حوزه دانش‌بنیان در مناطق آزاد چه ظرفیت‌هایی برای توسعه همکاری‌های مشترک اقتصادی با خارج و همچنین انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته به داخل کشور وجود دارد،‌ اظهار داشت: بیش از ۲۵۰۰واحد صنعتی در سطح مناطق آزاد وجود دارد که درحال حاضر محصولات تولیدی خود را به سرزمین اصلی و سایر کشورهای صادر می‌نمایند‌. این موضوع نشان از ظرفیت و پتانسیل مناسب مناطق آزاد برای بهره‌گیری از فعالیت‌های دانش‌بنیان در کارکردهای صنعتی و تولیدی دارد. به عبارتی توسعه و به‌روزرسانی تکنولوژی‌ها و به‌کارگیری محصولات و خدمات شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان در واحدهای تولیدی و صنعتی مناطق آزاد به منظور مرتفع نمودن نیازمندی‌های این صنایع یکی از ظرفیت‌های کاربردی مناطق آزاد در این زمینه تلقی می‌شود‌‌.

وی در خصوص اینکه منطقه آزاد متبوع شما در چه حوزه‌های اقتصادی از حرکت‌های دانش‌بنیان و فناورانه طبق اسناد جامع توسعه خود حمایت می‌کند،‌ گفت‌: سازمان منطقه آزاد انزلی در تمامی حوزه‌های کارکردی به‌ویژه کارکردهای صنعتی و تولیدی، بندری و لجستیک و خدمات فناوری اطلاعات، از فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان حمایت می‌نماید. طبق تعریف، اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که براساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش‌پایه را موردتوجه خاص قرار می‌دهد. در این راستا با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های منطقه آزاد انزلی و براساس مطالعات طرح جامع منطقه، توجه به فعالیت‌های مبتنی‌بر فناوری اطلاعات، مباحث نو کشاورزی، تجهیزات پزشکی و سایر موارد و فعالیت‌هایی که بتواند باعث ارتقای بهره‌وری و استفاده از فنون و دانش در واحدهای تولیدی و خدماتی محسوب شود، به عنوان اولویت در منطقه آزاد انزلی تلقی می‌گردد.

کشلی درخصوص امکان‌ها و فرصت‌های همکاری از قبیل هم‌افزایی میان‌نهادی مابین بخش خصوصی مناطق آزاد، سازمان‌های عامل، نهاد دانشگاه و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مسیر توسعه اکوسیستم‌های نوآوری، فناوری و دانش‌بنیان کشور اذعان داشت: به‌طور خلاصه از فرصت‌های همکاری و هم‌افزایی فی مابین سازمان‌ها و نهادهای ذیربط با مقوله توسعه اکوسیستم‌های نوآوری، فناوری و دانش‌بنیان می‌توان به تشکیل زیست‌بوم فناوری و دانش‌بنیان در سطح مناطق آزاد با توجه به تجمیع‌، انسجام و ارائه مزیت‌ها و مشوق‌های مناطق آزاد و سایر نهادها به شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان‌، افزایش صادرات و صادرات مجدد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور از طریق ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و توسعه ظرفیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مناطق آزاد در فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان اشاره نمود‌.

مدیر سرمایه‌گذاری، بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد انزلی در پایان در پاسخ به اینکه امروز در شرکت‌های دانش‌بنیان منطقه آزاد متبوع شما چه تعداد نیروی متخصص مشغول به‌کار هستند، عنوان کرد: درحال حاضر بیش از ۱۰۰شرکت دانشی و فناورانه با اشتغال‌زایی بیش از ۱۰۰۰نفر در منطقه آزاد انزلی مستقر و فعال می‌باشند‌. از تعداد اشاره شده، ۱۱شرکت توانسته‌اند گواهی دانش‌بنیان خود را از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دریافت و در زمره شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرند‌. در زمینه برنامه‌های آتی سازمان منطقه آزاد انزلی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان نیز می‌توان به توجه به جذب و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه فعالیت‌های بخش فناوری اطلاعات‌، توجه به صنایع تولیدی لوازم و تجهیزات پیشرفته مورد‌نیاز کارخانجات و واحدهای صنعتی و برنامه‌های حمایت همه‌جانبه از توسعه صنایع خلاق در بخش‌های مختلف به‌ویژه بخش‌های کشاورزی و گردشگری اشاره نمود‌.

کمال بیرامیان، مدیر مرکز بین‌المللی رشد قشم:

توسعه همکاری‌های ملی و بین‌المللی در راستای تقویت اکوسیستم کارآفرینی قشم

همچنین، کمال بیرامیان مدیر مرکز بین‌المللی رشد قشم در گفت‌وگو با نشریه، به بررسی نقش اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخت و به سوالاتی درخصوص دستاوردهای مناطق آزاد در حوزه توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان‌، ظرفیت‌های مناطق ازاد در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و میزان و آمار وضعیت توسعه این مقوله در منطقه آزاد قشم پاسخ داد‌‌.

طبق گفته وی؛ جوانان مستعد و دارای دانش روز در کشور می‌توانند با شرکت‌های تولیدکننده محصولات دانش‌بنیان برای فعالیت و تولید در مناطق آزاد ارتباط برقرار کنند و بخشی از محصولات خود را به خارج صادر کرده و بخشی دیگر را بدون هرگونه عوارضی طبق قانون ارزش ‌افزوده، به داخل کشور صادر‌ نمایند.

بیرامیان در پاسخ به این سوال که مناطق آزاد چه نقشی در تقویت و گسترش اکوسیستم کارآفرینی دانش‌بنیان کشور می‌توانند ایفا کنند، ‌اظهار داشت: هدف از ایجاد و توسعه مناطق آزاد؛ افزایش و توسعه صادرات، ایجاد اشتغال، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و انتقال تکنولوژی، افزایش درآمدهای عمومی، افزایش توریسم، ارتقای جایگاه اقتصادی کشور و بهره‌مندی از اقتصاد رقابتی است. بر همین اساس، شرایطی همچون فراهم بودن زیرساخت‌های تجاری و حرفه‌ای، باز بودن فضای بازار برای ورود کارآفرینان و تقویت ظرفیت‌های کارآفرینی، زمینه‌ساز ایجاد و رشد کسب و کارهای جدید در کشور می‌باشد‌‌.

مدیر مرکز بین‌المللی رشد قشم در پاسخ به این سوال که حلقه مفقوده مناطق آزاد و الگوهایی همچون کارخانه نوآوری در حمایت از تجاری‌سازی کسب‌وکارهای جدید چیست،‌ گفت: منطقه آزاد قشم از حدود ۲۰سال قبل خود را ملزم به حمایت از کارآفرینی و ایجاد کسب‌وکارهای جدید خصوصا مبتنی‌بر تکنولوژی نموده ‌است. به همین سبب به عنوان اولین منطقه آزاد در کشور با خرید ساختمان متروکه یکی از ارگان‌ها و تبدیل آن به مرکز بین‌المللی رشد، این نگاه را اجرایی نمود. نکته درخصوص آغاز فعالیت کارخانه‌های نوآوری در دنیا نیز چنین روندی را نشان می‌دهد که ایستگاه‌ها و ساختمان‌های متروکه به مراکز نوآوری تبدیل شده‌اند، به نظر بنده بدون توجه به عناوین، مدیران سازمان‌ها و مناطق باید خود را ملزم به ایجاد فضاهای مناسب برای تضارب افکار و راه‌اندازی استارت‌آپ‌های مناسب نمایند و اکوسیستم مناسب برای کارآفرینی ایجاد کنند‌‌.

وی در رابطه با افزایش توانمندی‌های صادرات مجدد، فرآوری و صادرات محصولات دانش‌بنیان و به طور اخص کلمه صادرات کشور، اذعان نمود‌: کشور ما ظرفیت‌های تولیدی مناسبی دارد و از سوی دیگر جوانان تحصیلکرده و مستعد که می‌توانند نقش سرنوشت‌سازی در ایجاد کسب‌وکارهای جدید ایفا نمایند. بررسی بازارهای هدف و تمرکز بر نیازهای آنها، رمز موفقیت در صادرات است. با توجه به محدوده جغرافیایی جزیره زیبای قشم و همسایگی با کشور عمان، امارات و قطر، نگاه می‌بایست بازار هدف و ارسال محصولات که جنبه ارزآوری دارد، باشد و شرکت‌های این مجموعه نیز خلاقانه این هدف را دنبال نموده، هما‌ن‌طور که در صادرات محصولات دریایی نقش مهمی را در این زمینه داشته‌اند و با فرآوری و برندینگ محصولات دریایی و موارد مشابه آن، نقش مهمی در ارزآوری ایفا کرده‌اند‌‌.

بیرامیان درخصوص دستاوردهای مناطق آزاد در حوزه توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان و استقرار اقتصاد دانش‌بنیان در این مناطق گفت: ‌هر کدام از مناطق آزاد باید به‌طور مستقل و باتوجه به مزیت‌های نسبی خود، آثار عملکرد خود را بررسی کنند؛ ولی مرکز بین‌المللی رشد قشم در سال‌های فعالیت خود، محل استقرار شرکت‌های متعددی بوده ‌است؛ به‌طور مثال شرکت‌های مستقل و یا تحت لیسانس در مناطق آزاد بستری مناسب جهت خودکفایی در حوزه سلامت، شوینده‌ها، مواد آرایشی و عطرها در جزیره قشم، تجهیزات پزشکی و روش‌های جدید تولید آبزیان و خدمات‌رسانی بوده‌اند و توانسته‌اند با تکمیل زنجیره خدمات، از خروج سالانه میلیون‌ها دلار ارز جلوگیری نمایند. تشکیل کمیته حمایت از هسته‌ها و واحدهای فناور نوپا، نوآور و دانش‌بنیان و برگزاری جلسات با ریاست عالی‌ترین مقام سازمان منطقه آزاد قشم، هدف تقویت این اکوسیستم را دنبال می‌کند‌‌.

مدیر مرکز بین‌المللی رشد قشم درخصوص ظرفیت‌های مناطق آزاد در حوزه دانش‌بنیان بیان کرد: تجارت آزاد یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی است؛ مناطق آزاد می‌توانند نقش بسزایی در توسعه تجارت آزاد داشته ‌باشند. همچنین از قوانین مهم مناطق آزاد، حمایت از سرمایه‌گذاری صددرصد خارجی و انتقال سرمایه به خارج از کشور است. به دلیل وجود جوانان مستعد و دارای دانش روز در کشور، این جوانان می‌توانند با شرکت‌های تولیدکننده محصولات دانش‌بنیان برای فعالیت و تولید در مناطق آزاد ارتباط برقرار کنند و بخشی از محصولات خود را به خارج صادر کرده و بخشی دیگر را بدون هرگونه عوارضی طبق قانون ارزش‌افزوده به داخل کشور صادر نمایند.

وی ادامه داد: در مناطق آزاد، تشویق و توسعه صادرات کالا و خدمات و کسب درآمد ارزی اولویت‌ خاصی دارد، ضمن آن‌که انتقال تکنولوژی روز در این مناطق با توجه به قوانین سهل، سبب افزایش درآمد ملی می‌گردد. مزیت نسبی مناطق آزاد جذب سرمایه‌گذاری در جهت کاهش قیمت تمام‌شده کالا و ایجاد زمینه مناسب برای تنظیم بازار کار از طریق حضور سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان داخلی و خارجی در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، نقشه‌راه مناسب برای کسب‌ درآمد با ظرفیت دانشی در حوزه‌های مختلف فراهم می‌باشد‌‌.

بیرامیان در پاسخ به اینکه منطقه آزاد متبوع شما در چه حوزه‌های اقتصادی از حرکت دانش‌بنیان و فناورانه طبق اسناد جامع توسعه خود حمایت می‌کند، گفت‌‌: منطقه آزاد قشم از سال‌۱۳۸۳ با تاسیس مرکز بین‌المللی رشد قشم زیرنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ حمایت از تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین را سرلوحه اقدامات خود قرار داده ‌است. در دوره جدید تلاش گردیده ‌است از مزیت‌های منطقه‌ای و همچنین ظرفیت‌های دانش کشور در جهت معرفی حوزه‌های اقتصادی و محورهای فعالیت استفاده شود و اولویت‌ها شامل توسعه دانش‌بنیان دریامحور، حمایت از کسب‌وکار های‌تک و دانش‌بنیان در حوزه نفت، گاز، مخابرات، آموزش کارآفرینی به جوانان و نوجوانان، ایجاد ظرفیت‌های کارآفرینی برای حضور مردم محلی و همچنین تجارت در بسترهای جدید مورد حمایت قرار گیرد که منجر به تولید ثروت و همچنین اشتغال مردم محلی و قشر تحصیلکرده خواهد شد‌‌.

وی درخصوص اینکه چه امکان‌ها و فرصت‌های همکاری از قبل هم‌افزایی میان‌نهادی مابین بخش خصوصی مناطق آزاد، سازمان عامل، نهاد دانشگاه، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مسیر توسعه اکوسیستم‌های نوآوری فناوری و دانش‌بنیان کشور وجود دارد، ‌اظهار داشت: ‌در دنیای امروز همکاری هوشمندانه، بخش عمده‌ای از توسعه اکوسیستم نوآوری، فناوری و دانش‌بنیان است. یکی از سیاست‌های مرکز بین‌المللی رشد قشم استفاده از ظرفیت‌های حمایتی و توسعه همکاری با نهادهای داخلی منطقه آزاد، داخل کشور و حتی بین‌المللی در راستای تقویت اکوسیستم کارآفرینی قشم است. بر همین اساس طی یک سال گذشته بیش از ۱۲تفاهم‌نامه همکاری با دانشگاه‌ها، پارک‌ها، آزمایشگاه‌ها، سرمایه‌گذاران خطرپذیر، صندوق‌های حمایت از کارآفرینی و شتابدهنده‌ها برای تقویت اکوسیستم کارآفرینی مرکز بین‌المللی رشد قشم منعقد شده ‌است و امکان حمایت از کارآفرینان در مرکز را تسهیل کرده ‌است‌‌.

مدیر مرکز بین‌المللی رشد قشم در پایان درخصوص برنامه‌هایی که در راستای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه آزاد قشم دنبال می‌‌شود، خاطرنشان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان در منطقه آزاد قشم در مرکز بین‌المللی رشد (بیش از ۲۰شرکت)، پارک زیست ‌فناوری خلیج‌فارس و همچنین شهرک‌های صنعتی مستقر هستند که هرکدام منجر به ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای نیروی متخصص شده‌اند. تعداد نیروهای متخصص در شرکت‌های دانش‌بنیان مرکز بین‌المللی رشد قشم به ‌طور مستقیم حدودا ۲۱۵نفر است. لازم به ذکر است درخصوص اشتغال غیرمستقیم برخی از پلتفرم‌ها امکان ایجاد اشتغال حتی در سطح ملی و بین‌المللی را فراهم می‌سازند، به طور مثال یکی از شرکت‌های مستقر در مرکز رشد، آموزش زبان در بستر آنلاین را برای متقاضیان ایجاد کرده ‌است که به طور بالقوه پشتیبانی از فعالیت‌ ۱۲۰مدرس و بیش از یکهزار زبان‌آموز را در قالب پلتفرم طراحی شده امکان‌پذیر نموده ‌است.

یوسف داداش‌زاده‌، دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس:

پیاده‌سازی اکوسیستم دانش‌بنیان در مناطق آزاد به عنوان یک نهاد حاکمیتی

و اما، یوسف داداش‌زاده دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس در گفت‌وگو با نشریه، به تبیین نقش اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور پرداخت و به سوالاتی پیرامون دستاوردهای مناطق آزاد در حوزه توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان و علت سهم ناچیز این اقتصاد در مناطق آزاد و به تبع آن در کل کشور، پاسخ داد.

طبق گفته وی؛ نگاه صرف اقتصادی یعنی محصول‌محور، ظلم به این حوزه است؛ لذا باید ابتدا فرهنگ‌سازی صورت بگیرد و پس از آن انتظار پیشرفت حاصل شود‌.

این مقام مسئول در این گفت‌وگو به سهم ناچیز اقتصاد دانش‌بنیان در کشور اشاره کرد و دلایل آن را تبیین نمود.

داداش‌زاده یکی از بزرگترین چالش‌ها را، در عدم ایجاد اکوسیستم می‌داند؛ ضمن این‌که متولی هر بخش‌، دستگاه دولتی بوده و گاها سیاست‌های ناهمسو با یکدیگر باعث عدم تحقق اهداف در این حوزه شده است‌.

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس درخصوص دلیل دیگر سهم ناچیز اقتصاد دانش‌بنیان در کشور بیان کرد: ما به این بحث به چشم یک فعالیت نگاه می‌کنیم، درحالی که این موضوع یک نگرش و گفتمان است؛ لذا باید تمامی لایه‌های بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به سمت اقتصاد دانش‌بنیان سوق دهیم و این گفتمان را پیاده‌سازی نماییم.

وی در پاسخ به این سوال که مناطق آزاد چه نقشی در تقویت و گسترش اکوسیستم دانش‌بنیان کشور می‌تواند ایفا کند، گفت: این موضوع کاملا تایید شده است که بحث اقتصاد دانش‌بنیان، لازمه توسعه‌‌ ،پیشرفت و افزایش قدرت بخش اقتصادی در حوزه‌های مختلف کشور است. کشور ما هم به صورت رسمی در سیاست‌های برنامه چهارم توسعه که ابلاغیه از سوی مقام معظم رهبری بود، به بحث اقتصاد دانش‌بنیان توجه ویژه‌ای داشته است. از نظر شکلی هم کارهایی انجام شده است، اما همچنان سهم اقتصاد دانش‌بنیان از کل اقتصاد کشورمان بسیار ناچیز است. اینکه چرا این عدد با وجود حمایت‌های بسیار خوبی که طی سال‌های قبل بوده و اکنون نیز تداوم دارد‌، پایین است، باید عارضه‌یابی شود‌. درواقع بررسی شود که چرا این موضوع در ادبیات برنامه‌ریزی توسعه کشور لحاظ شده‏، به کرات هم از سوی مقام معظم رهبری مورد اشاره گرفته و ساختارهای متعددی را در سیستم دولت از معاونت علمی فناوری گرفته تا وزارت علوم طراحی شده، ولی با این حال سهم اقتصاد دانش‌بنیان همچنان پایین است؟! از نگاه بنده چند دلیل برای این موضوع باید در نظر داشته باشیم؛ یکی از موضوعات این است که ما نتوانستیم اکوسیستم‌هایی را در زیرسیستم‌های این اکوسیستم که در تعامل با هم و در راستای ماموریت‌های هم فعالیت می‌کنند، ایجاد نماییم. در کشورمان اگر بخواهیم اکوسیستم دانش‌بنیان را تعریف کنیم، باید از دانشگاه‌ها شروع کنیم، بعد به سایر حوزه‌ها از صندوق‌های پژوهش فناوری گرفته تا مراکز رشد و مراکز نوآوری و شتابدهنده‌ها بپردازیم‌. اما یکی از بزرگترین چالش‌ها این است که ما نتوانستیم اکوسیستم را ایجاد کنیم. متولی هر بخش، دستگاه دولتی بوده و گاها سیاست‌ها همسو با یکدیگر نیستند‌. وقتی به این حوزه را در عرصه‌های بین‌المللی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که اکوسیستم به معنای واقعی راه انداختند، همه اکوسیستم‌ها مثل چرخ‌دنده کنار هم قرار گرفته‌اند و با حرکت خود، کل مجموعه را به حرکت درمی‌آوردند‌. اما در کشور ما اکوسیستم به صورت دقیق راه نیفتاده و اینجاست که مناطق آزاد که دایه این را دارد که مدیریت یکپارچه می‌خواهند راه بیندازند و دنبال ایجاد مجموعه‌ای هستند که تحت رهبری و فرماندهی و مدیریت تشکیلات سازمان منطقه آزاد است، می‌تواند ورود کند. درواقع مجموعه اکوسیستم دانش‌بنیان می‌تواند به عنوان یک خروجی بسیار مطلوب در این مناطق اجرایی شود. بیش از ۲۰سال است که بحث اقتصاد دانش‌بنیان در ادبیات برنامه‌ریزی کشور وجود دارد‌‏، ‏اتفاقات خوبی افتاده و رشد هم خوب بوده است، اما سهم آن از کل اقتصاد بسیار ناچیز است، یکی از دلایل این است اکوسیستم به معنای واقعی راه نینداختیم‌.

داداش‌زاده تصریح کرد: یکی از کارایی‌های مناطق آزاد این است که می‌خواهد مدیریت یکپارچه راه‌اندازی کند؛ این مناطق طبیعتا می‌توانند اکوسیستم دانش‌بنیان را در مناطق متبوع خود پیاده‌سازی کرده و ذیل مدیریت واحد قرار دهند.

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس‌ افزود:‌ دلیل دیگر از سهم ناچیز اقتصاد دانش‌بنیان این است که ما به این بحث به چشم یک فعالیت نگاه می‌کنیم، درحالی که این موضوع، یک نگرش و گفتمان است و باید تمامی لایه‌های بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به سمت اقتصاد دانش‌بنیان سوق بدهیم و این گفتمان را پیاده‌سازی نماییم.

وی درخصوص حلقه مفقوده مناطق آزاد و الگوهایی همچون کارخانه نوآوری در جهت حمایت از تجاری‌سازی کسب و کارها جدید گفت: بحث کارخانه نوآوری یک زیرسیستم در اکوسیستم دانش‌بنیان است، یعنی خودش به تنهایی یک واحد نیست. مناطق آزاد با توجه به آنکه نفعشان در هم‌پیوندی اقتصادی ملی و بین‌المللی است، به عنوان مرکزی برای صادرات محصولات دانش‌بنیان یا محلی برای واردات تکنولوژی‌های نو می‌توانند موردتوجه قرار گیرند. اکنون بحث کارخانه نوآوری به عنوان زیرسیستم در اکوسیستم دانش‌بنیان در دستورکار سازمان‌های مناطق آزاد است، اما خود این کارخانه نوآوری اگر درست مدیریت و تغذیه نشود، خروجی خاصی ندارد. این اکوسیستم مثل یک زنجیره است، باید دانشگاه‌ها همت کنند و خود را به سمت دانشگاه‌های نسل سوم به بعد سوق دهند. باید دانشگاه‌ها ‏مسئله‌محور و کارآفرین باشند و در حوزه‌های کارآفرینی فعالیت کنند و از مباحث صرف تئوریک خارج و به سمت حوزه‌های کارآفرینی و حل مسائل بروند. بعد از آن، مراکز نوآوری و رشد و ‏مراکز حمایتی همچون صندوق‌ها و شتابدهنده‌ها پای کار بیایند تا ایده تبدیل به محصول تجاری شود. در این زمان ما به دنبال این هستیم که خانه نوآوری را راه‌اندازی کنیم. ایده‌هایی که کل این پروسه را طی کردند و تبدیل به یک پروژه تجاری شدند و به بخش تجاری‌سازی وارد شدیم، نیاز به محلی برای کاهش هزینه‌ها‌، افزایش قدرت رقابتی داشت. بهترین محل باتوجه به اینکه اکثر فعالین حوزه دانش‌بنیان، سرمایه‌های اندکی دارند و می‌خواهند هزینه‌هایشان کم شود، مرکز کارخانه نوآوری است تا در آنجا فعالیت‌ خود را انجام دهند. صرف وجود کارخانه نوآوری در مناطق آزاد نشان دهنده این نیست که بتواند موفق باشد، ورودی‌های این کارخانه نوآوری باید بسیار صحیح و دقیق طراحی شود، انتخاب محصولاتی که می خواهد در کارخانه نوآوری در قالب واحدهای کوچک فعالیت کند، بسیار مهم است. مناطق آزاد می‌تواند پذیرای فعالیت‌هایی باشد که یا صادرات‌محور هستند یا نیاز به تکنولوژی‌های خاصی دارند، اگر این تکنولوژی‌ها وارد شود، می‌تواند در قالب ایده‌های نوآورانه‌، محصولاتی که موردنیاز کشورمان است، تولید کنند.

داداش‌زاده در ادامه در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان در مسیر افزایش توانمندی‌های صادرات مجدد، فرآوری و صادرات محصولات دانش‌بنیان قدم برداشت، اظهار کرد: همه مناطق آزاد برای خودشان کشورهای هدفی دارند، این‌گونه نیست که اینها بدون بازار هدف پیش بروند‌. طبیعتا ما هم باید با تحلیل بازارهای هدف‌، نیازهای واقعی در حوزه‌های مختلف را احصاء کنیم‌، بخشی در قالب واحدهای تولیدی و بخشی هم در قالب واحدهای دانش‌بنیان باید تامین گردد. تصور بنده این است که نباید به مقوله دانش‌بنیان متفاوت‌تر فکر کرد، خروجی بحث واحدهای دانش‌بنیان، خدمات و محصولی است که موردنیاز بازار هدف می‌باشد. باید نیازسنجی و نیازسازی‌های درستی از بازار هدف‌مان داشته باشیم و آنها را به همین واحدهای دانش‌بنیان و فناوری انتقال دهیم‌.

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس‌ ادامه داد: مضاف بر این، باید نیازسازی و بررسی کنیم که اگر به عنوان در کشورهای همسایه مشکل تامین آب شرب است، آن را به واحد‌های دانش‌بنیان که در این عرصه کار می‌کنند، انتقال دهیم و باتوجه به آنالیز آب خامی که در آن کشور وجود دارد، بسته‌هایی را آماده کنیم و کار را پیش ببریم. از طرفی در سال‌های قبل معاونت علمی فناوری در کشورهای همسایه‌مان کارهایی را انجام داده است، ازجمله نمایندگی صندوق نوآوری و شکوفایی کشور در ارمنستان است و یا ارتباط خوبی که معاونت علمی با کشور آذربایجان ایجاد کرده است؛ لذا پایه‌گذاری‌هایی انجام شده و طبیعتا موضوع دیپلماسی اقتصاد دانش‌بنیان می‌تواند به عنوان یک موضوع توسعه ارتباطات سیاسی با کشورهای همسایه مدنظر قرار گیرد.

وی درخصوص دستاوردهای مناطق آزاد در حوزه توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان و استقرار اقتصاد دانش‌بنیان در این مناطق اذعان نمود: از نظر من نباید انتظار داشته باشیم که اگر جایی اسمش منطقه آزاد باشد، همه چی درست می‌شود؛ چراکه برای هر پدیده‌ای باید دوره رشدی را در نظر بگیریم، همان‌طور که مناطق آزاد دوره طفولیت و رشد خود را طی می‌کنند تا به بلوغ برسند؛ لذا بعد از بلوغ باید انتظارات خود را داشته باشیم‌. اگر سیر تحول را در مناطق آزاد نگاه کنیم، می‌بینیم که برای آنها دوره‌ای طراحی شده‌ است.

داداش‌زاده افزود: درحال حاضر در حوزه اکوسیستم دانش‌بنیان به این شکل است که نگاه اقتصادی سم است، اینکه میزان صادرات، ‏اشتغال و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان چقدر است‌، درست نیست؛ البته یک روزی خواهیم گفت و خواهیم پرسید، اما در زمان حال، در کل کشور در مرحله فرهنگ‌سازی هستیم؛ باید به این نکته برسیم کشورهای درحال توسعه از ویژگی مشترک پدیده دوگانگی برخوردار هستند، یعنی بخشی از اقتصادشان مدرن و بخشی عقب مانده است‌. وقتی کاری می‌خواهند انجام دهند، به این نتیجه می‌رسند که خام‌فروشی کنند؛ چراکه نمی‌توانند به محصول دیگر فرآوری داشته باشند و ارزش افزوده‌شان را بالا بیاورند. در بحث دانش‌بنیان بهترین ابزار این است که ارزش افزوده را ایجاد کنند، اول باید به رسانه و دانشگاه‌ها و حوزه‌هایی که مدنظر است، بفهمانیم که بخش اقتصاد دانش‌بنیان صرفا مقوله‌ای اقتصادی نیست، بلکه یک مقوله فرهنگی است، باید همه مسائل را با نگاه علمی و دانش‌بنیان بودن حل کنیم.

وی اظهار داشت: ‌خطایی که درخصوص مناطق آزاد داشتیم این بود که از روز اول پرسیدیم که چقدر سرمایه‌گذار خارجی جذب کردید؟ اکنون باید ببینیم در اکوسیستم دانش‌بنیان کجا قرار داریم و درحال حاضر باید چه کنیم؟ در گام اول مناطق آزاد به عنوان یک نهاد حاکمیتی با توجه به مزیت‌ها و سیاست‌هایی که دارند، ملزم به مدیریت واحد شوند، خیلی وقت است که ما درخصوص ماده‌۶۵ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور صحبت می‌کنیم؛ این ماده، مدیریت واحد است؛ اکوسیستم دانش‌بنیان نیز مدیریت یکپارچه است؛ لذا اول مناطق آزاد باید این اکوسیستم را به عنوان نهاد حاکمیتی پیاده کنند و پش از آن وارد بحث‌های خروجی شوند. باید ببینیم که چند درصد فعالیت‌های روابط عمومی و فعالیت‌های حوزه عمران‏، دانش‌بنیان است و چقدر این سازمان به عنوان سازمان مصرف‌کننده از محصولات دانش‌بنیان می‌تواند استفاده نماید؟ تصور کنید اکوسیستمی را راه‌اندازی کردیم؛ همچنان سیستم ما اعتقادی به این ندارد که دنبال لیست محصولات دانش‌بنیان برود. به صورت متداول در سامانه ستاد نیاز خود را ثبت می‌کند و منتظر است فروشنده و تولیدکننده‌هایی پیدا شوند و اعلام آمادگی کنند‌. اول باید بدانیم چقدر این گفتمان را در تمامی واحدهای سازمانی توانستیم پیاده کنیم. متاسفانه همه به معاونت اقتصادی چسبیده‌اند و می‌گویند اقتصاد دانش‌بنیان یعنی معاونت اقتصادی، درحالی که از نگاه ما بزرگترین ظلم در حق اکوسیستم دانش‌بنیان، بنگاه اقتصادی داشتن است‌. معاونت اقتصادی،  معاونت فوروارد در حوزه تولید است؛ اما معاونت عمران ما معاونت مصرف‌کننده است؛ این گفتمان را اگر در دل معاونت عمران پیاده‌سازی نکنیم، پس تولیدات در حوزه اقتصادی را چه کسی باید خریداری کند؟ ما فقط به تولید و مصرف فکر کردیم و درخصوص فرهنگ‌سازی حوزه مصرف فکری نکردیم‌. تاکید بنده این است که نگاه صرف اقتصادی یعنی محصول‌محور، ظلم به این حوزه است. باید فرهنگ‌سازی کنیم و پس از آن انتظار پیشرفت داشته باشیم.

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نماینده حوزه زیست‌بوم دانش‌بنیان سازمان منطقه آزاد ارس‌ در پایان تاکید کرد: باید در این رابطه گفتمان‌سازی کنیم، هم به تولید محصولات دانش‌بنیان بپردازیم و هم‌اینکه به محصولات دانش‌بنیان توجه کنیم؛ مضاف بر اینها در پشتیبانی و مدیریت خرید در مواجه با دو محصول که یکی دانش‌بنیان هست و دیگری نیست، باید اولویت را دانش‌بنیان قرار دهیم، حتی اگر قیمت آن خیلی بالاتر باشد‌.