منطقه آزاد ماکو قطب ترانزیت کشور با اروپا و مرکز لجستیک منطقه قفقاز و غرب آسیا
با نگاهی به موقعیت جغرافیایی هفتمین منطقه آزاد کشور در نقشه ایران، متوجه یک واقعیت جذاب می‌شویم که این منطقه در منتهی‌الیه سیمای گربه‌نشان نقشه جغرافیایی ایران قرار گرفته؛ صورتی که روی به غرب دارد؛ شاید همین یک اشاره ما را با واقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک این منطقه آشنا کند؛ منطقه آزادی که در جوار […]
با نگاهی به موقعیت جغرافیایی هفتمین منطقه آزاد کشور در نقشه ایران، متوجه یک واقعیت جذاب می‌شویم که این منطقه در منتهی‌الیه سیمای گربه‌نشان نقشه جغرافیایی ایران قرار گرفته؛ صورتی که روی به غرب دارد؛ شاید همین یک اشاره ما را با واقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک این منطقه آشنا کند؛ منطقه آزادی که در جوار مرزهای جمهوری آذربایجان و به ویژه کشور ترکیه به عنوان دروازه اروپا قرار گرفته است.
سابقه ایجاد این منطقه آزاد، که اولین منطقه آزاد نسل سوم کشور بعد از مناطق آزاد نسل اول در دهه هفتاد، و مناطق آزاد نسل دوم در ابتدای دهه هشتاد است به نیمه دوم دهه هشتاد شمسی بازمی‌گردد؛ مطالعات ایجاد این منطقه از سوی استانداری وقت آذربایجان شرقی در سال‌های۸۳ تا ۸۵ انجام شده و در ابتدای بهمن۸۷ دولت نهم کشور اقدام به تصویب لایحه ایجاد منطقه آزاد نمود که در نهایت در مهرماه سال۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. اساسنامه آن در دی‌ماه همان سال در هیات دولت وقت تصویب و بعد از مدتی، هیات مدیره آن به ریاست و مدیر عاملی دکتر علیزاده به عنوان گروه ایجادکننده این منطقه شروع به کار کرد، اما عملا فعالیت‌ها و دوران درخشان این منطقه را باید در سال‌های۹۲ تاکنون، در دوران مدیرعاملی مهندس فروزان و دکتر سلیمانی جستجو کرد.
پیش از پرداختن به موضوع اصلی باید اشاره کرد که منطقه آزاد ماکو با وسعتی حدود ۵۰۰۰کیلومترمربع، از وسیع‌ترین مناطق آزاد جهان و بزرگترین منطقه آزاد ایران است که در محدوده این منطقه سه شهرستان ماکو، شوط، پلدشت و پنج شهر که مهم‌ترین آنها شهر مرزی بسیار مهم بازرگان است قرار گرفته؛ ۱۳دهستان و ۲۶۳روستا تعدد جامعه روستایی آن را بیان می‌کند و نکته آخر اینکه این منطقه دارای جمعیتی در حدود ۲۰۰هزار نفر است.
قرار گرفتن در مرز ترانزیتی مهم زمینی ایران با اروپا که در نقطه مرزی بازرگان با کشور ترکیه قرار گرفته، بر ظرفیت‌های این منطقه می‌افزاید، بنابراین دارا بودن موقعیت ترانزیتی مناسب، اراضی گسترده برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف به ویژه در حوزه‌های ترانزیت و لجستیک، تولیدات صنعتی، صنایع تبدیلی و گلخانه‌ای در حوزه کشاورزی و صنایع مرتبط با معدن؛ به هفتمین منطقه آزاد کشور، ظرفیت‌های کم‌نظیری برای ایفای نقش موثر در بخش‌های فوق می‌دهد.
شاید بتوان مهم‌ترین مزایای نسبی و منحصربهفرد منطقه آزاد ماکو را واقع شدن در کریدور شرق-غرب، نزدیکی و دسترسی ارزان و سریع به کشور ترکیه از طریق مرز ترانزیتی بسیار مهم بازرگان که به این منطقه امکان ایفای نقش محوری در ترانزیت کالا میان اروپا با آسیای میانه و قفقاز را عطاء می‌کند، وجود نیروی کار با هزینه پایین و تنوع محصولات کشاورزی و دسترسی کافی به منابع انرژی در کنار منابع زیر زمینی و جاذبه‌های متنوع گردشگری؛ عنوان کرد.
در این میان علاوه‌بر گستره حاکمیت سرزمینی که این منطقه را تبدیل به بزرگترین منطقه آزاد کشور می‌کند، دارا بودن ظرفیت‌های غنی در حوزه معدنی که عدد آن به ۵۰ و تنوع آن به سنگ‌های تزئینی ساختمانی، معادن فلزی و غیرفلزی افزایش می‌یابد این منطقه را به یکی از مراکز صنعت معدنی کشور تبدیل می‌کند، بعد از این مزیت باید به این فرصت نیز توجه کرد که دارا بودن اراضی کشاورزی حاصلخیز با ظرفیت تولید ۲۵۰ تا ۳۰۰هزار تن انواع محصولات کشاورزی و باغی فرصت کم‌نظیری برای جذب سرمایه‌گذار در زمینه صنایع تبدیلی کشاورزی و ایجاد شرکت‌های بزرگ کشت و صنعت و پروژه‌های گیاهان گلخانه‌ای به این منطقه عطاء نموده است.
اما سازمان منطقه آزاد ماکو که عمر دوران ظهور و درخشش آن در آسمان مناطق آزاد ایران به دوران دولت امید محدود می‌باشد، برای تبدیل کردن ظرفیت‌های بالقوه به توانمندی‌های بالفعل طی این مدت چه اقداماتی صورت داده است.
با عنایت به ظرفیت‌های ترانزیتی و لجستیکی این منطقه، مهم‌ترین پروژه‌هایی که ظرف پنج سال گذشته در این منطقه طراحی و به اجرا درآمد، حول محور عملیاتی‌سازی و ایجاد ارزش افزوده بر دارایی‌های جغرافیایی و… با تکیه بر مزیت‌های قانونی منطقه آزاد بود که در این میان بهره‌برداری از فرودگاه ماکو، احداث شهرک لجستیک و پایانه ترانزیتی در حوزه زیرساختی ترانزیتی و شروع به کار مرکز همایش‌ها و نمایشگاهی در کنار سایر زیرساخت‌های اولیه از جایگاه برتری برخوردار می‌باشد.
باید توجه داشت فرودگاه ماکو که در سال۷۱ به منظور خدمات‌رسانی به هواپیماهای فوکر طراحی شده بود؛ اما از زمان فعالیت منطقه آزاد، ظرف حدود سه سال ساخته و با بهره‌برداری آن در سال۹۶، امکان فرود هواپیمای ایرباس۳۲۰ نیز در آن فراهم شده است. این فرودگاه در زمینی به مساحت افزون بر ۳۴۰هکتار احداث شده، بالغ بر ۳۲۷۰متر طول و ۶۰متر عرض باند فرودگاهی استاندارد، ترمینال مسافربری به مساحت ۸۰۰۰مترمربع و سالن مهمانان ویژه(VIP) به مساحت ۸۰۰مترمربع، و برج مراقبت مجهز ۳۳متری، ظرفیت جابه‌جایی یک میلیون مسافر را در سال دارا می‌باشد. فرودگاهی که با تایید شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران به عنوان یک زیرساخت اساسی در جذب سرمایه‌گذار مشغول به فعالیت می‌باشد و به وسیله آن امکان تسهیل در ورود و خروج تکنسین‌های طرح‌های سرمایه‌گذاری خارجی فراهم شده و در عین حال درخصوص توسعه صنعت گردشگری منطقه نیز می‌تواند به ایفای نقش موثر بپردازد.
در حوزه ساخت بزرگراه، به عنوان پیش فرض توجه به این نکته الزامی است که بیشترین تردد خودروهای مسافری و ترانزیتی استان آذربایجان غربی در محدوده منطقه آزاد ماکو صورت می‌گیرد، بر همین اساس احداث بزرگراه منطقه آزاد ماکو به بازرگان و شهر ماکو به مرز بازرگان در کنار تعریض جاده‌های شهرهای محدوده و همچنین مسیرهای ارتباطی داخل منطقه در دستور کار این سازمان قرار گرفت که با میزان هزینه کرد حدود ۸۰۰میلیارد ریال از محل منابع داخلی سازمان مزبور ساخته و یا مراحل پایانی احداث خود را طی می‌کند.
مرکز همایش‌ها و نمایشگاهی منطقه آزاد ماکو ظرف یک سال طراحی، ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و به عنوان یک زیرساخت مهم در ایجاد و توسعه مراودات تولیدکنندگان و بازرگانان داخلی با طرف‌های خارجی طی حدود دو سال فعالیت خود به ایفای نقش پرداخته است. این مرکز در زمینی به مساحت ۱۰هزار مترمربع با افزون بر ۴۰۰۰مترمربع فضای نمایشگاهی مجهز که قابلیت برگزاری همایش را نیز دارا می‌باشد، با هزینه افزون بر ۱۳میلیارد تومان از سوی سازمان منطقه آزاد ماکو ایجاد شد. در اهمیت وجود مرکز نمایشگاهی برای یک منطقه آزاد که سودای ایفای نقش موثر در حوزه ترانزیت بین‌الملل را در سر دارد، باید به این تجربه بین‌المللی اشاره کرد که تمامی مناطق آزاد موفق جهان از این زیرساخت به عنوان فرصتی برای آشنایی و تبادل نظر میان شبکه تولید و بازرگانی کالا نهایت استفاده را برده و به مرکزی برای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی تبدیل شده‌اند، در نتیجه دارا بودن مرکز نمایشگاهی با استانداردهای بین‌المللی به عنوان یک شاخص برای حضور در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی شرکت‌های داخلی و بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد.
درخصوص معرفی پروژه زیرساختی پایانه صادراتی منطقه آزاد ماکو باید اشاره‌ای مجدد به جایگاه این نقطه از ایران عزیزمان به عنوان دروازه ترانزیتی و لجستیکی کشور با اروپا نمود، پروژه زیرساختی فوق در دو فاز و در زمینی به مساحت ۱۲هکتار با دارا بودن انبارهای عمومی، سردخانه، انبارهای تخصصی نگهداری روغن، سنگ‌ها معدنی، ساختمانی، انبارهای کانتینری، باسکول توزین، آزمایشگاه‌های تخصصی مورد نیاز و تاسیسات اداری و… ظرف ۲۲ماه ساخته و از اسفند۹۵ جهت ارائه خدمت، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
از سوی دیگر سازمان منطقه آزاد ماکو در زمینه بهره‌گیری از توانمندی‌های بخش خصوصی نیز عملکرد موفقی داشته و هم‌اکنون سرمایه‌گذار بخش خصوصی ساخت پایانه چندمنظوره نوبت‌دهی و خدماتی برای رانندگان ترانزیتی را در زمینی به مساحت ۱۴هکتار، شامل بخش‌های مختلف با هزینه ۴۰۰میلیارد ریال در حال انجام دارد.
شهرک لجستیک به عنوان حلقه مکمل زیرساخت‌های ترانزیتی-لجستیکی این منطقه در کنار سایر زیرساخت‌های اشاره شده، با مشارکت بخش خصوصی در زمینی به مساحت ۸۰هکتار با برآورد حجم سرمایه‌گذاری ۳۲۰۰میلیارد ریال آغاز شده تا براساس زیرساخت‌های موجود و در حال احداث بتوان پیش‌بینی کرد که منطقه آزاد ماکو ظرف چند سال آینده با تکیه بر سایر ظرفیت‌ها و مزایای موجود، به قطب ترانزیتی کشور تبدیل می‌شود.
اما سازمان منطقه آزاد ماکو ظرف پنج سال گذشته اقدامات خوبی را در زمینه فعالسازی، ساخت و طراحی شهرک‌های صنعتی به مساحت تقریبی ۹۰۰هکتار به سرانجام رسانده که بر این اساس، ۵۰هکتار شهرک صنعتی فعال و در حال بهره‌برداری است، بالغ بر ۵۰۰هکتار در حال آماده‌سازی و واگذاری و مابقی در حال طراحی است، در عین حال بالغ بر ۹۰واحد تولیدی در این شهرک صنعتی فعال می‌باشد که حدود ۲۵۰۰نفر در آن مشغول به کار می‌باشند؛ طرفه اینکه به این آمار باید عملیات احداث شهرک صنعتی صنایع سبک منطقه را در فضایی به مساحت ۱۳۰هکتار را نیز افزود.
در کنار ایجاد زیرساخت‌های ضروری برای جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی که این منطقه را به یک کارگاه بزرگ عمرانی در منتهی‌الیه شمال‌غرب کشور تبدیل کرده، بررسی طرح اتصال خط ریلی ایران به ترکیه به اتمام رسیده که در صورت تصویب، حلقه‌های زیرساختی ترانزیتی این منطقه به منظور نیل به هدف اصلی خود تکمیل می‌شود.
از سوی دیگر مدیران این سازمان ظرف سال‌های گذشته، مراوده و تعامل با مدیران و مسئولین بخش‌های دولتی و خصوصی داخلی و کشورهای منطقه به ویژه جمهوری آذربایجان، استان‌های همجوار کشور ترکیه، اقلیم کردستان و کشور عراق و ارمنستان را در دستور کار خود قرار داده و در نمایشگاه‌های متعددی حضور پیدا کرده‌اند.
شاید بتوان شاه بیت طرح‌های جذب سرمایه‌گذاری منطقه آزاد ماکو را برگزاری همایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری این منطقه در مردادماه سال جاری عنوان کرد که در این همایش ملی از ۱۶۰فرصت برای اجرای طرح سرمایه‌گذاری در این منطقه رونمایی شد. خروجی جالب توجه این همایش، انعقاد پنج تفاهم‌نامه در حوزه‌های مختلف بود، ۵تفاهم‌نامه‌ای که در زمینه همکاری در حوزه‌های راه‌آهن و اتصال این منطقه به شبکه ریلی کشور، ساخت آزادراه، تحقیقات علمی-دانشگاهی، توسعه خدمات دولت الکترونیک، تفاهم‌نامه آماده‌سازی اراضی دهکده لجستیک، ترانزیت و تجارت منطقه میان سازمان منطقه آزاد ماکو و بخش خصوصی ایرانی و دانشگاه‌های کشور منعقد شد.
اما مهم‌ترین صنایع تولیدی-زیرساختی که از سوی بخش خصوصی در این منطقه مورد بهره‌برداری قرار گرفته یا مراحل پایانی احداث خود را طی می‌کند، از قرار ذیل است:
بهره‌برداری از فاز نخست نیروگاه سیکل ترکیبی برق ماکو، با سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری و سهام ۷۰درصدی چینی‌ها، که ظرفیت نهایی تولید ۱۶۰۰مگاوات برق با میزان اشتغال‌زایی مستقیم برای ۲۰۰نفر را دارا می‌باشد. نکته حائز اهمیت درخصوص این طرح سرمایه‌گذاری که در حوزه زیرساختی از توان بخش خصوصی و سرمایه‌گذار خارجی در آن استفاده شده، امکان صادرات برق به کشورهای همجوار است.
احداث شهرک سنگ و صنایع سنگین که در زمینی به مساحت ۵۰۰هکتار مراحل احداث خود را طی می‌کند و هم‌اکنون کارخانجات سیمان، تولید کربنات کلسیم، شمش منیزیم در مراحل پایانی ساخت خود در این شهرک قرار دارند.
سرمایه‌گذاری ۱میلیارد و ۶۰۰میلیون دلاری و ۱۸۰۰میلیارد ریالی برای ساخت و بهره‌برداری از صنایع پتروشیمی که بعد از بهره‌برداری در سه سال آتی ظرفیت اشتغال مستقیم برای یک هزار نفر را دارا می‌باشد، در کنار بهره‌برداری از واحدهای تولیدی پوشاک، تولید ترانسفورماتور، تولید کاغذ سنگی با مجموع سرمایه‌گذاری در حدود ۱۰۸۱میلیارد ریالی و ۱۳میلیون دلاری که زمینه اشتغال ۵۳۰نفر را در این منطقه پدید آورده از مهم‌ترین طرح‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.
به موارد صدرالاشاره از کتاب عملکرد سازمان منطقه آزاد ماکو در دوران دولت یازدهم و دوازدهم باید به مواردی همچون ایجاد اندیشکده توسعه‌ای منطقه آزاد ماکو با مشارکت دانشگاه صنعتی شریف و شروع به کار مدرسه کارآفرینی در این منطقه، به عنوان اقدامات ارزشمند در حوزه اندیشه‌ورزی در بخش‌های تئوری‌پردازی مفهومی با قابلیت اجرا در محدوده منطقه را اضافه نمود که افق دید این سازمان را در بررسی و امکان‌سنجی طرح‌های زیرساختی و طرح‌های پیشنهادی سرمایه‌گذاری و مشاوره به فعالین اقتصادی عیان می‌کند.
در پایان باید تصریح کرد منطقه آزادی که می‌تواند در حوزه‌های ترانزیتی، لجستیکی و صنایع وابسته به کشاورزی و دامپروری و معدن نقش بسزایی در همکاری‌های منطقه‌ای ایران ایفا نماید، در چشم‌انداز برنامه‌های توسعه خود:
در حوزه بازرگانی دستیابی به جایگاه بزرگترین مرکز صادرات، واردات و ترانزیت کالا در غرب کشور و تبدیل منطقه آزاد ماکو به قطب(Hub) جذب و توزیع کالا بر سر راه ترانزیتی آسیا به اروپا را به عنوان مهم‌ترین برنامه‌های توسعه‌ای خود قرار داده است و این چشم‌انداز را در بخش صنعت به مواردی همچون؛ تکمیل زنجیره صنایع استان‌های آذربایجان شرقی و غربی بر پایه مزیت‌های نسبی توسعه صنعتی منطقه آزاد ماکو، جهت گسترش صادرات کالا با ارزش افزوده بیشتر، تبدیل منطقه آزاد ماکو به یکی از صادرکنندگان اصلی محصولات غذایی تبدیلی و در نهایت تبدیل شدن به تامین‌کننده بخشی از نیاز بازار کشورهای ترکیه، گرجستان، ارمنستان، عراق و آذربایجان؛ باید اشاره نمود و این در حالی است که در حوزه کشاورزی نیز این منطقه سودای فوق را در دستور کار خود قرار داده است.
در برابر فرصت‌ها و مزیت‌های پیش گفته، منطقه آزاد ماکو دارای چالش‌هایی است:
اولین و مهم‌ترین چالش پیش روی که فصل مشترک تمامی مناطق آزاد سرزمینی (در برابر دو منطقه آزاد جزیره‌ای کشور) است، عدم اعمال کامل مزایا و معافیت‌های قانونی است که به صورت تفسیر به رأی این مزیت‌ها و معافیت‌ها از سوی سایر مجریان قانون خود را نشان داده و سرمایه‌گذاران و مدیران این مناطق را دچار مشکل می‌کند.
دومین چالش نیز در راستای مناطق آزاد سرزمینی قابل توضیح است و این مهم به انتظارات به حق مردم و مسئولین از چنین مناطق آزادی باز می‌گردد؛ با نگاهی به گستره سرزمینی، تعدد شهرها و تراکم جمعیتی می‌توان به این واقعیت اشاره کرد که درخواست‌ها و انتظارات برجای مانده از گذشته می‌تواند از سوی فعالین سیاسی و… در قالب فشارهای سیاسی-مدیریتی برای اخذ امتیاز از مدیران به چالشی برای این منطقه تبدیل شود.
سومین چالش نیز فراتر از قدرت اثرگذاری این منطقه و سایر مناطق آزاد ارزیابی می‌شود، ابرچالش این منطقه و همه مناطق آزاد ایران به اثرگذاری مخرب تنش‌های سیاسی ایران در رابطه با سایر کشورها قلمداد می‌شود و این در حالی است که مهم‌ترین مرز زمینی ایران در صورت بروز مشکل در روابط ایران با کشور ترکیه، با چالش مواجه می‌شود.
در پایان باید تلاش مدیران، کارشناسان و سرمایه‌گذاران این منطقه را که در دوران گذار و ایجاد زیرساخت‌های خود قرار گرفته، ارج نهاد؛ چراکه سرعت عمل آنها در نوع خود و در قیاس با سایر مناطق آزاد کشور بی‌نظیر است.
گزارش: مجید صیادنورد- کارشناس مناطق آزاد
منبع: هفته نامه اخبار آزاد مناطق
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰