لزوم رویکرد حمایتی با نگاه مسئولیت اجتماعی در حوزه صنایع دستی و تقویت جوامع محلی در مناطق آزاد:توسعه صنایع دستی در مناطق‌آزاد با نگاه صنعتی

گزارش: حسین مرادی

در دنیای امروز بهترین رویکرد تبلیغ و ترویج فرهنگ مردمان کشورهای مختلف، در حوزه صنایع دستی آن کشورها و مناطق به سراسر جهان تعریف و خلاصه می‌شود؛ امروزه عمده مناطق آزاد جهان المان‌هایی معروف از هنر مردان و زنان خود در قالب صنایع دستی دارند که به خودی خود این هنرها جزئی از برندینگ منطقه و عاملی مهم در حوزه معرفی و شناخت بیشتر آن منطقه محسوب می‌شود.

هنرمند ایرانی همواره با کار هنری‌اش به هنگام حک کردن نقشی بر سنگ یا فلزی و یا ترسیم نقش‌های هندسی و نمادین بر بافت‌ها و یا تراشیدن پیکرها به هر حال مقصودی را بیان و رمز و رازی را آشکار ساخته است. تسلط هنرمندان این سرزمین در ساختن و پرداختن آثار شگفت‌انگیز است. همواره تکنیک و روش‌های پیچیده در خدمت بیان معنای نقش‌ها بین تکنیک و احساس قرار گرفته و میان شکل و عاطفه توازن برقرار شده است. طرح‌های ایرانی که در طی قرون و اعصار تجدید یافته‌اند، مهم‌ترین رکن هنرهای تزئینی ایران را تشکیل می‌دهند. این طرح‌ها با کمی تفاوت در غالب هنرهای ایرانی مانند فلزکاری، کاشی‌سازی و سفالگری، حجاری، گچ‌بری، تذهیب، مینیاتور، قالیبافی و دیگر شاخه‌های صنایع دستی ایران گاه به سادگی و گاه به تفصیل تکرار شده‌اند و سطح‌های مزین به طرح‌های انتزاعی و یا طرح‌های مجرد نباتات و گل‌ها با زیبایی هرچه تمام‌تر عرضه شده‌اند.

در صنایع دستی ایران، ذوق هنری، بردباری و وسواس هنرمندان ایرانی در ریزه‌کاری فنون هنری و نیز در انتخاب مواد اولیه، آزمودن روش‌های گوناگون را به همراه نقش‌های متنوع سبب شده است.

خط‌های حیرت‌آور اسلیمی و ختائی، اشکال قوی هندسی، گل و برگ و پرنده و با مهارت بی‌مانندی نقش شده‌اند و عجیب‌تر این که در هر زمانی سبکی نو و زیبایی شگفت‌انگیز و شاعرانه‌ای یافته‌اند. هر چند شیوه‌ها و روش‌های قراردادی این فنون، که برای انجام آنها مدت زیادی وقت صرف می‌شود، از زمان‌های بسیار قدیم به یادگار مانده است، ولی زیبایی و ظرافت آنها بیشتر بستگی به چگونگی الهام‌گیری هنرمندان هر دوره دارد؛ اما آن چه به این دقت و ریزبینی عظمت بخشیده، خصایص روحی و معنوی است که خلاقیت‌های هنری این ملت را چنین شکوفا کرده است، این نیروی اخلاقی شگرف و پایدار در طی قرن‌های متمادی هنرمندان ایرانی را تربیت کرده، الهام بخشیده و این تمدن عظیم بشری را راهبری کرده است. دگرگونی‌های تاریخی هر قدر سخت و جانکاه است، اما رشته سنت‌ها را در این سرزمین کهنه نگسسته است، هر چند وقفه‌هایی را به وجود آورده ولی روح کلی فرهنگ ایرانی در این مجموعه همواره پایدار مانده و بارزترین نمود آن در هنرهای دستی تجلی یافته است؛ در صنایع دستی ایران به نحوی اسرارآمیز تصویر یک زندگی نهفته است. یک زندگی با شکل‌های بسیار توأم با شوق و زیبایی، هنر ایرانی بیش از هر چیز در اشیای مصرفی کاربرد دارد، از سفال، شیشه و فلز تا کتاب‌های مصور و ابزارهای علمی، همه به صورت اشیایی آشنا با زندگی عادی در می‌آیند و این یکی از درس‌های عمقیق است که هنرمندان ایرانی به جهانیان آموخته‌اند، ویژگی بارز فرهنگ ایرانی استقلال فکری آن بوده است.

سنت‌های هر ملت مجموعه‌ای از آداب و رسوم و جنبه‌های معنوی است که مبانی زندگی اجتماعی بر آنها استوار است و از مجموع این سنت‌هاست که فرهنگ ساخته می‌شود و به واسطه فرهنگ ملت‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند. یکی از پایه‌های استقلال فرهنگی و مقابله با هجوم فرهنگ‌های بیگانه، حفظ، احیا و معرفی هنرهای ملی در میان مردم هر کشور است که به همان اندازه که بر شخصیت مستقل هنری یک جامعه افزوده می‌شود، به همان اندازه اتحاد و همبستگی ملی در زمینه‌های فرهنگی استوارتر می‌گردد.

نمایشگاه‌های عرضه آثار هنری در حقیقت مانند پل ارتباطی میان گذشته و حال عمل می‌کنند و به صورت منبع بسیار غنی جهت بهبود و تکامل طرح‌ها، همواره با حفظ اصالت‌های بومی و نیز به عنوان عاملی برای جلوگیری از انحراف و انحطاط طرح‌ها و اشکال محسوب می‌شوند. تمدن جدید در زندگی دوران معاصر تاثیری عمیق بر جای نهاده و اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را دگرگون کرده است. شکی نیست که این تحول موجب دگرگونی‌هایی در زندگی هنرمندان ما و به تبع آن آثار هنری آنان شده است؛ در این حال تقلید صرف از گذشته هدف نیست، بلکه ارزش‌ها، افکار و ایده‌های هنرمندانه مورد توجه است.

به طور کلی باید بپذیریم که هنرها با گذشت دوره‌های تاریخی دارای فراز و نشیب هستند و از دوره‌ای به دوره دیگر دگرگون می‌شوند از زوال برخی از این دستاوردهای زنده و دلپذیر افسوس می‌خوریم، اما همچنان می‌توان تداوم اشکال و نقش‌های گوناگون گیاهان، پرندگان و جانوران را روی گلیم، فرش‌ها، بافته‌ها و سفالینه‌های امروزی سراغ گرفت. در ورای هر یک از این دست آفریده‌های دلنشین، روح بزرگ ملتی با درایت و با قوه پندار و ذوق شعر و بلندمنشی راستین فرمان می‌راند، این نسیمی است که از سمت گذشتگان ما وزیدن گرفته و در جان‌های ما پراکنده شده است.

بی‌تردید نقش جوامع محلی در خلق این هنرهای جاودانه در نقاط مختلف کشور و به خصوص مناطق آزاد بسیار مهم و حیاتی است؛ جوامع عمدتا محروم و آسیب‌پذیر در مناطقی مرزی که همانند شاهرگ‌هایی طلایی هستند که پس از شناسایی و حمایت‌ها می‌توانند گنجینه‌هایی ارزشمند از هنر، فرهنگ و تمدن ایران زمین را در کالبد آثاری شگرف به جهانیان عرضه کنند.

با توجه به بافت مناطق آزاد کشور و وجود جوامع محلی با فرهنگ‌ها و سنن مختلف در این مناطق، صنایع دستی یکی از بزرگترین ظرفیت‌ها به حساب می‌آید که با توجه به قرارگیری صنایع دستی در حوزه صنایع خلاق می‌توان نگاه اقتصادی کلانی به این عرصه از هنر مردان و زنان هنرمند مناطق آزاد داشت.

 

طاهره شهرکی، مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار:

تسهیل‌گیری در توسعه اقتصادی صنایع دستی با منظر مسئولیت اجتماعی

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار با اشاره به جلب مشارکت مردمی و جوامع محلی و ایفای نقش در بهبود شرایط اقتصادی شهرها و روستاهای همجوار مناطق آزاد و اجرای مسئولیت‌های اجتماعی بیان داشت: جلب مشارکت مردمی و جوامع محلی و ایفای نقش در بهبود شرایط اقتصادی شهرها و روستاهای همجوار مناطق آزاد و اجرای مسئولیت‌های اجتماعی، وظیفه همه سازمان‌ها دولتی است؛ در همین راستا سازمان منطقه آزاد چابهار در طول دو سال گذشته اقدامات بسیار خوبی در این خصوص انجام داده است.

طاهره شهرکی اضافه کرد: یکی از این اقدامات، حمایت از صنعتگران خانگی و احیا و توسعه و ترویج صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان بوده است.

وی خاطرنشان ساخت: استان سیستان و بلوچستان با توجه به پیشینه تاریخی و تمدن کهن در عرصه‌های مختلف ازجمله هنرهای دست‌ساز، از گذشته تاکنون سرآمد بوده و در اسناد تاریخی شاهد هستیم که بسیاری از هنرها و صنایع دستی که در حال حاضر در دنیا مطرح است، ریشه در ایران و استان سیستان و بلوچستان به دلیل تاریخ و ‌تمدن کهن این سرزمین دارد؛ ازجمله هنر معرق‌کاری که تصور می‌شد در زمان صفویه توسط استادان معرق کار چینی به ایرانیان آموزش داده شده و سپس در ایران ترویج پیدا کرده است که این تصور با کشف قدیمی‌ترین معرق‌کاری جهان که بر روی شانه‌های چوبی در قبور یکی از زنان شهر سوخته که مربوط به ۴۸۰۰سال پیش بود، مشخص شد که این هنر هم مانند بسیاری از هنرهای دیگر جهان در نزد ایرانیان بوده است و بس.

هنر نساجی و پارچه‌بافی، البسه محلی، سوزن‌دوزی، سفالگری، حصیربافی و مابقی هنرهایی که امروزه شاهد هستیم، نسل به نسل و سینه به سینه از مادران و پدران به دختران و پسران این مرز و بوم رسیده که خود به تنهایی یک ظرفیت بسیار بزرگ برای کشور و استان سیستان و بلوچستان است و عاملی برای جذب گردشگران خصوصا گردشگران خارجی می‌باشد که به صنایع دستی و هنر اصیل ایرانی علاقه‌مند هستند.

شهرکی درخصوص طرح حمایت از صنعتگران خانگی در منطقه آزاد چابهار اظهار داشت: ما در طول یک‌ سال و نیم گذشته، طرحی به عنوان حمایت از صنعتگران خانگی در منطقه پیاده کردیم؛ در این طرح تا هفتصد کیلومتری و محدوده مرکز استان تمامی روستاها را با توجه به عقبه هنری که داشتند مورد بررسی قرار دادیم و کلیه هنرمندان صنایع دستی فعال و غیرفعال در استان را که حدود ۹۱۶نفر بودند را شناسایی نموده و فرآیند استعدادیابی از این هنرمندان صورت پذیرفت و مشکلات و دغدغه‌ها، نواقص و کمبودهای که این هنرمندان داشتند احصا و با اخذ مشاوره از صاحبان فن و… در صدد رفع این موانع با محوریت سازمان منطقه آزاد چابهار برآمدیم. پس از بررسی تمامی جوانب، یک نقشه راه و طرح کاملی در حوزه  تولید و فروش به دست آوردیم و با هدفگذاری در بخش توسعه و ترویج و صادرات صنایع دستی استان کار را آغاز نمودیم.

وی گفت: سازمان منطقه آزاد چابهار پس از شناسایی صنعتگران خانگی، کلاس‌ها و ورک‌شاپ‌هایی را برای بازآموزی و به‌آموزی رشته‌هایی که این هنرمندان در آن فعال بودند و همچنین ارائه طرح‌های به‌روز بازار صنایع دستی و چگونگی فنون کسب و کار زیرنظر اساتید مجرب صنایع دستی که به این دوره‌ها دعوت کرده بودیم، تدوین نمودیم و در مرحله بعد و با کمک سازمان، کارگاه‌های آن دسته از صنعتگرانی که توانایی مالی مکفی را نداشته، تجهیز و یا راه‌اندازی کرده و بخشی از مواد اولیه مورد نیاز تولیدشان را تامین نمودیم و با ایجاد کانون‌های کار و زندگی و شبکه‌سازی این صنعتگران هنرمند که سرمایه‌های فرهنگی کشور محسوب می‌شوند، وارد چرخه تولید صنایع دستی شدند.

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار درباره نحوه بسته‌بندی صنایع دستی جهت عرضه در بازارهای رقابتی بین‌المللی توضیح داد: پروسه بسته‌بندی صنایع دستی هنرمندان استان بخش مهم و قابل توجهی‌ست که متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده است؛ سازمان منطقه آزاد چابهار با کمک بخش خصوصی این حوزه را مورد حمایت قرار داد تا این مهم که نقش بسیار تاثیرگذاری برای حضور موثر صنایع دستی ایران و سیستان و بلوچستان در بازارهای جهانی دارد را تکمیل نماید. پس از آن در حوزه عرضه و فروش محصولات تولیدی صنعتگران که معظل اصلی فرآیند تولید تا عرضه صنایع دستی در کشور می‌باشد، با در نظر گرفتن  این نکته که بخش عظیمی از این صنعتگران به دلیل عدم توانایی مالی و یا مشکلات و محدودیت‌های عرفی و خانوادگی امکان اجاره و یا خرید محلی برای عرضه محصولات تولیدی خود را نداشتند، سازمان منطقه آزاد چابهار اقدام به احداث و راه‌اندازی نمایشگاه و فروشگاه حمایتی صنایع دستی برای معرفی، نمایش و عرضه محصولات تولیدی هنرمندان، صنعتگران و تعاونی‌هایی فعال این حوزه، در منطقه نمود.

او در ادامه می‌افزاید: در طول برگزاری این نمایشگاه، صنعتگران صنایع دستی بیش از ۳۰هزار اثر را در ۲۰رشته و زیرشاخه صنایع دستی استان، تولید که بالغ بر  ۵۰۰میلیون تومان فروش داشتند ‌و در حال حاضر حدود ۱۰هزار اثر دیگر آماده عرضه در نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی داخلی و خارجی است.

شهرکی درخصوص ایجاد اشتغال پایدار در حوزه صنایع دستی برای جوامع محلی منطقه آزاد چابهار بیان کرد: سازمان منطقه آزاد چابهار برای ایجاد اشتغال پایدار در این حوزه، بخشی از فعالین گردشگری و صنایع دستی را به مدت یک سال بیمه تامین اجتماعی کرده، که در واقع این اقدام کمک شایانی به ایجاد انگیزه برای ادامه فعالیت و‌ کار برای این هنرمندان بوده است؛ در نمایشگاه دائمی صنایع دستی سازمان، ۱۹تعاونی و شرکت و ۱۷۰نفر به صورت مستقل و جمعا بالغ بر ۹۵۰نفر محصولات خود را عرضه می‌کنند؛ در همین راستا ۴فروشگاه و نمایندگی صنایع دستی در تهران و چابهار راه‌اندازی شده است تا محصولات تولیدی این صنعتگران با همان قیمت‌های تعیین شده از سوی تولیدکننده، عرضه و در نهایت مبلغ فروخته شده به حساب تولیدکننده واریز می‌گردد..

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار درمورد نقش تسهیل‌گری سازمان در حوزه عرضه محصولات صنایع دستی صنعتگران استان به سازمان‌های مختلف اظهار داشت: در مسیر تسهیل‌گیری، ما نمونه‌ کارهای تولیدی صنعتگران را به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات و شرکت‌های بزرگ در کشور همراه با توضیحات و شناسنامه آثار ارائه می‌کنیم و از این مجموعه‌ها می‌خواهیم که به این توسعه صنعت هم در بحث اقتصاد مقاومتی و حمایت از کالای ایرانی و نیز کمک به جوامع محلی و در اصل رعایت مسئولیت اجتماعی کمک نمایند‌. در این مسیر یک اتفاق بسیار خوبی که توسط خود جوامع محلی و صنعتگران و هنرمندان در حال رخ دادن است اینکه این افراد وارد کارهای عامه‌المنفعه شده‌اند و کمک می‌کنند که زنان و جوانان بیشتری جذب این عرصه شده و کمک‌هایی هم به قشر آسیب‌پذیر انجام می‌دهند؛ ما شاهد بودیم که پس از زلزله کرمانشاه همین صنعتگران در حدود ۶۰۰قلم صنایع دستی تولیدی خود را برای کمک به زلزله‌زدگان کرمانشاه اختصاص دادند و از این مسیر به آسیب‌دیدگان زلزله خصوصا کودکان کمک کردند.

وی افزود: راه نجات هر کشوری در بحران‌های اقتصادی، نگاه ویژه به ظرفیت‌های انسانی آن کشور است، با شناسایی پتانسیل‌ها و مزیت‌های ملی و منطقه‌ای و داشته‌های جذاب و متفاوت تاریخی می‌توان از دیگر کشورها سبقت گرفت و با تغییر نگاه و انعطاف‌پذیری و بازمهندسی در فرآیندها و قوانین قبلی، نقش خود را در بازار جهانی پررنگ و مشکل بیکاری شهروندان بخصوص زنان، جوانان و روستاییان را حل نمود.

مدیر گردشگری سازمان منطقه آزاد چابهار در پایان گفت: یکی دیگر از اقدامات سازمان جهت بالا بردن تجربه و آشناسازی صنعتگران با بازارهای مصرف و دیگر هنرمندان، اعزام آنان به نمایشگاه‌ها داخلی و خارجی، معرفی آنان در روزنامه‌ها و جراید و نیز حضور در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی می‌باشد.

 

علیرضا هاشمی‌کارشناس حوزه صنایع دستی:

ایجاد خودباوری در جوامع محلی، رمز توسعه اقتصاد صنایع دستی

             

علیرضا هاشمی کارشناس حوزه صنایع دستی درخصوص اهمیت توجه به جوامع محلی در مناطق آزاد در جهت توسعه اقتصادی صنایع دستی و به تبع آن ایجاد چرخه اقتصادی برای این افراد بیان داشت: یکی از مهم‌ترین محورهای تولید صنایع دستی در کل دنیا، منشا در جوامع محلی و عمدتا کمتر برخوردار دارد، بی‌تردید توجه دولت‌ها و سازمان‌ها به این ظرفیت‌ها در این جوامع می‌توان کلید توسعه صنایع دستی در این مناطق باشد.

وی افزود: با توجه به تاریخ کهن ایران و نیز تنوع اقوام در کشور و به تبع آن وجود فرهنگ‌ها و اقوام مختلف، خود بستر بسیار مناسبی را در جهت خلق آثار هنری مختلفی در کشور برای ما ایجاد کرده است که با توجه به نیاز به برنامه‌ریزی در این خصوص می‌توان چرخه بسیار مطلوبی از منظر اقتصادی هم برای توسعه گردشگری با محوریت صنایع دستی که مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است ایجاد کرد و هم می‌توان کمک شایانی به اقتصاد جوامع محلی کمتر برخوردار و عمدتا ساکن مناطق محروم کرد.

این کارشناس حوزه صنایع دستی با اشاره به خلا‌های این صنعت در کشور اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین و بزرگترین مشکلات ما در این صنعت در کشور، شامل عدم ارائه در حد بین‌المللی آثار صنایع دستی کشورمان در بازارهای برون‌مرزی است که بسته‌بندی، بازاریابی مناسب، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی صنایع دستی و گردشگری دنیا، تبلیغ آثار هنری صنایع دستی، ایجاد و حمایت ویژه از مراکز عرضه صنایع دستی و آموزش در این حوزه را جز مهم‌ترین مشکلات ما در این عرصه به شمار می‌آید که باید با تغییر نگرش در حوزه صنایع دستی و استفاده از ظرفیت‌های اساتید برجسته این صنعت در کشور، در پویایی هرچه بیشتر این حوزه و بدل کردن آن به صنعتی نوین و خلاق در کشور گام برداریم.

هاشمی، صنایع دستی ایران را یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های کشور برای گردشگران خارجی برشمرد و گفت: صنایع دستی، جزء آثار هنری و ارزشمند در دنیا محسوب می‌شود؛ ما در ایران اصفهان را ثبت جهانی شهر صنایع دستی یونسکو داریم و این خود نشان از فرهنگ غنی ایران در این حوزه است و به دفعات شاهد علاقه گردشگران خارجی به صنایع دستی کشورمان در سفرهایشان به شهرهای مختلف ایران و نیز نمایشگاه‌های گردشگری در جهان بوده‌ایم و بی‌تردید ما می‌توانیم این علاقه را در کنار توسعه گردشگری در کشور به توسعه اقتصادی صنایع دستی در ایران و ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع محلی در اقصاء نقاط کشور بدل کنیم.

منبع: هفته نامه اخبار آزاد مناطق – شماره ۱۸ – هشتم بهمن ماه ۱۳۹۷