دیدگاه دریادار محمدحسین ملک‌زادگان مدیر پروژه منطقه آزاد جاسک و دکتر جعفر آهنگران مدیر امور مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در خصوص مناطق آزاد جدید: مناطق‌آزاد جدید در پیچ و‌خم تصمیم‌گیری‌ها

مناطق آزاد از سال‌۱۳۷۲ آغاز به کار کردند و آنچه که امروز هستند، محصول عملکرد بیست و چند ساله این مناطق است. طبعا نمی‌توان به عملکرد هر یک از این مناطق به صورت جامع نگاه کرد، چراکه هرکدام از آنها در برهه‌های مختلف زمانی در سالیان گذشته تاسیس شده‌ و از همه مهم‌تر اینکه هر کدام با رویکردی خاص وارد اقتصاد کشور شده‌اند.

پرونده مناطق آزاد جدید از زمان روی کار آمدن دولت تدبیر و امید باز شد. بعد از منطقه آزاد شدن شهرهای آبادان و خرمشهر و الحاق آن به منطقه آزاد اروند، دولت یازدهم لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد جدید و کمی بعد با اضافه شدن قصرشیرین، لایحه ایجاد هشت منطقه آزاد جدید را در دستور کار قرار داد و صدای ردپای مناطق آزاد جدید در راهروهای مجلس در کنار سایر موضوعات مهم کشور به گوش نمایندگان خانه ملت رسید. لایحه‌‌ای که ۱۲منطقه ویژه اقتصادی دیگر را نیز در کنار خود داشت؛ اما از آن زمان حدود ۵سال می‌گذرد.

مردم جاسک، بوشهر، اینچه‌برون، اردبیل، مهران، بانه‌ـ‌مریوان، شمال سیستان و قصرشیرین منتظرند تا سرانجام این لایحه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی مشخص شود. شاید اگر برنامه استیضاح وزیر کار و یا بازار ملتهب ارز و سکه نبود، گزارش امروز ما بعد از تصمیم‌گیری مجلسی‌ها درباره این لایحه منتشر می‌شد که طبیعتا عنوان گزارش تغییر می‌کرد، اما تا آخرین لحظه بسته شدن این شماره از نشریه؛ خبری از تصویب این لایحه بر روی خروجی رسانه‌ها قرار نگرفت.

بر این اساس «اخبار آزاد مناطق» در گزارشی؛ نظرات دو تن از مدیران و کارشناسان این حوزه را بررسی کرده است که از نظر می‌گذرد:

 

دریادار محمدحسین ملک‌زادگان مدیر پروژه منطقه آزاد جاسک: سهم منطقه آزاد جاسک در توسعه اقتصاد دریا محور را نادیده نگیریم

دریادار محمدحسین ملک‌زادگان که از باسابقه‌های نیروی دریایی محسوب شده و مدیر پروژه منطقه آزاد جاسک نیز هست، درباره اهمیت جاسک و ضرورت توسعه اقتصاد دریا‌محور در این منطقه می‌گوید: جاسک یک بندر ساده و معمولی نیست و از نظر استراتژیک بسیار منطقه با‌اهمیتی است. جاسک به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تجاری همواره حائز اهمیت بوده و هست. انگلیسی‌ها بعد از پیروزی بر پرتغالی‌ها نزد شاه‌عباس می‌روند و می‌خواهند که این بندر تجاری آزاد، گمرکی باشد که شاه‌عباس هم موافقت می‌کند و آن جا به بندر آزاد تبدیل می‌شود. بندر جاسک از جمله مناطقی است که می‌توان گفت اولین گزینه منطقه آزاد شدن بعد از مناطق آزاد فعلی است.

دریادار ملک‌زادگان می‌افزاید: این منطقه به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیک همواره در طول تاریخ مورد توجه تجار و بازرگانان بوده است. جاسک با فعالیت سال‌های اخیر نیروی دریایی ارتش به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های دریایی کشور تبدیل شده و ظرفیت این منطقه برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های صادرات نفت و گاز بر کسی پوشیده نیست. قرار است طبق طرح‌های وزارت نفت، خط لوله صادرات گاز به کشور عمان از جاسک انجام شود. بنابراین علاوه بر این که یک ترمینال نفتی برای صادرات نفت ایجاد می‌شو،د صادرات گاز نیز از این منطقه به کشور عمان و کشورهای منطقه انجام خواهد شد.

او ادامه داد: جاسک از نظر موقعیت استراتژیک، بهترین منطقه برای تبدیل شدن به منطقه آزاد است. دریای عمان مکانی مناسب برای هرگونه فعالیت تجاری است، ما نباید تنها به خلیج فارس بسنده کنیم. ماهیت جایگاه خلیج فارس هم خیلی مهم است ولی باید به آبراه تنگه هرمز هم توجه داشت. تمام فعالیت‌های تجاری ما از طریق تنگه هرمز انجام می‌شود. عمده صادرات نفت دنیا از طریق خلیج فارس و تنگه هرمز عبور می‌کند. هم‌چنین درصد عمده‌ای از واردات و صادرات محصولات غیرنفتی از طریق تنگه هرمز، بندرعباس و بنادر داخل خلیج فارس صورت می‌گیرد. بنابراین ما هیچ‌گونه فعالیتی در این گونه موارد در دریای عمان نداریم که جاسک و چابهار می‌توانند پایگاه‌های مهم صادراتی در منطقه به ویژه در دریای عمان باشند.

ملک‌زادگان با اشاره به اینکه جاسک یک موقعیت جغرافیایی طراز اول در منطقه برای ایجاد پایانه‌های نفتی است، گفت: نزدیک‌ترین مکان و بهترین مکان به مسیر عبوری کشتی‌ها از طریق جاسک است که حتما لازم است ما به موازی خارک در دریای عمان جای دیگری داشته باشیم که بتوانیم از آنجا صادرات نفت را انجام بدهیم. البته امنیت خلیج فارس را باید کاملا برقرار کنیم چون شاهرگ اصلی منطقه است. ولی باید جایی در دریای آزاد و سواحل مکران داشته باشیم که بتوانیم صادرات و واردات را بیرون از تنگه هرمز و بیرون از خلیج فارس انجام دهیم. بنابراین باید بندری بیرون از تنگه هرمز داشته باشیم که مهم‌ترین گزینه بندر جاسک است. خلیج جاسک از نظر موقعیت دریایی بهترین آرامش را دارد. به همین دلیل است که از قدیم مرکز دریانوردی بوده است. طبیعتا خلیجی که هم آرامش دارد و هم عمق مناسب، برای ایجاد بندر مادر و پهلوگیری هر نوع کشتی مناسب است.

وی ادامه داد: نیروی دریایی ارتش هم با پرسنل قوی، باسواد و کارآمدی که دارد؛ مطالعه کرده‌اند و بزرگترین پایگاهشان در سواحل مکران را به جاسک آورده‌اند. در پسابندر و کنارک و راس‌میدانی در حال احداث پایگاه هستند، ولی مرکز اصلی ناوگان این نیرو بندر جاسک است.

چرا توسعه اقتصادی جنوب کشور، به خصوص جاسک مورد توجه است؟ ملک‌زادگان در پاسخ به این سوال با اشاره به اینکه نباید سهم منطقه آزاد جاسک در توسعه اقتصاد دریامحور نادیده گرفته شود، می‌گوید: بندر جاسک از نظر ترمینال نفتی و برای صادرات نفت و گاز و صنایع مکان مناسبی است. سازمان شیلات هم برنامه‌های خیلی گسترده‌ای داشته و قرار است مرکز شیلات منطقه گسترش پیدا کند.

همه گونه امکانات در این منطقه وجود دارد، جاسک هم دارای شهرک صنعتی است، هم مراکز فولادی و آلومینیوم. ضمن اینکه راه برای سرمایه‌گذاران در این حوزه نیز باز است و در صورت منطقه آزاد شدن جاسک، قابلیت‌ها و پتانسیل‌ها به بالفعل تبدیل شده و مزیت‌های قانونی مناطق آزاد سرمایه‌گذاران بیشتری را روانه جاسک خواهد کرد.

ملک‌زادگان تاکید می‌کند: بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری ما در توسعه سواحل مکران غفلت کرده‌ایم. به همین دلیل بود که ایشان به نیروی دریایی ارتش دستور دادند در سواحل جاسک پایگاه دایر کنند. بهترین نقطه استقرار منطقه آزاد در کشور از نظر سوق‌الجیشی، جغرافیایی، وضعیت دریا و آرامش برای ایجاد بندر، مراکز سرمایه‌گذاری و استقرار صنایع در جاسک است.

 

دکتر جعفر آهنگران مدیر امور مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد: مناطق آزاد جدید از غفلت ایران  از همسایگانش می‌کاهد

مدیر امور مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی هم در گفت‌و‌گو با «اخبار آزاد مناطق» گفت: فکر می‌کنم سال‌۲۹ یا ۳۹ یک بحثی به صورت کلان در دولت مطرح شد به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی که دو هدف را در بخشی از سیاست‌های اقتصادی درنظر گرفته‌اند، یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی که در پیش گرفته شد، پایان دادن به غفلت افزایش ارتباطات با همسایگان با این توضیح که ایران دومین کشور پر همسایه دنیا است. این یک ظرفیت بسیار بزرگی را در اختیار اقتصاد ایران برای بین‌المللی کردن اقتصاد و تجارت قرار داده و فکر می‌کنم که واقعا در طول سال‌های گذشته این ظرفیت بزرگ همواره مورد غفلت واقع شده، اگر ما بخواهیم در اقتصاد بازار جهانی سهمی را برای خودمان اختصاص دهیم، راه آن ارتباطات گسترده با همسایگان است. دومین موضوعی که درنظر گرفته شد، توجه دولت به بحث آمایش سرزمینی بود. آمایش سرزمینی یعنی ارتباط برقرار کردن بین جمعیت و منابع طبیعی کشور و شاید عبارت صحیح‌تر آن این است که توجه دولت را از مرکز به پیرامون تعمیم دهد، چیزی که باز هم خیلی به آن توجه نکرده بودیم. در این ارتباط هدفی را که دولت برای خود معین کرده بود، توسعه و عمران منطقه‌ای براساس خطوط کلی آمایش سرزمین بود.

جعفر آهنگران درمورد نقش مناطق آزاد از ابتدا تاکنون درخصوص دو هدف ارتباط با کشورهای همسایه و آمایش سرزمینی بیان داشت: کارکردهای حدود بیست ساله‌ مناطق آزاد نشان داد که ابزار این مناطق برای تحقق این دو هدف بسیار مفید هستند. توجه بفرمایید؛ من نمی‌گویم تنها ابزار، می‌گویم یکی از ابزار و ساز و کارهای سازنده برای این که بتواند این دو هدف را محقق کند، مناطق آزاد هستند و کارکرد مناطق در این خصوص بسیار مثبت بود، خصوصا در توسعه و عمران منطقه‌ای اگر شما یک نگاه بسیار کلی بدون آن که بخواهیم عمیق شویم به مناطق آزاد داشته باشید، اصلا مناطق آزاد ما قابل قیاس با نواحی هم‌جوارشان نیستند، آخرین منطقه آزادی که در سال‌۹۸ ایجاد شد ولی عملا در سال‌۲۹ عملیاتی گردید، منطقه آزاد ماکو بود. شما ماکو را با گذشته‌ ماکو و همین الان هم با نواحی هم‌جوار آن مقایسه کنید، به واقع از منظر پیشرفت منطقه‌ای قابل مقایسه نیستند.

وی در خصوص مناطق آزاد جدید بیان داشت: ایجاد منطقه‌ آزاد را باید در قالب این مبانی نظری که بنده مطرح کردم ببینید، اگر این مبانی نظری را قبول داریم و چارچوب نظری را می‌پذیریم، ایجاد این مناطق آزاد هشت‌گانه‌ای که به نظر من مکمل مناطق آزاد قدیم هست، می‌تواند توجیه‌پذیر باشد.

مدیر مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درخصوص ماموریت مناطق آزاد فعلی اظهار داشت: هفت منطقه‌ آزاد فعلی در نوار مرزی کشور قرار گرفته‌اند و هر کدام از آنها ماموریت خاص خودشان را دارند. کیش به عنوان یک منطقه‌ آزاد بیشتر با کاربری گردشگری، چابهار با کارکردهای ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی، قشم برای استفاده از انرژی و تبدیل شدن به قطب انرژی کشور با داشتن مخازن بزرگ در داخل جزیره و نزدیک به مخازن انرژی کشور، اروند برای ارتباط با جنوب عراق، انزلی با ماموریت استفاده از ظرفیت بیشتر دریای خزر و ارتباط با کشورهای بالادست، منطقه‌ آزاد ارس برای ارتباط با کشورهای قفقاز و همچنین ترکیه، ماکو هم با همین ماموریت؛ ماکو در یکی از بهترین موقعیت‌ها قرار گرفته و ماموریت آن ارتباط با ترکیه به عنوان دروازه ورودی اروپا تلقی می‌شود.

حال برای مکمل مناطق آزاد فعلی، هشت منطقه‌ آزاد با بررسی‌های شاید حدود چهار ساله شکل گرفتند، بخشی از این بررسی‌ها در دولت و بخشی دیگری در یکی دو سال اخیر در مجلس شورای اسلامی انجام شد، اولین منطقه‌ آزادی که در سال‌۲۹ با همان پارامتری که عرض کردم، منطقه‌ آزاد جاسک بود؛ جاسک به دور از تنگه‌ هرمز در کنار دریای عمان و آب‌های آزاد قرار گرفته به میادین و مخازن انرژی کشور نزدیک می‌باشد. تعریفی که از جاسک شده، استقرار صنایع انرژی‌بر است. جاسک در مرکز سواحل مکران قرار گرفته، سواحل مکران از آن ظرفیت‌هایی بوده که خیلی به آن توجه نکرده‌ایم، اما در سالیان اخیر توجه زیادی به سواحل مکران شده، چون که ما به راحتی می‌توانیم با آب‌های آزاد و آب‌های اقیانوسی در ارتباط باشیم. به نظر من سواحل مکران محقق کننده‌ اقتصاد دریامحور در ایران است، علاوه‌بر این که به لحاظ انرژی می‌توانند خیلی مثبت باشد و کارکردهای بسیار سازنده در اقتصاد ایران ایفا کند؛ می‌توانند نقش موثری هم در توسعه صنعت گردشگری داشته باشد، این سواحل به لحاظ گردشگری هم بسیار موقعیت مناسبی دارند و با ایجاد زیرساخت‌ها می‌توانند به لحاظ گردشگری مفید واقع شوند. جاسک و سواحل مکران ظرفیت به حدی دارند که از سال‌۴۹ که بحث‌های بین‌المللی یک جهت مثبتی به خود گرفت، ما حتی برای ایجاد زیرساخت‌ها هم استقبال سرمایه‌گذاران را داشتیم؛ این مسئله بسیار اهمیت دارد که حتی زیرساخت‌ها که دوره بازگشت سرمایه‌شان بسیار طولانی است، مورد توجه سرمایه‌گذارن قرار می‌گیرند.

وی در ادامه گفت: در مرکز استان بوشهر ما منطقه‌ آزاد بوشهر را پیش‌بینی کرده‌ایم، بنده اینجا یک اشاره‌ای کنم؛ در سال‌۳۷ بنا بر سفارش دبیر خانه‌ شورایعالی مناطق آزاد به مرکز مطالعات مسکن، یک طرح فراگیر مطالعاتی را برای مکان‌یابی مناطق آزاد انجام دادند، خروجی اولیه آن که ۶۱جلد کار مطالعاتی عمیق بود، با بررسی تمام مناطق ایران با استان‌هایی که تعریف کرده بودند و تطبیق آن با مناطق آزاد دنیا، یکی از مناطق آزادی که به لحاظ موقعیت پیشنهاد کردند که بعد از بندرعباس موقعیت مناسبی برای تبدیل به منطقه‌ آزاد تجاری صنعتی دارد، بوشهر بود. در سال‌های اخیر هم به خصوص کشور قطر خیلی علاقه‌مند به گسترش ارتباطات با ایران بود، در این سالیان اخیر قطر ارتباطش کمی با سایر کشورهای عربی دچار اختلال شده و توجه آن به ایران بیشتر شده، مخصوصا در سال‌‌۲۲۰۲ که میزبان جام‌جهانی فوتبال است، قطر در عرض دو سه سال اخیر، پیشنهاد داد در ایران، در نزدیک‌ترین نقطه‌ کشور ما به سواحل قطر، که خودِ آنها آمدند بررسی کردند، که بوشهر منطقه‌ آزاد شود تا بتوانند تدارکاتشان برای بازی‌های جام‌جهانی۲۲۰۲ را از ایران تامین کنند، خصوصا در دو مقوله که دبیر وقت شورایعالی مناطق آزاد سفری به قطر داشتند، در آنجا توافق‌نامه‌ای امضا شد که در دو موضوع ایران با ایجاد منطقه‌ آزاد بوشهر بتواند به قطر کمک کند، یکی تامین مصالح ساختمانی و دوم مواد غذایی؛ حتی آنها در آن زمان اعلام کردند که بوشهر را تبدیل به منطقه آزاد کنید، چراکه ما حاضر به سرمایه‌گذاری در آن هستیم.

وی درخصوص تمایل قطری‌ها به سرمایه گذاری در منطقه آزاد بوشهر افزود: براساس همین تفاهم و با توجه به این نکته که قطر در حال جابه‌جایی بار اقتصادی کشورش از دوحه به بندر الرویس است و بندر الرویس در نزدیک‌ترین نقطه به ایران و به بوشهر به عنوان منطقه آزاد در آینده می‌باشد، مبادلات بازرگانی خود را در این منطقه در حال شکل‌دهی است؛ قطری‌ها منتظر هستند که منطقه آزاد بوشهر ایجاد شود و این ارتباط براساس آن تفاهم‌نامه برقرار گردد.

جعفر آهنگران در ادامه معرفی مناطق آزاد جدید بیان داشت: منطقه آزاد مهران در مراکز میانی عراق، مرز بسیار فعالی به لحاظ عبور کالا و مسافر است. یکی از تامین‌کنندگان اصلی نیازهای کشور عراق، ایران و بخشی از شلمچه می‌باشد و قسمتی دیگر نیز از سایر مرزها که یکی از آنها مرز مهران است، تامین می‌شود، عراقی‌ها علاقه‌مند هستند که به واسطه مهران با بندر شهید رجایی در بندرعباس به عنوان بزرگ‌ترین بندر کانتینری ایران ارتباط برقرار کنند و تامین مایحتاجشان را از طریق مهران انجام دهند. مهران برای حوزه میانی عراق در نظر گرفته شده است. ما در بخش دیگری که بخش شمالی عراق است، بازارچه مرزی قصرشیرین را به نام مرز رسمی پرویزخان داریم که شاید یکی از پرحجم‌ترین مرزهای کشور با عراق است. قصرشیرین را برای بازار شمال عراق درنظر گرفته شده و  با ایجاد منطقه آزاد در آن نقطه می‌توانیم ظرفیت‌های آن را افزایش دهیم.

مدیر مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درخصوص منطقه آزاد بانه‌-مریوان افزود: برای اقلیم کردستان که باز هم این اقلیم به لحاظ تاریخی بسیار علاقه‌مند است که با ایران ارتباط داشته باشد، منطقه آزاد مریوان-‌بانه را درنظر گرفته‌ایم. مرز باشماق در مریوان و سیرانبند در بانه که ارتباط ما را با اقلیم برقرار می‌کند و امیدوار هستیم که اجرای پروژه‌ منطقه آزاد بانه-مریوان بتواند بخشی از محرومیت استان کردستان را جبران کند. منطقه آزاد دیگری که درنظر گرفته شده است، منطقه آزاد تجاری-‌صنعتی اردبیل است؛ می‌دانید که ارتباط ما با کشور آذربایجان از منطقه آزاد ارس از طریق بیله‌سوار در شمال استان اردبیل برقرار می‌شود، به این دلیل که بین آن مناطق، منطقه مناقشه‌آمیز ارمنستان و آذربایجان قرار دارد و راه ارتباطی منطقه آزاد ارس برای عبور کالا بیله‌سوار در شمال اردبیل است. ما در آن نقطه، منطقه آزاد اردبیل را درنظر گرفتیم؛ در سه محدوده متصل به هم، محدوده پارس‌آباد که کشت‌ و صنعت مغان را بخشی از آن در بر می‌گیرد که می‌توانیم با استفاده از سرمایه‌گذار خارجی، سرمایه‌گذاران داخلی آن منطقه را احیا کنیم و اعتبار گذشته کشت‌ و صنعت را با توجه به نیازهایی که مخصوصا کشور روسیه و کشورهای بالادست به محصولات گلخانه ای و کشاورزی ما دارند، تامین کنیم و از این فرصت بهره لازم را ببریم. در همین‌جا اشاره‌ای کنم که بخش بزرگی از صادرات منطقه آزاد ارس، محصولات گلخانه‌ای به روسیه است. با توجه به استانداردهای بسیار سخت‌گیرانه روسیه توانستیم این ارتباط را برقرار کنیم، این نیاز بسیار گسترده‌ای در بازار روسیه است و می‌توانیم از این بازار استفاده کرده و منطقه دشت مغان را احیا نماییم. محدوده‌ای که برای اردبیل در نظر گرفتیم، پارس‌آباد و مغان است؛ کشت‌ و صنعت مغان و هم‌چنین گمرک بیله‌سوار و بخشی از آن در گرمی است، شهرستان گرمی که نزدیک به شاهراهی است که بین آستارا و باکو قرار گرفته، این سه نقطه به هم متصل هستند و منطقه آزاد اردبیل را شکل می‌دهند.

وی در ادامه بیان داشت: چند سال پیش تفاهم‌نامه گسترده‌ای بین وزارت صنعت، معدن و تجارت با قزاقستان به امضا رسید، در این تفاهم‌نامه قزاقستان ابراز علاقه کرده است که در نزدیک‌ترین نقطه مرزی مشترک ما با ترکمنستان بتوانیم منطقه آزاد ایجاد کنیم، می‌دانید که قزاقستان معروف است به جنگل مندلیف، معادن بسیار گسترده‌ای دارد و علاقه‌مند است محصولات این معادن فرآوری شود و از نزدیک‌ترین نقطه به آب‌های آزاد در خلیج فارس و دریای عمان ارسال شود، براساس این تفاهم، نزدیک‌ترین نقطه اینچه‌برون است که در مرز پل با ترکمنستان راه‌آهن بسیار فعالی در آن منطقه داریم؛ بنابراین اینچه‌برون هم برای فعالیت‌های معدنی و متالوژی، صنایع سنگین، فولاد درنظر گرفته شد و از مواد خامی که از کشورهای بالادست انتقال پیدا می‌کند، استفاده کنیم. آخرین منطقه آزادی که درنظر گرفتیم، برای ایجاد ارتباط با افغانستان می‌باشد؛ منطقه آزاد سیستان که از قبل از انقلاب محوری به نام محور شرق در نظر گرفته بودند که بتوانند با فعال کردن محور اقتصادی در شرق کشور از مهاجرت مردم از آن نقطه به مراکز کشور جلوگیری کند و بتواند با فعالیت‌های اقتصادی، ضریب امنیتی را بالا ببرد و مردم علاقه‌مند شوند با ایجاد درآمد در آن منطقه سکونت دائم داشته باشند؛ محور شرق از چابهار تا سرخس می‌باشد که یکی از مراکز میانی مهم زابل است، در نزدیکی آن منطقه چند منطقه ویژه اقتصادی بسیار فعال داریم، ازجمله مناطق ویژه اقتصادی بیرجند و دوغارون در استان خراسان رضوی که با افغانستان ارتباط دارد. توسعه روابط این دو منطقه ویژه اقتصادی می‌تواند به منطقه آزاد سیستان نیز کمک کند.

منبع: اخبار آزاد مناطق – میثم غلامی