حرکت کیش‌ به سوی نسل ششم مناطق آزاد

به گزارش اخبار آزاد مناطق، کیش، نگین درخشان خلیج همیشگی فارس به عنوان اولین منطقه آزاد تجاری-صنعتی ایران در تاریخ کشورمان به ثبت رسید و با ظرفیت‌ها و جذابیت‌های دلربای بی‌بدلیش، به سرعت و بیش از پیش خود را در زمره برترین‌های تجاری، گردشگری، اقتصادی و مهم‌تر از همه، دارا بودن فعالین اقتصادی خاص در سطح کشور که از لحاظ شهرت زبانزد همگان بودند، قرار داد؛ تا جایی که اکنون این جزیره زیبای مرجانی علاوه بر جایگاه منحصربه‌فرد در کشور، در سطح بین‌الملل نیز مطرح بوده و شهره آفاق است.

طی سال‌های اخیر و با سکانداری غلامحسین مظفری به عنوان عالی‌ترین مقام سازمان منطقه آزاد کیش؛ جهش و درخشش دوباره‌ای بر این ساحل نقره‌فام تلالو نمود؛ مردی که با عقبه قوی مدیریتی و بهره‌مندی از علم اقتصاد توانست جلال و شکوه را ظرف کمتر از ۲سال به مروارید خلیج فارس بازگرداند.

طرح‌های نیمه‌تمام، پروژه‌های راکد مانده و بعضا سردرگمی برخی سرمایه‌گذاران که به یادگار مانده از گذشته نچندان دور بود، با درایت و مدیریت مدیرعامل کنونی سازمان منطقه آزاد کیش و با همت و تلاش مجموعه دست‌اندرکاران این سازمان، فصلی نو را تجربه کرده و به یکباره چرخه اقتصاد و عمران با سرعت غیرقابل وصف به حرکت درآمد. تا جایی که به جرات می‌توان ادعا کرد که امروز منطقه آزاد کیش در تمامی حوزه‌ها پیشگام و پیشرو در میان سایر مناطق آزاد کشور است و خوب است با الگوبرداری از اقدامات صورت گرفته در این منطقه، راهکارهای مطلوب و مسیرهای جدیدی برای حل مشکلات و معضلاتی که دیگر مناطق آزاد با آن دست به گریبان هستند، پیدا نمود.

به همین منظور با جناب آقای دکتر غلامحسین مظفری رئیس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش به گفت‌وگو نشستیم که در ذیل می‌خوانید.

? جناب دکتر مظفری، یکی از اهداف شکل‌گیری مناطق آزاد فارغ از بحث توسعه صنعت و تجارت؛ رونق گردشگری است‌. وضعیت کیش در رابطه با جذب گردشگر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

توسعه گردشگری و سیاحت یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های سازمان منطقه آزاد کیش است.

در طول سال‌های متمادی از سوی سازمان منطقه آزاد کیش بستر‌سازی‌های خوبی در این حوزه از لحاظ زیرساخت گردشگری ازجمله هتل‌سازی، امکانات اقامتی‌، ساخت مراکز تفریحی و تجاری، افزایش توان فرودگاهی و بندرگاهی ایجاد شده است تا امکان پذیرش گردشگر در جزیره، مسیر رو به رشدی داشته باشد.

در حال حاضر با جذب سرمایه‌گذاران در حوزه هتلداری، ۵۱هتل فعال با بیش از ۱۳هزار تخت اقامتی موجود داریم و برای ارتقاء جایگاه گردشگری کیش به رتبه نخست ظرفیت هتلینگ کشور برای بهره‌برداری بیش از هتل‌های در دست ساخت، تلاش می‌کنیم. پیش‌بینی می‌شود ظرفیت هتلینگ جزیره کیش با هتل‌های جدید به ۲٫۵برابر و بالغ بر ۴میلیون نفر برسد که در نوع خود یک رکورد است.

برنامه ما برای افزایش ظرفیت پذیرش مسافران و گردشگران هم به گونه‌ای بوده که پس از بهره‌برداری از ترمینال جدید فرودگاه بین‌المللی کیش و احداث باند جنوبی فرودگاه، این ظرفیت از ۲میلیون نفر در سال به ۶میلیون نفر خواهد رسید.

کیش و هندورابی، بستر اصلی توسعه گردشگری برای سواحل جنوبی ایران هستند. ما در کنار جزیره کیش برنامه‌های خوبی نیز برای هندورابی در نظر داریم و توجه به این که گردشگری به عنوان یک صنعت پردرآمد رونق اقتصادی تمام دنیا را تحت تاثیر قرار داده است، می‌تواند مکمل خوبی در توسعه گردشگری جزیره کیش و کشور باشد و این مهم به دیگر مناطق جنوبی ایران تسری پیدا کند.

جزیره هندورابی در کنار کیش، به عنوان یک سرمایه ارزشمند در سطح کشور با تلاش و به کارگیری پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود جهت توسعه گردشگری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و موجب می‌شود گام‌های موثری در حوزه گردشگری برداریم و اقتصاد کشور را متحول سازیم.

? از مشکلات جذب گردشگر در کیش در دوران تحریم و شیوع بیماری کرونا برایمان بگویید و اینکه راه‌حل شما برای توسعه گردشگری در این شرایط چیست؟

تحریم و کرونا، مشکلات مهمی است که کشور در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو بوده است. در زمینه تحریم‌های ناعادلانه ما چاره‌ای جز مقاومت برای بی‌اثر کردن آن را نداریم و خوشبختانه تحت رهبری داهیانه مقام معظم رهبری به سوی افق‌های روشن‌تر در حرکت هستیم.

اما کرونا یک بحران جهانی است که همه کشورها به نحوی درگیر آن هستند. در مورد اخیر رعایت همه مقررات و ضوابط می‌تواند تا حد زیادی آن را کنترل کند تا به شرایط بهتری از لحاظ یافتن روش‌های درمان برسیم. ما در کیش با همکاری و همدلی تمامی ارگان‌ها و نهادهای سطح جزیره برای مهار و جلوگیری از شیوع ویروس کرونا اقدامات وسیعی انجام داده‌ایم.

با نگاه به وضعیت بهداشت و درمان و با وجود تنها یک بیمارستان در کیش به منظور هدف تاب‌آوری منطقه و به مداوای بیماران، در آغاز بحران به صورت سختگیرانه و به نوعی به قرنطینه کیش اقدام کردیم؛ تا جایی که در یک اقدام بی‌سابقه، پروازهای ورودی در بهمن و اوایل اسفندماه‌‌۹۸ کاهش یافت و در این مدت صرفا ساکنینی که پیش از ممنوعیت خارج شده بودند، با رعایت کامل دستورالعمل‌ها و انجام ۱۴روز قرنطینه، امکان ورود پیدا کردند. در فرودگاه به عنوان درگاه ورودی کیش همه موظف به رعایت پروتکل‌های بهداشتی تعریف شده در تمامی بخش‌ها شدند.

سعی کردیم با کار جمعی، با رعایت قوانین بهداشتی توسط کادر پرواز، پرسنل فرودگاه، مسافران، در داخل هواپیما، اتوبوس‌های حمل و جابه‌جایی مسافران، بارهای ورودی و تمامی سالن‌ها و سرویس‌های بهداشتی مکرر ضدعفونی شود که این اقدامات همچنان ادامه دارد.

این نکته را باید گفت که اگرچه اقتصاد کیش وابسته به گردشگری و حضور مسافر بوده، اما رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و ایجاد توازن میان سلامت و اقتصاد، همواره دغدغه مسئولان این منطقه است و با تشکیل کمیته نظارت بر رعایت مسائل بهداشتی در سطح شهر و بالاخص فرودگاه، دیده‌بانی سلامت در حال انجام است.

گزارش عملکرد ما در این زمینه نشانگر بهبود تدریجی امور دارد. ولی قطعا باید بپذیریم که تا بازگشت به شرایط عادی، نمی‌توان انتظار رونق قابل توجه گردشگری را داشته باشیم.

? شرایط منطقه آزاد کیش درخصوص پیشبرد اهداف اقتصادی و اهداف مناطق آزاد، یعنی توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری چگونه است؟

توسعه اقتصادی و ایجاد بسترهای لازم برای رونق سرمایه‌گذاری اصولی، از مهم‌ترین عناصر بالندگی و پیشرفت بوده و یکی دیگر از مهم‌ترین الزامات توسعه هر منطقه، گسترش و تقویت زیرساخت‌ها است. با برنامه‌ریزی‌های آینده‌نگرانه برای تامین نیازهای پایه‌ای و اولیه، سرمایه‌گذاران ترجیح بیشتری برای راه‌اندازی طرح‌های جدید و در ادامه با ورود مشتریان تازه، کسب و کار رونق بیشتری پیدا می‌کند.

سازمان منطقه آزاد کیش بر این اعتقاد است که تامین مالی از طریق بازار سرمایه، راهکار مناسبی برای تسریع در اجرای طرح‌های کلان و پرمنفعت است. به عنوان مثال ترمینال جدید کیش، طرح بزرگی است که با اتکاء به تامین مالی از طریق انتشار اوراق صکوک و سایر منابع درآمدی سازمان به سرعت در حال پیشرفت است.

تاسیس صندوق‌های پروژه، صندوق‌های زمین و مسکن و اجرایی کردن آن نیز اقدام موثر دیگر برای پایداری منابع درآمدی و گردش اقتصادی مطلوب است که با اتصال فعالان اقتصادی به بازار سرمایه و استفاده از این منابع و به حداقل رساندن بروکراسی، روند پیشرفت امور سرعت می‌گیرد و طرح‌ها بدون رکود و وقفه در بازه زمانی مناسب به چرخه فعالیت وارد می‌شوند.

یکی از مزیت‌های فعالیت در این منطقه آزاد، معافیت گمرکی برای واردات مواد اولیه محصولات تولیدی به شرط صادرات به کشورهای دیگر است. از آنجا که تولیدکنندگان در حوزه تولید دارو و تجهیزات پزشکی و تولید محصولات آرایشی و بهداشتی در سرزمین اصلی به عنوان تولیدکنندگان موفق فعالیت می‌کنند، طی تفاهم‌نامه‌ای که با وزارت بهداشت با حضور سندیکاهای این تولیدکنندگان به امضاء رسید، پهنه‌ای را در یکی از شهرک‌های صنعتی به اینگونه تولیدات اختصاص داده‌ایم.

شرکت‌های دانش بنیانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند و در سرزمین اصلی هم به تولید مشغول هستند، با ایجاد یک چرخه و حوزه تولیدی در کیش، می‌توانند زمینه خیلی خوبی برای سرمایه‌گذاری ایجاد کنند و در عین حال به حفظ محیط زیست نیز کمک نمایند.

ایجاد بستر و زمینه مناسب برای توسعه واحدهای تولید ارز مجازی، یکی دیگر از اقدامات مهم سازمان منطقه آزاد کیش است و معتقد هستیم که هر چه این بخش از صنعت را توسعه دهیم و ارز مجازی بیشتر تولید شود، می‌تواند برای کیش و همچنین کشور مفید واقع شود.

در بخش دیگر لازم است که هموطنان بدانند علاوه بر ماموریت گردشگری که کیش بر عهده دارد، در این جزیره، شرکت‌ها و صنایعی فعالیت دارند که موجب شدند صادرات کالاهای تولیدی از این منطقه آزاد در ۵ماهه نخست سال جاری به میزان ۴۳میلیون و ۵۰۰هزار دلار برسد که در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته که ۳۴میلیون و ۸۰۰هزار دلار بوده، ۲۰درصد افزایش یافته است‌‌.

ما علی‌رغم محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها توانستیم برنامه‌های اقتصاد مقاومتی را اجرا کنیم و حجم سرمایه‌گذاری را در این منطقه افزایش دهیم.

با وجود تحریم‌های ظالمانه دشمنان، همچنان فعالین اقتصادی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بازار داخلی و صادرات هستند و امسال نیز شاهده این روند سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد کشور خصوصا کیش خواهیم بود.

? وضعیت پروژه‌های عمرانی در کیش چگونه است؟ با توجه به محدودیت منابع، کیش چگونه توان پاسخگویی برای تامین زیرساخت‌ها را فراهم نموده است؟

قطعا توسعه زیرساخت در گرو تامین مالی و برخورداری و استطاعت سازمان است. در این راستا، سازمان منطقه آزاد کیش، تدابیر و برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای تضمین طرح‌ها انجام داده است و با پیش‌بینی‌های دقیق، ضمن اولویت‌بندی اجرای طرح‌ها، تامین مالی آنها با استفاده بهینه از ظرفیت بالای بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری مولد و توسعه پایدار و استفاده از ظرفیت بانک‌ها در این منطقه در زمان مقرر به انجام خواهد رسید تا پروژه‌ها دچار وقفه و رکود نشوند‌.

اهداف کلان برنامه‌های راهبردی این سازمان در قالب «اسناد بالادستی، طرح جامع، برنامه عملیاتی سه ساله» براساس آیین‌نامه‌هایی تدوین شده است و خوشبختانه بیش از ۱۰۰طرح در دست اجرا در حوزه‌های زیرساختی و بخش خصوصی داریم که با سرعت مناسب در حال انجام است و بیش از ۳۰هزار میلیارد تومان در این حوزه سرمایه‌گذاری شده است.

در ماه گذشته شاهد افتتاح ۱۱طرح عمرانی در کیش توسط رئیس‌جمهور از طریق ارتباطات مجازی بودیم که ۴طرح حاکمیتی بود و توسط سازمان اجرا شد. تامین مالی سازمان برای ۴طرح دولتی ازجمله مرکز نوآوری، احداث هلی‌پورت کیش و اجرای دو طرح مهم مخابراتی در زمینه توسعه شبکه زیرساخت فیبر نوری، تونل ارتباطی و کابل دریایی پشتیبان، ۳۱۹۹میلیارد ریال بوده است.

احداث واحدهای نیروگاهی جدید جهت افزایش تولید برق در جزیره، اتصال شبکه برق جزیره به سرزمین اصلی، احداث خط لوله جدید انتقال گاز به کیش برای تامین سوخت پاک صنعت نیروگاهی، لایروبی اسکله ۳۵هزار تنی و نیز تکمیل پروژه عظیم ترمینال جدید مسافربری در بخش‌های مربوطه سازمان در حال پیگیری و اجرا است.

همچنین در ماه‌های آینده شاهد بهره‌برداری از تعداد زیادی طرح خواهیم بود و مرتب و مکرر پروژه‌های جدیدی در دستورکار قرار می‌دهیم که بخشی از آنها، طرح‌هایی به معنای واقعی در سطح ملی هستند و حتی هموطنان ما می‌توانند فراتر از طرح‌های ملی از آنها خدمات دریافت کنند.

امیدوارم طرح‌های زیرساختی را تا پایان سال و به تعبیری تا پایان دولت دوازدهم بهره‌برداری کنیم و تمامی کارهایی که در دست اجرا است با شکلی مشخص و شفاف انجام و تحویل داده شود و به دنبال آن از طرح‌های جدید و متناسب با نیاز کیش و کشور غفلت نکنیم.

? به اعتقاد شما آیا لازم نیست که درخصوص نقش نهادها و ابزارهای تامین مالی یک بازنگری در ابعاد مقرراتی و اجرایی صورت بگیرد؟

در این زمینه جلب مشارکت بانک‌ها با هدف تسهیل تامین منابع مالی پروژه‌های بخش خصوصی از طریق برگزاری جلسات مکرر با نمایندگان بانک‌ها در شعب بانک‌های مستقر در کیش، کاهش بروکراسی‌های اداری و اعمال سیاست‌های تشویقی برای فعالان اقتصادی ازجمله مواردی است که طی چند سال اخیر، سازمان منطقه آزاد کیش به آن اهتمام جدی داشته است.

اصلاح و بازنگری در برخی شیوه‌نامه‌ها و تدوین شیوه‌نامه‌های جدید، اقدامات رو به رشد سرمایه‌گذاری و مشارکت در طرح‌ها به منظور افزایش ارزش افزوده سازمان، از دیگر اقدامات صورت گرفته است. با این اقدامات از فشار مالی برای تامین بودجه جاری و عمرانی خارج شده‌ایم. در این زمینه به جای خام فروشی، ۳۱۰۰میلیارد تومان به نفع سازمان احصاء شده است. همچنین پروژه‌های راکد و نیمه کاره در بخش خصوصی و در زیرساخت‌ها -‌به جز یک مورد‌- را حل و فصل کرده‌ایم.

همچنین در اقدامی تاثیرگذار، شورای عالی تامین مالی سازمان را برای برگزاری جلسات هفتگی تشکیل دادیم و زمینه‌های زیادی برای جذب منابع و گشایش اعتبارات اسنادی فراهم آمد. ارتقاء وضعیت و ماموریت شرکت سرمایه‌گذاری و تبدیل آن به هلدینگ چند رشته‌ای بر حسب مصوبات پیشین، در دستورکار قرار گرفت.

? در دوران مدیریت جنابعالی در کیش، از چه روش‌هایی برای تامین مالی زیرساخت‌ها استفاده می‌شود؟ 

همان طور که در سوال پیشین توضیح دادم، برگزاری شورای تامین منابع مالی به صورت هفتگی با حضور مدیران و کارشناسان و بررسی همه ظرفیت‌ها، نخستین گام بود.

همچنین زمان زیادی برای رفع مشکلات مربوط به واگذاری‌های پیشین و رسیدگی به همه موضوعات و موارد مرتبط صرف شد‌. از این رو با روشن شدن وضعیت تمام طرح‌های نیمه‌تمام و بلاتکلیف، با صبر و حوصله، گره‌های در هم تنیده از هم باز شد و سهم سازمان نیز احیاء گردید. این اتفاق ظرفیت‌های تازه مالی را برای سازمان به ارمغان آورد.

نهادسازی شامل تاسیس بورس‌های منطقه‌ای، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های مشاوره‌ای، توسعه‌دهندگان و مشاوران حقوقی است که زیست‌بوم این حوزه را شکل می‌دهند، ازجمله راهکارهای اجرایی سازمان منطقه آزاد کیش در جهت تامین مالی زیرساخت‌ها است.

بهبود نسبی بنیه سازمان، امکان انجام طرح‌های بزرگتر را میسر کرد و با اصلاح ساختار شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه کیش و انطباق با موازین سازمان بورس و اوراق بهادار، اوراق صکوک ۳۰۰میلیارد تومانی عرضه شد و جذب منابع مالی روند ساخت ترمینال بزرگ مسافربری فرودگاه بین‌المللی کیش و خرید تجهیزات خارجی مورد نیاز اجرا گردید‌.

برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی هم به عنوان یکی از ابزارهای مهم بازاریابی و رونق مبادلات تجاری از برنامه‌های مهم سازمان منطقه آزاد کیش محسوب می‌شود که با مشارکت بسیار خوب بخش خصوصی نیز همراه بوده است. بدیهی است، در شرایط تحریم اقتصادی‌، نمایشگاه‌ها بیش از هر ابزار دیگری می‌توانند به بازاریابی، رشد و رونق کسب و کارها، توسعه صادرات، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و انتقال فناوری‌های پیشرفته به بخش‌های مختلف کمک کنند که امید می‌رود با کنترل شرایط ناشی از شیوع کرونا، برگزاری مجدد این نمایشگاه‌ها در کیش میسر شود.

همچنین سازمان با پرهیز از سیاست خام فروشی زمین‌، حضور در طرح‌ها را به صورت مشارکتی دنبال کرد که این امر آورده ارزنده‌ای را نصیب سازمان نموده است. راه‌اندازی دو صندوق در زمینه زمین، ساختمان، املاک و مستغلات، ایجاد و به‌روزرسانی بانک جامع املاک سازمان ازجمله روش‌های کارآمد سازمان برای مدیریت نقدینگی و منابع مالی موجود است.

? آیا در کیش هم رسم زمین فروشی برای تامین زیرساخت وجود دارد؟ و اینکه واگذاری زمین در این منطقه به سرمایه‌گذاران براساس چه شرایط و ضوابطی است؟

نظر به اینکه مناطق آزاد کشور دارای ردیف بودجه نبوده و به صورت درآمد و هزینه اداره می‌شوند، فروش زمین همواره یکی از راه‌های تامین مالی فعالیت‌های عمرانی بوده است؛ اما با هدف استفاده بهینه از این ذخیره ارزشمند و محدود، خام فروشی زمین از دستورکار خارج و فروش زمین در قالب ارائه بسته‌های سرمایه‌گذاری در اختیار فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد.

زمین‌های مسکونی نیز تنها از طریق مزایده شرکت سرمایه‌گذاری عرضه می‌شود، از این طریق ضمن شفاف‌سازی کامل و رعایت اصول اداری‌، قطعات زمین به مزایده گذاشته شده و درآمد مناسبی برای سازمان ایجاد گردید. در زمینه شرایط و ضوابط واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران بیش از هر چیز توان اجرایی طرح پیشنهادی مدنظر است‌.

ارزیابی توان مالی و بنیه مدیریتی و اجرایی فعالان اقتصادی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در کیش، یکی از راهکارهایی است که اجرای موفق و تکمیل طرح‌های بخش خصوصی در کیش را تضمین می‌کند‌. سازمان منطقه آزاد کیش ضمن تسهیل شرایط فعالیت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در این منطقه آزاد و اعمال سیاست‌های تشویقی و حمایتی، در مراحل نخست عقد قرارداد همکاری و واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران تلاش می‌کند تا از توانمندی آنان برای تکمیل طرح‌های توجیهی ارائه شده اطمینان حاصل کند‌. این امر شمار طرح‌های نیمه‌تمام و رها شده در منطقه آزاد را در آینده کاهش خواهد داد.

ضمن اینکه فعالان اقتصادی ملزم به ارائه برنامه زمان‌بندی برای طرح‌های خود شده و سازمان منطقه آزاد کیش بر روند اجرای طرح منطبق با برنامه زمان‌بندی نظارت می‌کند.

در زمینه واگذاری زمین، سعی مجموعه سازمان بر آن بوده تا اقدامات کاملا شفاف و در مجاری قانونی باشد و از اواخر سال‌۹۷‌، در طول سال‌۹۸ و هم‌اکنون که در سال‌۹۹ هستیم، سیاست سازمان در واگذاری زمین برای اجرای پروژه‌های عمرانی به اقتضای شرایط و ضرورت‌ها متفاوت بوده است و در حال حاضر سازمان در حوزه‌های تجاری و اداری به دلیل پیشی گرفتن عرضه از تقاضا، واگذاری زمین و صدور مجوز را متوقف کرده است‌.

در حال حاضر واگذاری زمین به پروژه‌های عمرانی نیز نداریم، اما مجوز ساخت برای متقاضی صادر می‌شود و همچنین زمین‌هایی با کاربری مسکونی را براساس سیاست‌های سال‌۹۷ و ۹۸ از طریق مزایده عرضه می‌کند و اگر کسی دارای زمین مسکونی باشد و نسبت به دریافت مجوز ساخت اقدام کند، پروانه ساخت صادر می‌شود.

خبر خوب برای علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در حوزه تولید آن است که سازمان در دو بخش بسیار مهم صنعتی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز، زمین واگذار می‌کند و سرمایه‌گذاران تسهیلات و مجوزهای لازم را دریافت می‌کنند؛ هر شرکت ثبت شده در کیش نیز ۲۰سال معاف از مالیات است.

? چقدر از پروژه‌های عمرانی در کیش به دلیل عدم تامین مالی نیمه‌کاره رها شده‌اند و چه میزان به چرخه اجرا بازگشته‌اند؟

علت اینکه برخی از پروژه‎ها به مشکل برخورده‌اند، این است که سرمایه‎گذاران بیش از نقدینگی‎هایی خود، پروژه در حال ساخت دارند. بنابراین با توجه به تحولات اقتصادی و افزایش قیمت‎ها، نتوانستند پروژه‌ها را مدیریت کنند. طبق ابلاغیه جدید سازمان‌، سرمایه‎گذاران دیگر نمی‎توانند در بیش از یک پروژه سرمایه‎گذاری کنند‌.

در سال گذشته دامون ساحلی۲، پردیس۳، دامون دریای۱، دهکده ساحلی، شهر آفتاب، رویای زندگی، مهستان، لاریسا، مرکوری، کارینامال، هاب‌لند و نیک ترابر ازجمله پروژه‌های غیرفعالی بودند که فعال شدند‌.

قابل ذکر است که با پیگیری‌های فراوان، به جز یک مورد که آن هم در حال رسیدگی است، پروژه‌های نیمه‌تمام و راکد را تعیین تکلیف کرده‌ایم و این موضوع یک دستاورد خوب است. اکنون تکلیف تمام طرح‌های نیمه‌تمام و بلاتکلیف، روشن است.

? با توجه به اهمیت و جایگاه منطقه کیش بفرمایید پروژه‌های عمرانی در چه مرحله‌ای است و تا ۱۴۰۰ چه اهدافی در این حوزه دنبال می‌شود؟

کوتاه‌سازی فرآیندها و تدوین برنامه‌های میان‌مدت و بلند‌مدت در قالب برنامه راهبردی سه ساله سازمان منطقه آزاد کیش  با افق کیش‌۱۴۰۰ که حاصل برگزاری جلسات متعدد کارشناسی است، راهکاری مطلوب و موثر در استانداردسازی فعالیت‌های عمرانی و اقتصادی بود‌.

ایجاد یک جزیره جدید در کنار جزیره کیش با استحصال زمین و استفاده از مواد حاصل از لایروبی بندرگاه‌، ساخت دومین پایانه بزرگ مسافری فرودگاهی کشور پس از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) در جزیره کیش که از جدیدترین استانداردهای خدمات فرودگاهی بهره‌مند خواهد بود، ازجمله طرح‌های بزرگ عمرانی در کیش است.

طرح اجرایی مهم دیگر، احداث بندر و اسکله ۳۵هزار تنی است که ظرفیت تجاری و ترانزیتی این جزیره را افزایش داده و از محل خاکبرداری و لایه‌برداری‌ها‌، یک جزیره جدید در کنار کیش احداث می‌شود که آن هم خود در ردیف دارایی‌ها و ارزش افزوده‌ها خواهد بود. طرح‌های شهری متعددی هم تعریف و اجرا شده‌اند‌.

جزیره کیش، بیشترین رشد سرمایه‌گذاری در بخش‌های عمرانی، زیربنایی و اقتصادی را در میان مناطق آزاد کشور به خود اختصاص داده است. همه تلاش خود را برای رونق سرمایه‌گذاری و حمایت از سرمایه‌گذاران واقعی و نیز بهبود کیفیت زندگی در کیش قرار داده‌ایم و معتقدم کیش، شهری ایرانی در تراز جهانی است و به تدریج در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های توسعه دانایی و دروازه صادرات محصولات ایرانی باکیفیت است‌.

بهره‌برداری از این پروژه‌ها، مقدمه‌ای برای افتتاح پروژه‌های بزرگ بعدی تا پایان سال جاری و در سال‌۱۴۰۰ است که بیش از ۲۰هزار میلیارد تومان منابع برای آنها اختصاص یافته است.

لازم به ذکر است، در حال حاضر ارزش طرح‌های عمرانی در دست اجرا توسط بخش خصوصی در جزیره کیش، بیش از یک‌سوم بودجه عمرانی کل کشور می‌باشد که معادل ۳۰هزار میلیارد تومان است‌.

? ارزیابی شما از موقعیت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در کیش چگونه است؟

با وجود شرایط ناشی از تحریم‌ها و رکود اقتصادی کشور‌، جزیره کیش در زمینه جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان داخلی و خارجی عملکرد خوبی داشته است‌‌.

نگاهی اجمالی، میزان چشمگیر سرمایه‌گذاری‌ها در سال‌۹۹ نسبت به سال‌۹۷ را نشان می‌دهد، به طوری که مبلغ قراردادهای منعقد شده سال‌۹۹ نسبت به سال‌۹۷ بالغ بر ۱۱۳درصد رشد داشته است.

همچنین حجم سرمایه‌گذاری ریالی در سال‌۹۹‌، ۱۶۲درصد به نسبت سال‌۹۷ افزایش یافته و حجم سرمایه‌گذاری ارزی بیش از ۵برابر در سال‌۹۸ به نسبت سال‌۹۷ بوده که این آمار نشان دهنده فعالیت‌های بسیار گسترده‌تر در سال‌۹۸ نسبت به سال‌۹۷ می‌باشد‌.

در سال‌های اخیر همچنین تلاش شده تا با معرفی مناسب ظرفیت‌های کیش در عرصه ملی و بین‌المللی، امکان بالفعل شدن این توانایی‌ها فراهم شود‌. ایجاد مرکز نوآوری کیش و تقویت زمینه حضور شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها که با استقبال خوب فعالان اقتصادی و صاحبان مشاغل نوآورانه همراه بود، مبین عملکرد مناسب کیش در زمینه جذب سرمایه‌گذاری است‌. به تازگی نیز تفاهم‌نامه ایجاد شهرک دارویی و تجهیزات پزشکی در کیش، با سازمان غذا و دارو امضاء شد که استفاده از ظرفیت‌های کیش در حوزه تولیدات دارویی و کمک به چرخه اقتصادی کشور را تقویت می‌کند.

? با توجه به شرایط تحریم، چه تغییراتی در حوزه سرمایه‌گذاری‌ها در منطقه آزاد کیش حاصل شده است؟

اعمال سیاست‌های حمایتی‌، کاهش بروکراسی و زمان برای پروژه‌هایی که ارزبر بوده و در سطح جزیره کیش در حال اجرا هستند، ۱۰۰میلیون دلار جذب منابع ارزی شده و به آنها زمین نیز واگذار شده است. توجه جدی به مقوله تولید و فراهم شدن زمینه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان از اولویت‌های سازمان بود که در همین راستا مرکز نوآوری با هدف حمایت از کسب و کارهای نو و استارت‌آپ‌ها ایجاد شد.

با توجه به اینکه محور اصلی فعالیت‌ها در منطقه آزاد کیش گردشگری است‌، بیشتر سرمایه‎گذاری‎های انجام شده در بخش‎های غیرصنعتی، هتل‌سازی و گردشگری بوده است. میزان سرمایه‌گذاری انجام شده در ۶حوزه خدماتی، تکنولوژی، هتل‌سازی، تجاری، ورزشی، فرهنگی و نمایشگاهی از حدود ۴۶۰میلیارد تومان در سال‌۹۷ به بیش از‌ ۲۸۰۰میلیارد تومان در سال‌۹۸ رسیده است که این میزان نشان دهنده‎ جذب سرمایه و رشد ۳۰۰درصدی نسبت به سال قبل است‌.

بخش خصوصی در عرصه تولیدات صنعتی نیز فعالیت مناسبی داشت که می‌توان به فعالیت بیش از ۳۰۰مجموعه در جزیره اشاره کرد که مورد توجه رئیس‌جمهور محترم قرار گرفت. در کنار کارخانه‌های تولیدی در زمینه‌های مختلف ازجمله دارو و تجهیزات پزشکی و درمانی، در شهریورماه  کارخانه تولید سیستم تهویه مطبوع و همچنین نخستین کارخانه بزرگ و مدرن تولید مبلمان هم به دیگر مجموعه‌های فعال پیوسته شد.

? وضعیت تولید در کیش چگونه است و چه تعداد واحد تولید در ۲سال گذشته به مجموعه واحدهای تولیدی افزوده شده و یا کدامین واحدهای راکد مجددا فعال شده‌اند؟

فعالیت ۳۲۷واحد تولیدی در کیش، افزایش صادارات کالاهای تولیدی را به همراه داشته است تا جایی که صادرات کالاهای تولیدی منطقه آزاد کیش در ۵ماهه نخست سال جاری به میزان ۴۳میلیون و ۵۰۰هزار دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته که ۳۴میلیون و ۸۰۰هزار دلار بوده، ۲۰درصد افزایش داشته است.

در سال گذشته نیز چند  واحد صنعتی در حوزه‌های آرایشی و بهداشتی، نفت و گاز، صنایع غذایی، چوب، سرمایشی و گرمایشی نیز به بهره‌برداری رسیده و یا فعالیت مجدد خود را آغاز کردند. در سال۹۸، ۱۸واحد غیرفعال با سرمایه‌گذاری ۷۹۸میلیارد تومان و سرمایه‌گذاری ارزی ۲میلیون و ۵۰۹هزار دلار به چرخه تولید بازگشته‌اند.

در واقع باید گفت که کیش علاوه بر گردشگری و تجارت، در زمینه تولیدات کالا و خدمات در تراز جهانی به شرایط خوبی رسیده است. این فعالیت‌ها کاملا منطبق با محیط زیست و طبیعت است.

? میزان اشتغال‌زایی در کیش را چگونه می‌بینید؟

به طور کلی درصد اشتغال در جزیره کیش بالای ۹۸درصد است‌. امسال نیز  با بهره‌برداری از ۱۱طرح عمرانی در ۲۰شهریورماه، برای ۱۰۶۸نفر اشتغال‌زایی ایجاد شد. تنها در سال جاری ۶۷پروژه عمرانی به ارزش بیش از ۲۰۰هزار میلیارد ریال توسط بخش خصوصی در سطح جزیره کیش اجرا شد که پس از بهره‌برداری موجب اشتغال بیش از ۳۵هزار نفر می‌شود.

در سال گذشته نیز ۱۸واحد غیرفعال با سرمایه‌گذاری ۷۹۸میلیارد تومان و سرمایه‌گذاری ارزی ۲میلیون و ۵۰۹هزار دلار به چرخه تولید بازگشته‌اند و با راه‌اندازی این واحدها، علاوه بر افزایش تولید کالاهای صادراتی، برای ۲۷۵نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد شده است.

با پروژه‌های بزرگ در حال انجام نیز، اشتغال‌زایی بیشتری ایجاد می‌شود و کیش پذیرای نیروهای جدید خواهد بود.

? چقدر از پروژه‌ها در کیش در دست اجراست؟ از ابرپروژه‌های که اخیرا کلید خورد برایمان بگویید؟

در حال حاضر طرح‌های بزرگی در بخش‌های مختلف گردشگری‌، عمرانی و تجاری طرح‌های متعددی در حال ساخت و اجرا است‌.

در حال حاضر ۴۵پروژه صنعتی به ارزش‌ ۱۱۵میلیارد تومانی در حال ساخت وجود دارد که امسال  به بهره‌برداری خواهند رسید که با اتمام آنها برای ۵۵۱نفر اشتغال‌زایی ایجاد خواهد شد.

پایانه مسافربری فرودگاه بین‌المللی کیش که پیشتر هم درباره آن توضیح داده شد، یکی از مهم‌ترین طرح‌های زیرساختی در این منطقه آزاد است. ایجاد باند جدید فرودگاه و اسکله بزرگ هم در شمار طرح‌های کلان هستند‌.

اسکله عظیم ۳۵هزار تنی، با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از ورود و خروج کالا از طریق اسکله ۳۵هزار تنی در حوزه دریایی انجام می‌شود و برای پهلو گرفتن کشتی‌های بزرگ و کانتینربر نیاز به لایروبی حوضچه مورد نظر به عمق ۱۱ تا ۱۴متر می‌باشد، می‌تواند سهم بسزایی در توسعه حمل و نقل دریایی و تامین زیرساخت‌های لازم برای کشتی‌های عبوری باشد. این طرح بزرگ عمرانی که مطالعات میدانی و پژوهشی آن ۱۵ماه طول کشید، با توجه به بستر سخت دریا با هزینه‌ای بالغ بر ۵۰۰میلیارد تومان در ۲سال انجام خواهد شد و نیازمند ۱۰۰میلیارد تجهیزات برای اسکله است. کف دریا و محلی که برای دپو مصالح که حجم آن سه و نیم میلیون مترمکعب است، به هیچ وجه مرجانی نیست و مشکلات حاد و مخرب برای مرجان‌ها و بستر دریا نخواهد داشت.

ما در زمینه اصلاح سواحل هم کارهای خوبی را به انجام رسانده‌ایم و در حال انجام داریم. یکی از وجوه ممتاز کیش با شهرهای سرزمین اصلی، دارا بودن دریا و سواحل مرجانی است. علاوه بر تمایز با سرزمین اصلی، کیش یکی از چند نقطه در جهان با بیشترین درصد اکسیژن خالص است و همین تفاوت است که این جزیره مرجانی را برجسته می‌کند. ارتقاء کیفیت‌های بصری و خدمات گردشگری، تقویت سرزندگی در طول نوار ساحلی‌، افزایش بهره‌وری از فضای ساحلی در تمامی ساعات شبانه‌روز و فصول مختلف، تامین حس ایمنی و آرامش محیطی در طول نوار ساحلی، حفظ محیط زیست و پرهیز حداکثری از انحصاری کردن سواحل از برنامه‌های مورد نظر سازمان است.

سازمان منطقه آزاد کیش در نظر دارد برای بهبود چشم‌انداز و بهره‌برداری اصولی از سواحل مرجانی کم‌نظیر جزیره، با کمک مشاورین زبده، به طرحی تازه دست یابد که مبنای عمل در واگذاری‌ها، بهره‌برداری و فعالیت‌های توسعه‌ای باشد. طراحی مناسب، اجرای مطلوب و بهره‌برداری اصولی از اولویت‌های سازمان منطقه آزاد کیش در طرح ساماندهی سواحل جزیره است. چنین ظرفیت‌هایی طی سال‌ها مغفول مانده و کمتر به آن توجه شده است.

اما از ابتدای این دوره مدیریتی، این موضوع مورد بررسی و کارشناسی قرار گرفته و در دستورکار سازمان است تا با تلفیق ایده‌ها و مطالعات انجام شده، کاری ماندگار در جزیره انجام شود. چارچوب‌های کلی ما در طرح ساماندهی سواحل ماه‌ها پیش با مشاوران مطرح شده و کاملا واضح است و بر این امر تاکید داریم که مطالعات و بهره‌برداری از ساحل زیبای کیش به عنوان اصلی‌ترین ظرفیت ما، با کیفیت هر چه تمام‌تر انجام شود.

طراحی مناسب، اجرای مطلوب و بهره‌برداری اصولی از سواحل یک اصل است. در این راستا رعایت حریم و بحث‌های زیست محیطی حتما در طرح ساماندهی سواحل لحاظ خواهد شد. در سواحل شرقی نیز کارهای بسیار مهمی انجام شده یا در حال انجام است که اولویت اول سازمان برای ساماندهی نیز محسوب می‌شود. شرکت عمران و خدمات در این زمینه به طور جدی فعال است و اقدامات بسیار موثر و خوبی در حال انجام می‌باشد.

مرکز نوآوری کیش، تونل ارتباطی جزیره کیش و پروژه فیبر نوری در حوزه فناوری و IT جزیره کیش با هدف ایجاد زیرساخت‌های کیفیت‌بخشی به ارتباطات پایدار در کسب ‌و کارها و بهبود شرایط ارتباطی کیشوندان و تحقق ایده شهر هوشمند، باند هلی‌پورت فرودگاه کیش، ساخت نیروگاه جدید برق، اصلاح شبکه آبرسانی هم از دیگر طرح‌های بزرگ است.

در زمینه اجرای طرح‌های بزرگ مخابراتی و فیبر نوری خوشحالم که بگویم این توسعه، تا ۵۰سال دیگر پاسخگوی نیازهای کیش است.

? اجرای گردشگری در جزیره هندورابی به کجا رسید‌ و برنامه‌ها و اهداف سازمان برای این جزیره چیست؟

در سال‌های اخیر امکانات زیرساختی مناسبی ازجمله فرودگاه و بندرگاه در جزیره هندورابی ایجاد شده است. در جهت تامین منابع انرژی ساکنان و گردشگران این جزیره زیبا نیز فعالیت‌های ارزشمندی انجام گردیده است. در حال حاضر هندورابی با یک هتل پذیرای گردشگران علاقه‌مند به طبیعت بکر و مقصد مطلوبی برای اکوتوریست است. البته طرح جامع هندورابی با مشارکت شرکت‌های مشاوره‌ای بین‌المللی آماده شده و تمامی فعالیت‌های عمرانی و اقتصادی در این جزیره بر مبنای طرح جامعه و با محوریت حفظ محیط زیست این جزیره زیبا اجرا می‌شود‌.

در چند ماه اخیر نیز ظرفیت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه گردشگری سلامت‌، اکوتوریسم و گردشگری آموزشی در این جزیره بررسی شده و تدوین بسته‌های سرمایه‌گذاری در توسعه گردشگری هندورابی در حال اجرا است.

ایجاد پایگاه‌های آموزشی برای سازمان‌ها و موسسات فعال در زمینه آموزش‌های هوایی و دریایی، تاسیس اقامتگاه‌های ویژه گردشگران سلامت و تقویت اکوتوریسم با بهره‌گیری از طبیعت بکر جزیره هندورابی ازجمله محورهای تهیه بسته‌های سرمایه‌گذاری برای فعالان اقتصادی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در جزیره هندورابی است. البته راه‌اندازی حمل و نقل ترکیبی «هوایی و دریایی» می‌تواند نقش موثری بر توسعه صنعت گردشگری ورونق  اقتصادی جزیره هندورابی داشته باشد.

براساس طرح جامع و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، به منظور تحقق یافتن بهترین اقدامات زیرساختی و گردشگری، در آینده نزدیک شاهد اتفاقات خوبی در حوزه گردشگری هندورابی خواهیم بود.

? درخصوص ایجاد جزیره‌ای جدید در اطراف کیش لطفا توضیح دهید؟

ایجاد جزیره جدید در کنار کیش، ناشی از حجم انبوه لایروبی اسکله ۳۵هزار تنی است که ما آن را استحصال کرده و به جزیره‌ای جدید تبدیل نموده‌ایم‌.

در این زمینه، با کمک  بهترین متخصصان دانشگاه علم و صنعت و همچنین کمک و یاری مشاوران محیط زیست، بررسی‌های لازم انجام و تمامی مناطق جزیره رصد شد تا با رعایت نکات زیست محیطی، کار لایروبی و پس از آن استحصال زمین از دریا انجام شود.

گل و لای حاصل از لایروبی با جابه‌جایی در مسافتی حدود ۸۰۰متر به منطقه‌ای که برای استحصال زمین در نظر گرفته شده، منتقل می‌شود و این استحصال، به واسطه ارزش افزوده‌ای که برای‌ سازمان به دنبال دارد، از بعد گردشگری بر اقتصاد جزیره زیبای کیش اثر قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت. جزیره جدید پس از انجام کارهای زیرساختی به موضوع گردشگری اختصاص خواهد یافت.

با استحصال زمین از طریق لایروبی حوضچه بندرگاه در حدود ۵۰هکتار به زمین کیش اضافه خواهد کرد که  این طرح کاملا توجیه اقتصادی دارد و ضمن پوشش دادن هزینه‎ها، سود کلانی را نیز نصیب جزیره خواهد نمود.

? به اعتقاد شما، حذف واردات کالای گروه چهار چقدر مناطق آزاد را دچار محدودیت می‌کند و چه مزیت‌هایی قانونی از این مناطق را از بین می‌برد؟ و این موضوع در شرایط تحریمی امروز چقدر بر سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد تاثیر می‌گذارد؟

در جهت حل مشکل واردات کالاهای گروه چهار تلاش زیادی شده و به زودی این مشکل رفع و با تعیین سهمیه و سقف برای هر یک از مناطق آزاد کشور، واردات ۸۵۰قلم کالا ممکن می‌شود.

در هر حال دولت برای حمایت از برخی کالاها که امکان تولید آن در کشور وجود دارد، کارگروهی پیش‌بینی کرده تا برای مناطق آزاد سهمیه ارزی و تعداد کالا را مشخص و از واردات برخی کالاهای دیگر جلوگیری کند.

? طی این سال‌ها شاهد تغییر رویه‌های حاکم بر مناطق آزاد هستیم؛ این در حالی است که مناطق آزاد تاسیس شدند تا از مقررات سرزمین اصلی مستثنی شوند. تصمیمات اخیر چقدر باعث نقض مقررات در مناطق آزاد شده است؟

ماهیت مناطق آزاد در ایران مانند سایر کشورهای جهان‌، تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی با نگاه تولیدات صادرات‌محور، ایجاد ارزش افزوده و دستیابی به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. بی‌تردید در این رویکرد یکی از مهم‌ترین نکات کلیدی، ایجاد بسترهایی مبتنی بر تشویق سرمایه‌گذاران جهت حضور در مناطق آزاد است.

یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های این مناطق، معافیت‌های مالیاتی درخصوص فعالیت‌های اقتصادی به نسبت سرزمین اصلی می‌باشد، که اهرمی کلیدی در رونق و پویایی تولید در این مناطق قلمداد می‌شود و هر نوع تغییر رویکردی بر اصل قانون مناطق آزاد که به صراحت بر این مزیت در مناطق متذکر شده است، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را در مسیر جذب سرمایه‌گذاری و به تبع آن تولید و اشتغال در این مناطق داشته باشد.

به طور کلی تسری قوانین سرزمین اصلی به مناطق آزاد و عدم رعایت کامل اصل تفویض اختیار به مدیرعامل سازمان منطقه آزاد از سوی برخی سازمان‌ها و نهادها که اجرای مدیریت یکپارچه را دشوار می‌کند‌، مشکلات حوزه پولی‌، مالی، بیمه‌ها و آسان‌سازی قوانین و مقررات در مسیر سرمایه‌گذاری و سیاستگذاری در حوزه روابط گمرکی ازجمله چالش‌های مناطق آزاد و جزیره کیش است.

? در پایان اگر مایل به طرح دیدگاه و نظری هستید که در پرسش‌ها مطرح نشده، بیان بفرمایید.

مناطق آزاد ایران قرار بوده به مناطقی چابک و الگویی از حکمرانی متعهد به بهره‌وری تبدیل شوند که این اتفاق به طور کامل رخ نداده است‌.

در حالی که دنیا در حال تجربه نسل ششم مناطق آزاد است، ما در حال حاضر نسل دوم مناطق آزاد را تجربه می‌کنیم. جذب سرمایه‌گذاری خارجی، جذب فناوری و صادرات از اهداف اصلی مناطق آزاد است. مناطق آزاد زمانی در دنیا شکل گرفتند که اقتصادها عمدتا بسته بود و برای اینکه کشورها در عرصه بین‌المللی نقش ایفا کنند، مناطق آزاد ایجاد شدند.

نسل اول مناطق آزاد با محور تجارت شکل گرفتند. نسل دوم تولیدمحور شد. نسل سوم که در ایران با فاصله به آن نزدیک می‌شویم، به خدمات مربوط می‌شود. این خدمات با خدمات مالی، لجستیک و بیمه‌ای آغاز شد و امروز به گردشگری و دیگر حوزه‌ها توسعه پیدا کرده است.

همان‌طور که اقتصاد توسعه پیدا کرد، این مناطق هم دچار تغییر و تحول شدند. در نسل چهارم با مطرح شدن اقتصاد دانش‌بنیان، مناطق آزاد هم به همین سمت ‌و سو رفتند. البته در این سیر، همواره مناطق آزاد از مناطق اصلی یک گام جلوتر بودند. نسل پنجم، مناطق آزاد جامع است، مانند نمونه‌هایی از آن که در دبی و چین ایجاد شده‌اند. فعالیت‌ها در این مناطق دانش‌محور و نوآور است. نسل ششم آنها «کلاس بردر» هستند که با عنوان اقتصاد مرز شناخته می‌شوند، یعنی به جای اینکه برای مرزها هزینه امنیتی بپردازیم، از آنها در حوزه اقتصادی استفاده می‌کنیم.

مناطق آزاد امروز ایران در نسل اول، دوم و بعضا به دنبال پیدا کردن راهکاری برای حل چالش‌های نسل سوم هستند. ما در کیش با همین نگاه، به نسل ششم مناطق آزاد نظر داریم. منطقه آزادی جامع که در تراز بین‌المللی عمل کند و در فرآیندهای اقتصاد منطقه و داخل نقش‌آفرین باشد. همه بحث ما با دوستان در همه قوا برای حل مسائلی است که مانع تحقق این نگرش بلندمدت می‌شود‌.

همه باید به هم در این زمینه کمک کنیم. این چالش راهبردی است که باید به فرصت راهبردی تبدیل شود.