توریسم ورزشی؛ ظرفیتی مغفول مانده در مناطق آزاد

گردشگری ورزشی صنعتی به نسبت جدید و از سریع‌ترین بخش‌های در حال رشد در صنعت گردشگری است که بر برنامه‌ریزی مقصد در کشورهای در حال توسعه تمرکز دارد و از عوامل بازسازی اقتصادی و اجتماعی جوامع شهری و روستایی به شمار می‌رود.

گردشگری ورزشی، یکی از زیرمجموعه‌های گردشگری و صنعت توریسم است که شامل سفر کردن به مناطق مختلف جهان به منظور شرکت کردن در یک رویداد و مسابقه ورزشی و یا تماشای فعالیت ورزشی است. برگزاری هر کدام از مسابقات و رویدادهای ورزشی، فرصت مناسبی را برای سرمایه‌گذاری و میزبانی و به تبع آن، رشد اقتصادی آن نقطه را در پی دارد. به همین دلیل، گردشگری ورزشی‌، صنعت رو به رشدی بوده و همه کشورها تلاش می‌کنند تا پیش زمینه‌های این صنعت سود‌آور را در کشورشان فراهم کنند. امروزه در دنیا یکی از راهکارهای جذب توریسم، از مسیر ورزش است؛ برگزاری تورنمت‌ها، مسابقات و برنامه‌های تفریحی و ورزشی در اقصی نقاط دنیا یکی از محورهای درآمدزایی از صنعت گردشگری تلقی می‌شود.

در این بین، شرکت‌های مطرح در دنیا حضوری فعال در عرصه‌های برپایی نمایش‌های ورزشی جذاب و پرمخاطب در اقصی نقاط جهان در جهت معرفی و برندسازی خود دارند که از نمونه‌های مطرح این مدل برنامه‌ها می‌توان به شرکت‌های آدیداس و نایک اشاره کرد که برنامه‌های ورزشی بسیار هیجان‌انگیزی را در کشورهای مختلف با استفاده از ظرفیت‌‌های طبیعی هر منطقه برای معرفی و جهانی‌سازی برند خود برگزار می‌کند.

کشور ما با داشتن ظرفیت‌های منحصربه‌فرد گردشگری می‌تواند یکی از نقاط هدف برای توسعه گردشگری ورزشی باشد، اما از آنجایی که این بخش، نیاز به زیرساخت‌های مختص به خود دارد و متاسفانه در این حوزه با عقب‌ماندگی در کشور مواجه هستیم؛ شاید بهترین بستر و محل برای ایجاد زیرساخت‌های ورزشی ازجمله ورزشگاه‌ها و اماکن اقامتی، مناطق آزاد هفتگانه باشند؛ چراکه یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌هایی که مناطق آزاد در مسیر توسعه و ارتقاء گردشگری دنبال می‌کنند، برپایی تورنمت‌ها و مسابقات بین‌المللی است که می‌تواند در جذب گردشگران از نقاط مختلف دنیا به این ظرفیت بزرگ کمک کند.

بی‌شک مناطق آزاد ایران با توجه به تنوع محیطی و آب و هوایی و همچنین بسترهای بکر و زیبای طبیعی می‌توانند در مسیر ایجاد زیرساخت‌های مختلف در حوزه گردشگری ورزشی نقش‌آفرینی کنند و در کنار برگزاری موفق این قبیل رویدادها، ظرفیت‌های گردشگری مناطق به گردشگران سراسر دنیا معرفی گردد.

اهمیت توریسم ورزشی

برای درک اهمیت توریسم ورزشی بهتر است مثالی بزنیم. فرض کنیم قرار است یک تورنمنت بین‌المللی ورزشی در ایران برگزار شود؛ اگر قرار باشد در این تورنمنت ۱۶تیم شرکت داشته باشند و برای هر تیم تنها ۱۰هزار نفر تماشاچی راهی ایران شوند، بیش از ۱۵۰هزار نفر وارد کشور می‌شوند تا بازی‌های این تورنمنت فرضی را از نزدیک تماشا کنند.

آنها با ورودشان به ایران اگر روزی تنها ۱۰۰دلار هزینه کنند و مدت این تورنمنت فرضی ۳۰روز باشد، چیزی بیش از ۴۵۰میلیون دلار درآمد نصیب کشورمان خواهد شد و این البته تنها بخش کوچکی از درآمدهای اقتصادی ناشی از یک تورنمنت بین‌المللی ساده و کوچک خواهد بود و تاثیرات دیگر این ماجرا خودش هفت من مثنوی می‌طلبد.

گردشگری ورزشی در حال حاضر یکی از بخش‌های مهم ورزش محسوب می‌شود. در رویدادهای جذاب، مردم با فرهنگ و قابلیت‌های کشورهای میزبان آشنا می‌شوند و این موضوع می‌تواند به طور خاص در کشورهای اسلامی هم دنبال شود. همچنین کشورهای مسلمان همانند ایران اسلامی می‌توانند با برگزاری و تعریف برنامه‌های ورزشی مشترک، قابلیت‌های خود را در سراسر دنیا معرفی کرده و در نهایت گردشگری خود را رونق دهند. در اواخر قرن‌۱۹ گسترش رویدادهای ورزشی زمینه رشد توریسم را به‌ ویژه در کشورهای غربی فراهم کرد. اکنون نیز کشورهای اسلامی می‌توانند با استفاده از این قابلیت، گردشگران را به خود جلب کنند؛ زیرا مسابقات ورزشی این چنینی می‌تواند به رونق اقتصادی و تبادل فرهنگ‌ها منجر شود و برای مردم محلی نیز مفید خواهد بود.

با این همه، توسعه توریسم ورزشی در ایران اما و اگرهایی دارد که پرداختن به آنها ضروری است. یکی از این اما و اگرها، نداشتن برنامه استراتژیک برای گردشگری و گردشگری ورزشی در ایران است که موجب شده در کشورمان تعریفی معین و مشخص از گردشگری ورزشی با توجه به قابلیت‌هایش نداشته باشند.

دکتر حمید قاسمی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد، با تاکید بر اهمیت تدوین طرح جامع گردشگری ورزشی، یکی از موارد رشدنیافتگی این بخش در میان فدراسیون‌ها را نبود برنامه جامع می‌داند و می‌گوید: نداشتن سیاست واحد برای پیشبرد گردشگری ورزشی در کشور سبب شده است بخش‌های مختلف ورزشی تک‌بعدی و منفرد برنامه‌های خود را پیش ببرند.

وی همچنین تعاریف گردشگری ورزشی را برآمده از فرهنگ هر کشور عنوان می‌کند و می‌افزاید: نداشتن فرهنگ و برنامه‌ریزی استراتژیک برای گردشگری و گردشگری ورزشی سبب شده است ایران تعریفی از گردشگری ورزشی خود با توجه به قابلیت‌هایش نداشته باشد.

قاسمی با اعلام این که گردشگری در ۲دهه آینده صنعت اول جهان خواهد بود، می‌گوید: ایران نتوانسته از قابلیت‌های گردشگری خود برای رشد فرهنگ و اقتصاد خود بهره ببرد.

البته مسئولان و دست‌اندرکاران امر ورزش در سال‌های اخیر پی به اهمیت این موضوع برده‌اند و در همین راستا کمیته بین‌المللی المپیک‌ (ICO)‌و سازمان جهانی جهانگردی، کنفرانس‌های بین‌المللی را برای تجزیه و تحلیل مسائل مربوط به توریسم ورزشی در خلال بازی‌های المپیک برگزار و برای اخذ تفاهم‌نامه مشترک میان دو سازمان تلاش کردند. چندی پیش هم سند همکاری متقابلی میان کمیته ملی المپیک ایران و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در راستای توسعه پایدار گردشگری ورزشی منعقد شده است و البته کمیسیونی در کمیته ملی المپیک ایران تشکیل شده که در این رابطه عمل می‌کند.

توریسم ورزشی در برخی از کشورهای جهان چنان دارای اهمیت است که در برخی از آنها فعالیت‌های مربوط به توریسم و ورزش در قالب یک وزارتخانه ویژه به نام Sport Tourism امور مربوطه را برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند. همچنین سازمان ملل از سال۲۰۰۱ تاکنون سال‌های جهانی برنامه خود را با عنوان سال جهانی توریسم-‌اکوتوریسم و سال ورزش نامگذاری و معرفی نموده است. حال با در نظر گرفتن مطالب عنوان شده و با مطالعه سیاست‌های عمومی (کلان) می‌توانیم بسیاری از موضوعات مهم را مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار دهیم.

بنا بر عقیده بسیاری از کارشناسان صنعت گردشگری، توریسم دانشی چندرشته‌ای است که اگر بدون انسجام تجزیه و تحلیل سیاسی دقیق، توسعه و تکامل یابد؛ قطعا کامل نمی‌گردد. یکی از این رشته‌ها، توریسم ورزشی و یا به بیانی دیگر گردشگری ورزشی است.

موضوعی تلفیق شده از دو صنعت جذاب ورزش و گردشگری؛ صنعتی که بسیاری از کشورهای دنیا سرمایه‌گذاری‌های کلان را برای توسعه آن انجام می‌دهند، چرا که اثرات ورزش و جهانگردی بر اقتصاد کشورها تاثیرگذار است. بنابراین با وجود اختلاف ظاهری ورزش و گردشگری باید به قرابت بیش از پیش این دو مقوله به یکدیگر اذعان داشت، زیرا با توجه به ۳عنصر مهم توریسم یعنی جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی و ورزشی که به عبارتی سه موتور توسعه پایدار محسوب می‌شوند، رشد قابل توجه توریسم در ۵۰سال گذشته یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اقتصادی و اجتماعی در قرن بیستم بوده است.

روندهای موجود در گردشگری طی دهه گذشته نشان داده‌اند که گردشگری ورزشی در حال حاضر بخش بسیار بزرگی از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص داده و با رشد چشمگیر آن، سازمان جهانی گردشگری معتقد است گردشگری ورزشی در حال حاضر یک بازار در حال ظهور است. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغال‌زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت‌ها می‌دانند. براساس آمار منتشر شده در کشورهای مختلف حدود ۲۰ تا ۳۰درصد گردشگران، ورزش را دلیل اصلی سفر خود عنوان می‌کنند و بیش از نیمی از سفرهای تعطیلات، سفرهایی است که ورزش نیز از اهدافشان است. از این‌رو، گردشگری ورزشی یک بخش در حال توسعه گردشگری است که با توجه به آمار، حدود ۳۲درصد از توفیقات و دستیابی‌های جهانی گردشگری را به خود اختصاص داده است. بنابراین گردشگری و ورزش دو جزء حیاتی از اقتصاد جهانی‌اند که تاثیر شگرفی بر جامعه امروز دارند. نکته مهم در گردشگری ورزشی، تغییر نگرش صرفا ورزشی به رویدادهای ورزشی است، زیرا در همه این رویدادها در سطوح مختلف، فرصت‌هایی نهفته است که افزایش منافع اقتصادی را ازجمله اشتغال‌زایی در پی دارد. از منظر اقتصادی، مسابقات ورزشی، علی‌رغم تحمیل هزینه‌ای سنگین برای میزبان در ابتدای امر، به دلیل جلب افکار عمومی و جذب هرچه بیشتر گردشگر در آینده، عامل و انگیزهای قوی است و متقاضیان فراوان دارد.

از سوی دیگر فرار انسان‌ها از زندگی ماشینی و تمایل به انجام فعالیت‌های ورزشی و تفریحی در طبیعت، بستر مناسبی را برای سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم فراهم آورده؛ زیرا براساس برآورد سازمان جهانی جهانگردی ۱۲میلیارد دلار درآمد حاصل از همین موضوع بوده است. بنابراین قرن‌۲۱ قرن برداشتن گام‌های طلایی برای حفاظت از طبیعت، معنویت و سلامت است و در این راستا جوامع انسانی و همچنین بانوان نقش بسیار سازنده‌ای به سوی آینده خواهند داشت.

توریسم و توریست ورزشی چیست؟

مشارکت در حرکت‌های مختلف ورزشی فعال و یا غیرفعال از طریق سازماندهی عوامل اقتصادی-تجارتی از کشور مبدأ به کشور مقصد و سفرهای پیش آمده در این میان را توریسم ورزشی می‌نامند. توریست ورزشی شخصی است که توسط یک تور ورزشی از رشته ورزشی مورد دلخواه به عنوان تماشاچی همانند بازی‌های آسیایی، جهانی، بازی‌های المپیک و یا از بازی‌های ویژه بانوان بازدید نموده و یا تمایل دارند در رویدادهای ورزشی مشارکت نمایند.

توریست‌های ورزشی می‌توانند براساس اهداف ورزشی به ۳طبقه تقسیم شوند:

الف) مشارکت‌کنندگان در رویداها (ورزشکاران)

ب) تماشاچیان ورزشی

ج) عاشقان ورزشی

مشارکت‌کنندگان ورزشی به آن دسته از اشخاص گفته می‌شود که هدف از سفر آنها مشارکت در رویدادهای ورزشی سازماندهی شده باشد (رقابتی یا غیررقابتی).

تماشاچیان، آن دسته از افرادی هستند که هدف از سفر برای آنها حضور در رویدادهای ورزشی است.

عاشقانه ورزشی آن دسته از اشخاص هستند که هدف از سفر برای آنها حضور در رویدادهای ورزشی است که خود تدارکات آن را مهیا ساخته‌اند.

با توجه به منابع موجود در کشور می‌توان راه را برای توسعه این صنعت گشود و همچنین با عنایت به رشد جمعیت برای غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان، بانوان و خانواده‌ها، برنامه‌ریزی‌های بسیار انجام داد، زیرا ایران با گستردگی خاک خود امتیازات طبیعی و ورزشی بیشماری دارد و قادر است برای جذب گردشگران ورزشی مطرح باشد.

در این میان آنچه که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، جاذبه‌های گردشگری بیشمار ایران است که به گواهی همه کارشناسان گردشگری داخلی و خارجی کشور ما را در ردیف ۱۰کشور پرجاذبه دنیا قرار داده است و برگزاری تورنمنت‌های رده بالای جهانی می‌تواند کارکرد بسیار موثری در شناخته شدن هر چه بیشتر این جاذبه‌ها داشته باشد.

در این باره دبیر کمیته راهبردی گردشگری ورزشی کشور با اشاره به محور قرار گرفتن ایران در کمیته بین‌المللی گردشگری ورزشی می‌گوید: برای جلب‌نظر کشورهای دنیا به توریسم کشورمان، ضروری است به صورت حرفه‌ای وارد این مقوله شویم که تشکیل کمیته بین‌المللی ورزشی و در کنار آن برپایی همایش‌های بین‌المللی زمینه تعاملات بیشتری را در عرضه بین‌الملل برای کشور و صنعت گردشگری ما به ارمغان خواهد آورد.

دکتر اسرافیل شفیع‌زاده مدرس دانشگاه که در زمینه جذب گردشگران بین‌المللی فعال است نیز درباره پتانسیل‌های موجود در کشورمان برای توریسم ورزشی می‌گوید: قاعدتا در مورد توریسم ورزشی، ما امکانات زیادی به شکل طبیعی در اختیار داریم. وقتی ما راجع به توریسم ورزشی صحبت می‌کنیم، نگاه همه ما متوجه پیست‌های اسکی است که می‌تواند زمینه خوبی برای توسعه فعالیت‌های ورزشی زمستانی باشد؛ یا نوعا فعالیت‌هایی که تاکیدش بر استفاده از منابع آبی است؛ مانند ورزش قایقرانی. چنین پتانسیل‌هایی در کشور ما وجود دارد و همین طور فعالیت‌هایی که به شکل سازمان‌ یافته در قالب فعالیت‌های ورزشی در رودخانه‌ها و آبراه‌ها می‌تواند شکل بگیرد. اینها همه فرصت‌های خوبی در اختیار می‌گذارد که در فصول مختلف از این پتانسیل‌ها می‌توان بهره‌های بیشتری گرفت. می‌توانیم این موضوع را در نظر بگیریم که بسیاری از تیم‌های ورزشی مانند تیم‌های فوتبال، اردوهای خودشان را در فصول مختلف در کشورهای مختلفی برگزار می‌کنند.

وی می‌افزاید: مثلا ایران به دلیل تنوع آب و هوایی، می‌تواند این امکان را در اختیار بسیاری از تیم‌های آسیایی و اروپایی قرار دهد تا آنها بتوانند اردوهایشان را در ایران برگزار کنند؛ مشروط بر این که از نظر زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری‌های مناسب صورت بگیرد و به نوعی زمینه جذب این تیم‌ها فراهم شود. شما می‌دانید در ترکیه سرمایه‌گذاری‌های بسیار خوبی در زمینه ایجاد اردوهای ورزشی صورت گرفته و ترکیه مقصد مهمی برای ایجاد اردوهای تیم‌های ورزشی محسوب می‌شود. طبیعی است که در کشور ما هم چنانچه مدنظر است از پتانسیل‌های موجود در حوزه توریسم ورزشی بهره‌گیری شود. قاعدتا باید شرایط و فضای مناسب برای آن فراهم شود.

رئیس کمیته ملی المپیک نیز درباره توریسم ورزشی می‌گوید: ورزش زمینه بسیار خوب و مناسبی برای جذب و توسعه توریسم است.

وی ادامه می‌دهد: اهمیت توریسم در منطقه و جهان مسئله بسیار مهمی است و اکنون شاهد تبلیغات وسیع کشورهای آسیایی کوچک و منطقه برای جذب توریسم هستیم. ما نیز با توجه به منابع و ارزش‌های کشور خود در زمینه جذب توریسم باید گام‌های بسیاری برداریم.

او معتقد است: ما در کمیته ملی المپیک با تشکیل کمیسیونی به نام توریسم ورزش این مسئله را به جدیت پیگیری می‌کنیم و با هماهنگی‌های لازم و تاکیدات سازمان تربیت بدنی بر این مهم سعی داریم که با تشکیل کمیته‌هایی در فدراسیون‌های ورزشی در جذب توریسم ورزشی قدم برداریم.

رئیس کمیته ملی المپیک در ادامه خاطرنشان می‌کند: باید مهمانان ورزشکاران خارجی را که برای مسابقه‌ها به ایران می‌آیند، تبدیل به توریسم ورزشی کنیم و همچنین به ورزشکاران خود الزام کنیم تا در مسابقه‌ها برون‌مرزی ضمن آشنایی با آداب و سنن آن کشورها، فرهنگ خود را معرفی نمایند.

سخن پایانی

توجه به امکانات و زیرساخت‌های موجود در هر کشور از نکات مهم و کلیدی است که هرگز نباید مورد غفلت واقع شود. در کشور پهناور ما نیز در کنار هزاران نوع جاذبه جهانگردی و تاریخی که وجود دارد و موجب افتخار ایران و ایرانی است، از لحاظ پتانسیل‌های لازم جهت راه‌اندازی فعالیت‌های مختلف ورزشی در سطح ایده‌آل و مطلوبی قرار داریم؛ به نحوی که متاثر از ظرایف متنوع اقلیمی، توانایی راه‌اندازی و ایجاد سایت‌های بسیار عظیم و مجهز ورزشی در کشور و در نقاط مختلف وجود دارد. ولی عملکرد ضعیف برخی از مدیران سازمان تربیت بدنی نشان‌دهنده آن است که ما در اجرای مواردی از برنامه‌های ورزشی بسیار نامطلوب عمل کرده‌ایم و حتی در مواردی برنامه‌ریزی نداشته و نداریم که مدیریت ورزش کلان کشور باید به این امر توجه وافری نماید.

به هر حال برگزاری تورنمنت‌های ورزشی آن هم در سطوح بالای بین‌المللی و تحولات عظیم و مثبت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ورزشی که برای کشور میزبان به ارمغان می‌آورد، به قدری برای کشورهای توسعه ‌یافته و مترقی اهمیت دارد که بسیاری از دولتمردان این کشورها برای به دست آوردن میزبانی رقابت‌هایی همچون المپیک، جام‌جهانی و مسابقات منطقه‌ای و قاره‌ای به انواع راه‌ها و روش‌ها متوسل می‌شوند؛ تا جایی که حتی حاضرند از راه‌های غیرقانونی نیز برای رسیدن به این موفقیت استفاده نمایند.