تحلیل عملکرد منطقه آزاد انزلی در حوزه صنعتی: منطقه آزاد انزلی مرکز ثقل کریدور شمال جنوب

مجید صیادنورد – کارشناس مناطق آزاد

این شعارها از جمله مهم‌ترین شعارهای منطقه آزاد انزلی است که با مساحت بالغ بر ۸۶۰۰هکتار در بخش‌هایی از شهرستان‌های بندر انزلی و رشت قرار گرفته و مسیر ایجاد این منطقه را باید در دوران بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تغییر جایگاه دریای خزر در مناسبات سیاسی-جغرافیایی منطقه‌ای و بین‌المللی جستجو کرد. بر این اساس، ایجاد منطقه آزاد و ویژه اقتصادی انزلی به عنوان یک خواست عمومی از سوی کارشناسان، مسئولین و مردم انزلی و استان گیلان از آغاز دهه‌۷۰ شمسی موردتوجه قرار گرفت و در نهایت در سال‌۱۳۷۵ منطقه ویژه اقتصادی انزلی در دو بخش مجزا از محدوده شهرستان بندر انزلی تصویب و شروع به کار کرد.

از سال‌۸۲ و با تصویب مجلس شورای اسلامی این منطقه به عنوان منطقه آزاد انتخاب شده و سال‌۸۴ نیز بعد از انتصاب اعضای هیات مدیره، تصویب اساسنامه و محدوده، به عنوان منطقه آزاد ابلاغ و شروع به کار نمود. محدوده این منطقه از اردیبهشت‌ماه سال‌۹۳ تا خردادماه سال‌۹۶ دستخوش تغییر شده و در نهایت به ۸۶۰۹هکتار افزایش یافت؛ بدین معنی که از شرق به رودخانه سپیدرود و از غرب به پل طالب‌آباد انزلی محدود شد و از جنوب نیز بخش‌هایی از شهرستان‌های انزلی و رشت را در بر گرفت.

براساس طرح جامع و راهبردی منطقه آزاد انزلی، این منطقه پس از سه دوره پنج ساله به منطقه‌ای هوشمند، سبز و جهانی تبدیل می‌شود و براساس استراتژی تعیین شده، این منطقه به هاب مبادله کالاهای اساسی کشورهای حاشیه دریای خزر ارتقاء می‌یابد که در این میان توانمندی‌ها و طرح‌های تولیدی صنعتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

تجربه تاریخی کشورهای توسعه یافته موید این نکته مهم است که مهم‌ترین شاخص توسعه یافتگی یک کشور، توسعه صنعتی است، چراکه به عنوان موتور محرکه از قدرت اثرگذاری بیشتری بر سایر بخش‌ها به ویژه کشاورزی و خدمات برخوردار می‌باشد و در عین حال به دلیل درگیر شدن حوزه‌های دانشگاهی در طرح‌های صنعتی و دانش بنیان و لزوم بهره‌گیری از نیروی انسانی متخصص در کنار الزامات وجودی زیرساخت‌های عمرانی و خدماتی به عنوان پیش‌نیازهای اولیه برای توسعه در بخش صنعتی، این بخش می‌تواند به عامل پیشران توسعه در سایر حوزه‌ها به ایفای نقش بپردازد.

براساس راهبردهای ترسیم شده سازمان منطقه آزاد انزلی، این سازمان طی سال‌های اخیر اقدامات موثری را برای تکمیل زیرساخت‌های لازم برای انجام فعالیت تولیدی و صنعتی در سطح منطقه انجام داده که از آن میان می‌توان به بهره‌برداری از فاز نخست مجتمع بندری کاسپین به عنوان بزرگترین بندر ایران در دریای خزر و مهم‌ترین پروژه زیرساختی مناطق آزاد اشاره کرد؛ بندری که با هدف افزایش ظرفیت‌های صادراتی کشور به حوزه دریای خزر و قفقاز و به ویژه روسیه به صورت مرحله به مرحله با ظرفیت نهایی تخلیه و بارگیری ۱۵میلیون تن ساخته می‌شود.

از سوی دیگر تامین زیرساخت‌های مواصلاتی به منطقه آزاد انزلی و مجتمع بندری کاسپین از مهم‌ترین اولویت‌های منطقه بوده و بر همین اساس تقاطع غیرهمسطح سرلشگر شهید نامجوی به منظور مدیریت ترافیک عبوری این بندر افتتاح و اقدامات لازم جهت اتصال این بندر استراتژیک کشور به مسیر ریلی قزوین-رشت-انزلی با همکاری وزارت راه و شهرسازی صورت گرفت تا با عنایت به مزیت نزدیکی ۱۵کیلومتری به فرودگاه بین‌المللی سردار جنگل، شبکه حمل و نقل منطقه به عنوان مهم‌ترین زیرساخت هرگونه فعالیت صنعتی جهت سودآوری بیشتر برای سرمایه‌گذاران تولیدی-صادراتی منطقه از مزایا و معافیت‌های قانونی منطقه آزاد؛ تکمیل گردد.

از سوی دیگر طی سال‌های گذشته مرکز همایش‌ها و نمایشگاه‌های منطقه به عنوان زیرساختی مهم برای توسعه فعالیت‌های تولیدی-صادراتی و بازرگانی مورد بهره‌برداری قرار گرفته تا در بستر نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی که در این مرکز برگزار می‌شود، فرصت مناسبی برای عرضه و مبادله کالا و آشنایی بیشتر فعالین اقتصادی و تولیدی منطقه با نیازمندی‌ها و علایق بازارهای مصرف و شرکت‌های داخلی و خارجی برای تولید و صادرکنندگان منطقه و کشور پدید آید.

احداث زیرساخت‌های برق فشار قوی، شبکه آب‌رسانی و فاضلاب، تلفن و اینترنت، توسعه انبارهای رو باز و مسقف منطقه با بهره‌گیری از توانمندی‌های بخش خصوصی و مواردی از این قبیل را می‌توان از جمله طرح‌های سازمان منطقه آزاد انزلی به منظور تامین تمامی زیرساخت‌های لازم فعالیت تولیدی در این منطقه اعلام کرد که ظرف سال‌های گذشته ایجاد و تکمیل شده است.

به موارد فوق می‌توان به توسعه فضای شهرک‌های صنعتی دوگانه منطقه و افزایش مساحت آنها به حدود ۱۰۰هکتار و تلاش به منظور ایجاد شهرک صنعتی ناحیه سه منطقه آزاد انزلی  در زمینی به مساحت تقریبی ۵۰ هکتار اشاره کرد.

سازمان منطقه آزاد انزلی ظرف سال‌های گذشته اقدامات متنوعی را در راستای رونق فضای کسب و کار تولیدی در منطقه انجام داده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با نهادهای همکار در اجرای مزایا و معافیت‌های قانونی منطقه به منظور همسان‌سازی رویه‌های عملکردی در اجرای قانون و هم‌افزایی بیشتر که منجر به اعمال تمامی مزیت‌های قانونی برای واحدهای تولیدی منطقه شده است.

– ارائه مشوق‌ها و معافیت‌های متعدد در حوزه‌های انبارداری، اخذ عوارض و غیره

– فعالسازی بورس کالای منطقه آزاد انزلی به عنوان نخستین و تنها بورس کالای مناطق آزاد کشور

– ارائه برنامه‌های متنوع حمایتی، مشوق‌ها و مشاوره‌های متعدد به سرمایه‌گذاران و فعالین اقتصادی جهت فعالسازی واحدهای تولیدی نیمه‌راکد و راکد که منجر به فعال شدن بالغ بر ۶۰واحد تولیدی شده است.

– افتتاح مرکز شکوفایی شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان منطقه آزاد انزلی به منظور حمایت و تجاری‌سازی طرح‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های دانش‌بنیان

– شروع به کار اولین مرکز توسعه صادرات منطقه که به منظور فعالیت تخصصی در حوزه بازاریابی و فروش محصولات تولید شده در منطقه آزاد انزلی از سوی بخش خصوصی ایجاد شده

– حضور در نمایشگاه‌های تخصصی خارجی با همراهی شرکت‌های تولیدی-‌صادراتی منطقه؛ این اقدام یکی از بهترین اقدامات سازمان منطقه آزاد انزلی طی سال‌های اخیر بوده؛ چرا؟ نخست اینکه در نمایشگاه‌های تخصصی بین‌المللی خارج از کشور، این شرکت‌ها به صورت متمرکز در کنار سازمان مزبور اقدام به معرفی خود می‌کنند که در نوع خود طرح حمایتی بدیعی است، دوم اینکه حضور این شرکت‌ها در نمایشگاه‌های خارجی آنها را نه تنها با علایق و نیازهای بازارهای منطقه و کشورهای هدف آشنا می‌کند، بلکه با رویه‌ها و فرهنگ حقوقی-سرمایه‌گذاری در آن کشورها نیز به صورت مستقیم آشنا می‌شوند که در نوع خود تجربه ذی‌قیمتی ارزیابی می‌شود.

– برگزاری دوره‌های آموزشی برای واحدهای تولیدی-‌صنعتی منطقه آزاد انزلی

– تلاش به منظور فعالسازی کریدور شمال-‌جنوب (کریدوری که زمان و هزینه ترانزیت کالا میان دو قاره اروپا و آسیا را افزون بر ۳۰درصد کاهش می‌دهد) از طریق رایزنی با مدیران دولتی و بخش خصوصی کشورهای عضو این کریدور و مهم‌تر از این راهبرد، طراحی و بهره‌برداری از کریدور جدید تجاری میان ایران و چین با محوریت این منطقه، مسیر تجاری که می‌تواند نقش بسزایی در کاهش هزینه‌های مبادله کالا میان دو کشور ایفا نماید.

و در نهایت… انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با مناطق آزاد آستراخان روسیه و اکتائو قزاقستان و تخصیص ۲۰هکتار اراضی منطقه ویژه اقتصادی آستراخان به شرکت‌های ایرانی برای تولید محصول به منظور تسهیل و توسعه صادرات به بازارهای مصرف کشورهای اورآسیا مهم‌ترین اقدامات و طرح‌های حمایتی-‌تشویقی سازمان منطقه آزاد انزلی برای  تسهیل و توسعه فضای کسب و کار در این منطقه محسوب می‌شود.

بی‌شک اجرای طرح‌های زیرساختی و اقدامات متنوع صورت گرفته در جهت رونق فضای کسب و کار در منطقه آزاد انزلی زمانی امکان بروز بیشتری پیدا می‌کند که توجه داشته باشیم براساس قانون مناطق آزاد، در تنها منطقه آزاد شمال کشور معافیت مالیاتی ۲۰ساله برای فعالین اقتصادی و تولیدی وجود دارد.

– آزادی مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی تا سقف ۱۰۰درصد اعمال می‌شود

– آزادی کامل ورود و خروج سرمایه وجود دارد

– تضمین کامل سرمایه‌های خارجی و سود حاصل از آنها لحاظ می‌شود

– معافیت از پرداخت هرگونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و قطعات یدکی جهت تولیدکنندگان منطقه تضمین شده

– معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش افزوده در نظر گرفته شده

– امکان ترانزیت و صدور مجدد کالا بدون محدودیت وجود دارد

– امکان مشارکت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی مدنظر قرار گرفته

– معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته شده در منطقه به داخل کشور اعمال می‌شود

– امکان ورود کالا بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی وجود دارد

– امکان ورود اتباع خارجی از طریق مبادی ورودی و خروجی مجاز، بدون نیاز به صدور روادید قبلی تضمین شده

– فروش و اجاره زمین به سرمایه‌گذاران داخلی و اجاره زمین به سرمایه‌گذاران خارجی وجود دارد

و در نهایت نیز مقررات خاص اشتغال مناطق در این منطقه نیز حاکم می‌باشد

علاوه بر موارد فوق به دلیل فاصله چند کیلومتری از مبادی ورودی کالا (بندر) به مراکز تولید و فرآوری کالا در سطح منطقه، هزینه حمل و نقل کالا (برای ورود مواد اولیه و صادرات کالای تولید شده از طریق بندر) به عنوان یکی از چالش‌های افزایش قیمت تمام‌شده تولید کالا در سرزمین اصلی، در منطقه آزاد انزلی به مزیت و فرصتی برای کاهش مجدد هزینه تمام‌شده کالای تولیدی و افزایش توان رقابتی این محصولات در بازارهای خارجی تبدیل گردیده و فرصت کم‌نظیری برای سودآوری مضاعف فعالیت‌های تولیدی-صادراتی را در این منطقه فراهم نموده است.

شاید بتوان یکی از نقاط قوت منطقه آزاد انزلی را قرار گرفتن آن در استان بسیار غنی گیلان ارزیابی کرد که به این منطقه مزیت رونق فرآوری محصولات کشاورزی (برنج، چای، زیتون، مرکبات) و صنایع آبزی‌پروری و شیلاتی به ویژه در زمینه‌های پرورش ماهی در قفس، خاویار و فرآوردهای مختلف ماهی را عطا می‌کند و این در حالی است که فرآوری کالا و صادرات مجدد از مهم‌ترین مزیت‌های قانونی سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و منطقه آزاد انزلی ارزیابی می‌شود.

رویکرد سازمان منطقه آزاد انزلی در سال‌های اخیر در بخش صنعتی بر محور حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع پیشرفته حامی محیط زیست (High Tech) قرار دارد تا علاوه بر ضرورت حفاظت از طبیعت شکننده منطقه در طرح‌های سرمایه‌گذاری، از محدودیت زمین در منطقه به صورت حداکثری استفاده شود و با تکیه بر مزیت‌ها و معافیت‌های قانونی موجود و زیرساخت‌های ایجاد شده، تولیدات منطقه آزاد انزلی به زنجیره و فرآیند تولید جهانی کالا متصل شده تا علاوه بر اجرای دستورالعمل‌های سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، زمینه‌های افزایش صادرات و همچنین درآمدهای ارزی کشور و اشتغال مولد در سطح منطقه و استان فراهم شود.

اما پایان بخش این گزارش تحلیلی، ارائه گزارشی از عملکرد منطقه آزاد انزلی در شاخص‌های مختلف اقتصادی است:

۱- فعالسازی ۶۲واحد تولیدی نیمه ‌راکد و راکد طی چهار سال گذشته.

۲- ارتقاء میزان صادرات ناشی از تولید در این منطقه و صادرات‌مجدد از طریق منطقه آزاد انزلی به رقم ۴۴۵میلیون دلار در طول دوازده ماهه سال‌۹۶ که در نوع خود در مناطق آزاد بی‌نظیر می‌باشد، یعنی صادرات حاصل از محصولات تولیدی در منطقه به رقم ۶۴میلیون دلار بالغ شد و صادرات‌مجدد نیز از مرز ۳۹۱میلیون دلار گذشت.

۳- تعداد مجوزهای فعالیت اقتصادی نیز از ۳۰۴مورد در سال‌۹۲ به رقم ۲۰۷۲فقره در یک ساله‌۹۶ افزایش یافت.

۴- مجموع شرکت‌های دانش‌بنیان که در دو سال‌۹۵ و ۹۶ در مرکز منطقه آزاد انزلی جذب و حمایت شدند به ۴۷شرکت تا پایان سال‌۹۶ افزایش یافت.

۵- میزان رشد ارزش سرمایه‌گذاری در سال‌۹۶ در این منطقه به نسبت سال‌۹۵ در حدود ۴۰درصد رشد را نشان می‌دهد، آماری که ناشی از ۴۶۵۸۹میلیارد ریال طرح سرمایه‌گذاری در این منطقه برای ۷۸طرح تصویب شده از سوی سازمان مزبور می‌باشد، معروف‌ترین این طرح‌ها که در سال جاری افتتاح شدند را می‌توان جذب سرمایه‌گذاری ۳۰میلیون دلاری در ساخت و بهره‌برداری از مجموعه بزرگترین آکواریوم و باغ خزندگان کشور و ساخت و شروع به کار اسکله کشتی‌های تفریحی-‌گردشگری (مارینا) با حجم سرمایه‌گذاری حدود ۳۰۰میلیارد ریالی اشاره کرد.

۶- اشتغال‌زایی برای حدود ۱۰هزار نفر از سال‌۹۲ تا پایان سال‌۹۶ که حوزه‌های تولیدی، بخش‌های مختلف خدماتی و فعالیت در پروژه‌های عمرانی بیشترین حجم فرصت‌های شغلی ایجاد شده را شامل می‌شود.