بین‌المللی‌سازی گردشگری با تحقق یکپارچگی حکمرانی در مناطق آزاد

به گزارش اخبار مناطق آزاد، به‌صورت کلی، اهداف عمده از ایجاد مناطق آزاد، فراهم کردن شرایط مناسب برای افزایش تولید، توسعه صادرات کالاهای صنعتی از طریق جذب سرمایه‌های خارجی، ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی، افزایش درآمد حاصل از توریسم، تامین مواد اولیه و قطعات موردنیاز صنایع، برقراری پیوندهای مالی-پولی بین‌المللی، رشد رفاه اقتصادی مردم و تامین حداکثری منافع ملی است‌‌.

شاید هدف اولیه تشکیل مناطق آزاد در جهان، آزاد شدن تجارت از بند مقررات بود تا با کاهش پیچیدگی بوروکراسی، فضای کسب‌وکار بهتری ایجاد گردد؛ اما در عرصه خدمات خصوصا توسعه بخش توریسم نیز، مناطق آزاد عهده‌دار ماموریت‌های ویژه‌ای شدند. در این راستا، مهم‌ترین اهداف توسعه بخش گردشگری در مناطق آزاد عبارت بود از‌:

۱) ایجاد محیطی مساعد برای توسعه پایدار و متوازن؛

۲) ایجاد اشتغال‌ و جذب درآمد؛

۳) افزایش جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر؛

۴) افزایش سطح و کیفیت خدمات اجتماعی به‌خصوص توسعه فناوری‌های حوزه سلامت، بهداشت و درمان.

علاوه‌بر اهداف فوق‌الذکر، هدف مهم دیگری نیز در ورای توسعه بخش توریسم در مناطق آزاد مدنظر سیاستگذاران قرار دارد که عبارت است از: انعکاس چهره‌ای روشن و دوستانه از وضعیت تجارت و سیاست خارجی کشور، ارتقای ظرفیت دیپلماسی عمومی در عرصه‌های جهانی و جذب مخاطبین خارجی برای ارتقای سطح آشنایی مردم دیگر کشورها با فرهنگ، آداب، سنن و میراث طبیعی-تاریخی کشور میزبان‌.

در این راستا طی دهه‌های گذشته، برای توسعه بخش گردشگری، به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص و مرتبط در حوزه تبلیغات نوین و ارائه چهره‌ای بین‌المللی و علاقه‌مند به تبادلات فرهنگی، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و نمایش مزیت‌های ارزنده برای توسعه صنعت گردشگری در دستورکار مناطق آزاد قرار گرفته است. همچنین در سطوح سیاستگذاری‌های ملی، ایجاد مناطق آزاد اقتصادی-گردشگری ویژه، با انجام برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلندمدت، به‌کارگیری تجارب کشورهای در ایجاد مناطق آزاد گردشگری ویژه به عنوان یک مفهوم واحد پیگیری شده است‌.

اما به نظر می‌رسد اجرای موفق سیاست‌ کلانی همچون توسعه بخش گردشگری در مناطق آزاد مستلزم؛ آماده‌سازی زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری، ایجاد مشوق‌های مالی برای سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی از طریق ایجاد تسهیل در فرآیندهای اداری مربوطه، به‌کارگیری تکنیک‌های نوین تبلیغاتی برای جذب گردشگر، احداث اماکن رفاهی، پذیرایی و تفریحی در حد استاندارد، مرمت و احیای آثار تاریخی مورد هدف و هماهنگ‌سازی بخش‌های دیگر اقتصادی با بخش گردشگری برای غنی‌سازی این حوزه است.

همچنین فراهم‌سازی زمینه‌های جذب گردشگر در بخش‌های مختلف ازجمله گردشگری سلامت، اکوتوریسم، گردشگری تفریحی، گردشگری تجاری، ورزشی، تاریخی، توریسم بازرگانی، اجتماعی، مذهبی و زیارتی، فرهنگی و آموزشی و… ضروری است‌.

گردشگری در مناطق آزاد ایران

کشور ایران به پشتوانه برخورداری از میراث عظیم تاریخی و ظرفیت‌های غنی طبیعی، یکی از مستعد‌ترین کشورهای دنیا در جهت توسعه صنعت گردشگری است و مناطق آزاد کشور نیز می‌توانند با به‌کارگیری ظرفیت‌های قانونی و تسهیل دسترسی‌های جغرافیایی خود در توسعه گردشگری خارجی، یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها باشند.

اما امروزه مهم‌ترین مخاطبین بخش گردشگری مناطق آزاد، مسافرین و گردشگران داخلی هستند. به همین جهت برای مدیریت درست حضور گردشگران در فصول گردشگری ایران بالاخص ایام تعطیلات رسمی نظیر تعطیلات نوروزی، مکانیسم مدیریتی ویژه‌ای در سطح سازمان‌های مناطق آزاد در قالب ستاد خدمات سفر مناطق ایجاد می‌شود. این ستاد با هماهنگ‌سازی و متمرکز کردن اقدامات واحدهای درون سازمان و ارگان‌های خارج از سازمان، می‌کوشد حضور گردشگران در مناطق آزاد را مدیریت نماید تا حداکثر رضایت‌مندی آنها از سطح خدمات ارائه شده به گردشگران حاصل شود. اما اساسی‌ترین اقدامات مناطق آزاد در حوزه توریسم، از طریق مدیریت گردشگری سازمان‌های مناطق آزاد که در ذیل معاونت فرهنگی قرار دارد، پیگیری می‌گردد‌.

با وجود داشتن پیوندهای مهم بخش گردشگری با بخش‌های فرهنگی و اجتماعی، به نظر می‌رسد ضعف نگاه اقتصادی به مقوله گردشگری و کارکردهای آن در توسعه همه‌جانبه و متوازن اقتصادی مناطق آزاد، باعث گردیده است مدیریت بخش گردشگری مناطق با منطق فرهنگی، اجتماعی پیگیری شود و دستیابی به نتایج اقتصادی چندان در اولویت قرار نگیرد. این امر نه تنها باعث تضعیف نگاه اصولی و حرفه‌ای به حوزه گردشگری در مناطق آزاد شده است، بلکه موجب می‌گردد در برنامه‌ریزی‌های کلان برای بخش گردشگری، منطق اقتصادی فدای برخی ملاحظات اجتماعی و فرهنگی شود.

در کنار این موضوع، مسئله مهم دیگری که توسعه بخش گردشگری مناطق آزاد را تحت‌الشعاع قرار داده است، نبود اجماع میان نهادها و مراکز مهم مناطق آزاد برای رونق بخش توریسم است. در این رابطه، نهادهای فرهنگی دغدغه حفظ شئون فرهنگی-دینی و عدم آسیب فرهنگ بومی در نتیجه توسعه گردشگری را دارند و برخی دیگر از نهادهای اقتصادی نگران رونق توریسم تجاری و واردات کالای خارجی توسط گردشگران به سرزمین اصلی هستند. عدم اجماع در مورد استراتژی‌ها و برنامه‌های توسعه گردشگری باعث می‌شود بخش توریسم در مناطق آزاد بسیار دست به عصا و محتاط حرکت کند و حتی سازمان‌های مناطق آزاد نیز در برگزاری برنامه‌های فرهنگی-تفریحی متناسب با گردشگران این مناطق، در فشار ملاحظات برون‌سازمانی قرار گیرند. این شرایط همچنین باعث می‌شود مسئله الگوبرداری از کشورهای موفق و پیاده‌سازی برنامه‌های جدید در حوزه  گردشگری تحت‌تاثیر ملاحظات دیگری قرار گیرند، به صورتی که حتی توسعه گردشگری حلال نیز که امروز به یکی از موفق‌ترین و پرسود‌ترین حوزه‌های گردشگری در دنیا تبدیل شده است، در مناطق آزاد موردتوجه جدی نمی‌باشد‌‌.

در نهایت باید عنوان کرد، توسعه بخش گردشگری، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های توسعه اقتصادی مناطق آزاد ایران است. رونق گردشگری در مناطق می‌تواند با تکیه بر پتانسیل‌های ذاتی مناطق آزاد اعم از پتانسیل‌های تاریخی-‌طبیعی و مشوق‌های قانونی به سرعت اتفاق بیافتد؛ اما نبود راهبرد‌های کلان و نیز ضعف برنامه‌ریزی‌های اجرایی در این حوزه باعث گردیده است حوزه گردشگری مناطق آزاد به یکی از بخش‌های فرعی اجتماعی و اقتصادی این مناطق تبدیل گردد.

در گزارش پیش‌روی، با تنی چند از معاونین، مدیران و کارشناسان حوزه گردشگری مناطق آزاد به گفت‌وگو نشستیم و ضمن بررسی برنامه‌های مناطق آزاد در حوزه توریسم، تلاش کرده‌ایم برخی از ملاحظات پیش‌گفته را طرح نموده و مسائل موجود را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

مرتضی رمضانی‌گالشی، معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش:

لزوم تهیه و تدوین سند راهبردی جهت توسعه گردشگری مناطق آزاد

مرتضی رمضانی‌گالشی معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش در گفت‌وگو با نشریه، به ارائه راهکارهایی درخصوص ارتقای بهره‌وری مناطق آزاد در حوزه گردشگری پرداخت و شرایط جذب گردشگران داخلی را مطرح کرد.

طبق اظهارات وی؛ ایجاد زمینه‌های لازم برای پیوستن به بازار گردشگری جهانی جز با یکپارچگی و پیاده‌سازی الگوی حکمرانی درست، انجام نمی‌شود.

رمضانی‌گالشی درخصوص راهکارهایی جهت ارتقای بهره‌وری در بخش گردشگری گفت: تهیه و تدوین سند راهبردی توسعه مناطق آزاد برحسب طرح جامع هر منطقه جهت تعیین نقش تکالیف دستگاه‌های همکار در قبال توسعه، لازم است. اینکه فرضا توسعه صنعت گردشگری در کیش چه می‌باشد و چه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را باید دستگاه‌های همکار به عنوان مثال وزارت امورخارجه و غیره در قبال توسعه گردشگری منطقه آزاد کیش داشته باشند، باید تدوین گردد؛ اما فقدان این اسناد راهبردی در مناطق آزاد مشهود می‌باشد. ایجاد اسناد راهبردی در مناطق آزاد و اجرای آن و توسعه زیرساخت‌های موردنیاز در هر منطقه، راهی است برای ایجاد زمینه‌های لازم جهت پیوستن به بازار گردشگری جهانی، البته که این امر محقق نمی‌گردد مگر با تحقق یکپارچگی و پیاده‌سازی الگوی حکمرانی درست، که وجود سند جامع ویژه هر منطقه به تطبیق رفتار ذی‌نفعان با آن سند کمک می‌نماید‌.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که جذب گردشگران داخلی و جلوگیری از خروج ارز توسط مسافران به کشورهای همسایه در چه شرایطی می‌تواند در مناطق آزاد رونق گیرد، گفت:‌ فلسفه ایجاد مناطق آزاد، کمک به ارزآوری و افزایش تولید ناخالص داخلی است که رویکرد سازمان منطقه آزاد کیش، جذب گردشگران و سرمایه‌گذاران خارجی می‌باشد و بدین منظور هدفگذاری‌های لازم برای کشورهای هدف صورت گرفته و بخشی از آن اجرایی گردیده است‌. این موضوع در شرایط تحریم می‌تواند به توسعه صادرات خدمات (که به ازای هر نفر ورود گردشگر بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰دلار درآمد دارد) و افزایش تولید ناخالص ملی کمک کند.

رمضانی‌گالشی اذعان نمود: ‌ایجاد زمینه‌های لازم برای احداث تاسیسات گردشگری، تفریحی و…، در جهت‌ ارائه خدمات گردشگری مطلوب و ویژه در مناطق آزاد که مشابه آن در سرزمین اصلی وجود نداشته باشد، در کنار جاذبه‌های طبیعی‌، فرهنگی کشور عزیزمان ایران به منظور ارائه خدمات کامل‌تر نسبت به کشورهای همسایه‌، می‌تواند به عدم خروج مسافران و گردشگران از کشور و عدم خروج ارز از کشور کمک نماید‌.

معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش افزود:‌ درحال حاضر باتوجه به شرایط حاکم در کشور، بیشترین گردشگر در منطقه آزاد کیش، گردشگر داخلی است که تا حدودی خود نشان‌دهنده جایگزینی کیش با سفرهای خارجی از سوی هموطنان می‌باشد و تلاش بر این است که با برنامه‌ریزی دقیق، نسبت به افزایش انگیزه سفر و جذب سرمایه‌گذار در جزیره کیش به‌منظور جلوگیری از خروج ارز از کشور با ایجاد بسته‌های تور ویژه و ارزان‌، اقدام گردد.

وی در ادامه به اولویت‌های ستاد خدمات سفرهای نوروزی اشاره کرد و عنوان نمود: کسب رضایتمندی گردشگران و مسافران (داخلی و خارجی) در ایام پرترافیک نوروز، مستلزم فعال شدن ستاد سفرهای نوروزی با کمیته‌های زیرمجموعه و شرح وظایف تعریف شده برای آنها می‌باشد که برخی از این فعالیت‌ها اعم از برنامه‌ریزی دقیق‌، به‌روزرسانی و ارتقاء زیرساخت‌های لازم اعم از حمل‌ونقل (فرودگاهی، بندرگاهی و شهری)، تاسیسات شهری، تامین و ذخیره‌سازی آب، برق و سوخت موردنیاز، برنامه‌ریزی و پیگیری‌های مربوطه در زمینه همکاری با دیگر ارگان‌ها‌، دستگاه‌ها و ستادهای نوروزی فعال در سطح ملی‌، تدوین و ابلاغ پروتکل‌های نظارتی در مورد کلیه ملاحظات اجرایی ستاد نوروزی‌، ایجاد شرایط مناسب برای اسکان و ارتقاء سطح خدمات به مسافران نوروزی‌، بخشی از مسئولیت های تعریف شده می‌باشد‌.

رمضانی‌گالشی در پاسخ به این سوال که با مصادف شدن تعطیلات عید نوروز امسال، ‌آغاز فصل گردشگری با ایام ماه مبارک رمضان، چگونه می‌توان این دو مقوله اقتصادی و مذهبی را مدیریت صحیح کرد تا شاهد افت میزان گردشگران نوروزی در مناطق آزاد و نقض حریم شعار اسلامی نباشیم، گفت: همان‌گونه که اطلاع دارید، یکی از محورهای تعریف شده در نقشه جامع گردشگری‌، گردشگری مذهبی می‌باشد که این هم‌زمانی نه تنها در مناطق آزاد‌، بلکه در کل کشور فرصتی خواهد بود برای معرفی هم‌زمان سنت‌های آیینی و مذهبی‌. باتوجه به اینکه هر ساله ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی در کل کشور بر‌اساس سیاست‌های تعریف شده در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فعالیت خود را آغاز می‌نماید، به طور قطع سیاست‌های مربوطه ابلاغ و در مناطق اجرا خواهد شد.

معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش افزود: در منطقه آزاد کیش‌ این موضوع به عنوان یک فرصت‌ تلقی گردیده و  طی برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قبلی‌، با پیش‌بینی برنامه احیای شب‌های جزیره‌، درصدد برگزاری باشکوه نوروز هم‌زمان با ماه مبارک رمضان می‌باشیم و با این شرایط نقش کمیته فرهنگی و اجتماعی در ایام نوروز موثر خواهد بود که لازمه آن تهیه پیوست فرهنگی ویژه نوروز‌۱۴۰۲ می‌باشد. از آنجایی که در جزیره کیش باتوجه به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی، ساکنین و گردشگران تا پاسی از شب بیدار هستند و فعالیت‌های اجتماعی در جریان می‌باشد‌، احیای شب‌های جزیره راهی است برای مدیریت اقتصادی و مذهبی دو مقوله نوروز و رمضان. ماه مبارک رمضان در جزیره کیش با عنایت به توریستی بودن‌، همیشه شرایط این‌چنینی داشته‌، که خوشبختانه با تدابیر از قبل اندیشیده شده تاکنون مشکلاتی در بر نداشته است‌.

وی ادامه داد: ‌ماه مبارک رمضان در کلیه کشورهای اسلامی به عنوان ماه جشن و شادی می‌باشد و چه خوب که این جشن و شادی معنوی هم‌زمان با تحول طبیعت باشد‌. در بخش اقتصادی با برگزاری جشنواره‌های خرید با بیشترین تخفیفات و اطلاع‌رسانی درست و به‌موقع مانند سایر کشورها، می‌توان انگیزه‌ای برای افزایش سفر و خرید بیشتر ایجاد کرد‌.

رمضانی‌گالشی درخصوص تعارض موجود درخصوص نگرانی تحولات سوء‌فرهنگی و مدیریت آن در ‌حوزه فرهنگی مناطق آزاد بیان داشت:‌ توسعه گردشگری در مناطق آزاد، نه تنها تحولات سوء‌فرهنگی و کم‌اثر شدن فرهنگ اسلامی نخواهد داشت، بلکه کمک بزرگی در توانمند‌سازی جامعه محلی و بومی خواهد کرد. مناطق آزاد موجود در کشور عزیزمان ایران‌، هیچ‌گونه تعارض فرهنگی و اسلامی با جامعه محلی آن مناطق نداشته و کاملا در راستای فرهنگ اسلامی و قوانین حاکم در کشور عمل می‌نمایند و این موضوع هیچ‌گونه تعارضی ایجاد نخواهد کرد‌.

معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش اظهار کرد:‌ در جزیره کیش‌، جامعه محلی جایگاه ویژه‌ای دارد و با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در بخش گردشگری‌، هدف، معرفی و ارتقاء فرهنگ و آداب و رسوم جامعه محلی و بومیان جزیره می‌باشد.

وی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی‌بر اینکه چرا مناطق آزاد ایران در جذب گردشگران خارجی با تکیه بر ظرفیت‌های قانونی و نیز امتیازات گردشگری متعددشان در حوزه مقاصد گردشگری موفق نیستند، گفت: تعاملات سیاسی، ارتقاء زیرساخت‌ها و استفاده از ظرفیت‌ها و مشوق‌های قانونی تاثیر بسزایی در جذب گردشگر خارجی دارد که با فعال نمودن محورهای مختلف گردشگری اعم از سلامت، خانواده، خرید، ورزشی، تاریخی و… می‌توان آن را محقق نمود‌. در این راستا با شناسایی کشورهای هدف، رایزنی‌های لازم با کشورهای موردنظر انجام گردیده و تفاهم‌نامه‌هایی نیز منعقد گردیده که امید است بتوان نسبت به جذب گردشگر خارجی در جزیره کیش و کمک به ارزآوری بیشتر اقدام نمود.

رمضانی‌گالشی در پاسخ این سوال که چرا مناطق آزاد نتوانسته‌اند در حوزه گردشگری حلال موفق ‌ظاهر شوند، گفت: باتوجه به وجود برداشت‌های متفاوت نسبت به موضوع گردشگری حلال‌، برخی معتقدند که طرح گردشگری حلال در ایران می‌تواند به قطب گردشگری اسلامی و حلال در جهان تبدیل شود و برخی معتقدند که طرح گردشگری حلال برای ایران باتوجه به رویکردهای کاملا اسلامی‌، بی‌مورد و اشتباه است و رونق گردشگری حلال در ایران که در آن اصول حلال به طور طبیعی رعایت می‌شود، منطقی نمی‌باشد‌. اما چیزی که عیان است، این دوگانگی تاکنون باعث عدم توجه به بازار هدف موجود برای جذب گردشگران اسلامی در مناطق آزاد گردیده است و ضروریست در این خصوص بازاریابی خاص و هدفمند صورت گیرد‌.

وی، نبود نگاه اقتصادی به حوزه گردشگری در مناطق آزاد را بررسی کرد و اظهار داشت: محاسبه حساب‌های اقماری گردشگری با هدف تفکیک سهم صنعت گردشگری در اقتصاد کشور، نقش بسیار موثری در ترغیب ایجاد نگاه اقتصادی در حوزه گردشگری مناطق آزاد و جزیره کیش دارد. این امر مدت‌هاست که در کشور موضوع بحث بوده و در صورت تحقق، نقش موثری خواهد داشت‌.

رمضانی‌گالشی افزود: ‌در جزیره کیش برنامه‌ریزی گردیده است تا از طریق برآورد هزینه‌های مربوط به سفر مسافر در مدت اقامت‌، جابه‌جایی مسافر توسط چارترکنندگان و ایرلاین‌ها، خدمات گردشگری در کلیه فصول سال و هزینه بسته‌های سفر توسط دفاتر خدمات مسافرتی نسبت به تهیه و تدوین حساب‌های اقماری گردشگری جزیره کیش‌ اقدام گردد، که این موضوع در دست اقدام می‌باشد.

معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش در پایان در پاسخ به این سوال که چرا مناطق آزاد نمی‌توانند بسته‌های مشترک گردشگری را با کشورهای هدف و همسایه برنامه‌ریزی و اجرا نمایند، خاطرنشان کرد: ایجاد بسته‌های مشترک گردشگری با کشورهای هدف و همسایه، امری غیرقابل تحقق نمی‌باشد و در صورت افزایش ظرفیت قانونی مناطق آزاد جهت تسهیل در امور قانونی کار و تجارت و سرمایه‌گذاری، استفاده صحیح از تمامی ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در منطقه برای ایجاد توسعه پایدار و متوازن و ایجاد شفافیت در راستای تعامل با دستگاه‌های نظارتی و توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی منطقه، می‌توان بسته‌های مشترک را تدوین و اجرا نمود که این امر مستلزم همراهی کلیه دستگاه‌های سیاستگذار و اجرایی در سرزمین اصلی و مناطق آزاد می‌باشد.

محمدسعید موسایی‌باغستانی، سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار:

تدوین و اجرای برنامه جامع برای گردشگری با تکیه بر جامعه محلی مناطق آزاد

محمدسعید موسایی‌باغستانی، سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار در گفت‌وگو با نشریه، بر لزوم تدوین و اجرای برنامه جامع برای حوزه گردشگری مناطق آزاد تاکید کرد و اطلاع‌رسانی دقیق و معرفی ظرفیت‌های این مناطق را در راستای توسعه گردشگری مناطق آزاد ضروری دانست.

وی اظهار داشت: بخش گردشگری به عنوان یکی از بخش‌های راهبردی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق آزاد مطرح است. صنعت گردشگری در سال‌های اخیر به عنوان صنعتی درآمدزا در جهان شناخته شده و به نقطه اثرگذاری در مراودات اقتصادی دولت‌ها و مردم مبدل گشته است‌.

موسایی‌باغستانی ادامه داد: ایران پهناور ما با مواهب خدادادی و تنوع اقلیمی، ظرفیتی بی‌مانند در این بخش دارد که با توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر می‌تواند به درآمدزایی و توسعه بیانجامد؛ مناطق آزاد نیز همچون سایر نقاط کشور می‌توانند با معرفی داشته‌های فرهنگی و تاریخی خود و بهره‌مندی از امتیاز عدم‌نیاز به ویزا، درگاهی برای آغاز تحولات در زمینه جذب گردشگر خارجی باشند. مناطق آزاد کشور به عنوان نمونه‌ای کوچک از ایران بزرگ، ظرفیت‌های غنی از سنت، آیین، فرهنگ، تاریخ و جغرافیا دارند که شاید هنوز برای مردم داخل کشور ناشناخته است. گام نخست در این زمینه تدوین و اجرای برنامه جامع برای گردشگری منطبق بر حفاظت از اکوسیستم و با تکیه بر جامعه محلی است‌‌.

سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار اظهار کرد: گام بعدی، تهیه بسته‌های رسانه‌ای در قالب تصویر، کلیپ، خبر و… است. ما نیازمند آگاهی و دانستن هستیم و رسانه، سکویی برای پرتاب این آگاهی است. معرفی خوب ظرفیت‌ها به جذب گردشگر کمک می‌کند و قدم سوم شاید توسعه خدمات و امکانات زیرساختی با جذب سرمایه‌گذار است. سرمایه‌گذاران هم باید از ظرفیت‌های مناطق آگاه باشند تا به سرمایه‌گذاری رغبت پیدا کنند‌. سازمان‌های مناطق آزاد نیز به عنوان سیاستگذار، وظیفه توانمندسازی جامعه محلی، قانونگذاری و استانداردسازی و البته آماده‌سازی بستر توسعه و زیرساخت‌ها را دارند‌.

وی در پاسخ به این سوال که جذب گردشگران داخلی و جلوگیری از خروج ارز توسط مسافران به کشورهای همسایه در چه شرایطی می‌تواند در مناطق آزاد رونق گیرد، اذعان نمود: خوشبختانه این روزها علاقه مردم به گردشگری داخلی و آشنایی با ظرفیت‌های میراثی و طبیعی کشور نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده که علت عمده آن متاسفانه یا خوشبختانه شیوع بیماری کرونا، درگیری بیشتر مردم با شبکه‌های اجتماعی، اشتراک‌گذاری تجربیات طبیعت گردان، بالا رفتن نرخ سفر به خارج و موضوعاتی از این دست بوده است‌.

موسایی‌باغستانی افزود: رونق بیشتر این صنعت در مناطق آزاد، بخشی برعهده دولت و بخشی برعهده فعالان صنعت گردشگری است. لذا دولت با آماده کردن زیرساخت‌ها و وضع قوانین استاندارد و فعالان گردشگری با معرفی ظرفیت‌ها به مردم، ارائه اطلاعات درخصوص جاذبه‌های گردشگری کشور، تهیه و پیشنهاد بسته‌های جذاب و متنوع گردشگری، استانداردسازی اماکن اقامتی و خدمات پذیرایی، تسهیل حمل‌ونقل و خدمات تخصصی همه و همه زمینه‌ساز جلب توجه گردشگر داخلی به کسب تجربه و خاطره‌سازی در داخل مرزها به‌ویژه مناطق آزاد است‌.

سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار درخصوص اولویت‌های سفرهای نوروزی در مناطق آزاد اظهار کرد: متاسفانه موضوعی که در مناطق آزاد شاید کمتر موردتوجه قرار گرفته، ایمن‌سازی راه‌ها و استفاده از علائم راهنمایی و رانندگی هدایت کننده در مسیرهای منتهی به این مناطق است. معرفی ظرفیت‌هایی که مخاطب برای آن قصد سفر به این مناطق را کرده در جاده منتهی به این مناطق، یکی از مشوق‌ها برای ادامه سفر و افزایش اشتیاق است‌.

وی ادامه داد: برای توسعه گردشگری ما نیازمند داشتن برنامه‌های مداوم در این زمینه هستیم که فقط محدود به روزهای عید نباشد. تهیه بسته‌های راهنما، برپایی جشنواره‌های آیینی و سنتی، بازارچه‌های صنایع‌دستی، تقویت اماکن اقامتی و پذیرایی و موضوعاتی از این دست در چارچوب حیطه فعالیت گردشگری و آمادگی برای میزبانی از ظرفیت مهمانان دعوت شده در قالب گردشگر با کار بر روی سیما و منظر شهری، موضوعات عمرانی و‌… به تحقق این امر کمک می‌کند.

طبق گفته موسایی‌باغستانی؛ برای رسیدن به مباحث توسعه‌ای و تبدیل مناطق آزاد به مراکزی برای جذب گردشگر، همه نهادها باید پای کار باشند‌.

سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا مناطق آزاد ایران در ‌جذب گردشگران خارجی با تکیه بر ظرفیت‌های قانونی و نیز امتیازات گردشگری متعددشان در حوزه مقاصد گردشگری موفق نیستند، عنوان کرد: این موضوع که مناطق آزاد در حوزه جذب گردشگر خارجی موفق نیستند، شاید اصطلاح درستی نباشد؛ چراکه کلا صنعت گردشگری کشور به دلیل سیاست‌های حاکم و البته موضوع تحریم‌ها، نتوانسته موفق عمل کند.

وی درخصوص عملکرد مناطق آزاد در حوزه گردشگری حلال گفت‌: بحث گردشگری حلال، بحثی است که بارها مورد گفتمان قرار گرفته و منطقا به عقیده من در مورد ایران اسلامی نمی‌تواند مصداق داشته باشد؛ زیرا که تمامی صنایع کشور ما بر پایه حلال استوار است و اصولا گردشگر خارجی از پیش می‌داند که خدمات صنعت گردشگری در ایران دارای موازین شرعی و حلال براساس سنت دین مبین اسلام است. موضوعی که گردشگری کشور ما باید روی آن بیشتر برنامه‌ریزی کند، جذب مخاطب مسلمان با توسعه گردشگری مذهبی و جذب گردشگر غیرمسلمان با توسعه گردشگری تاریخی است که مناطق آزاد در بخش نخست کمتر و در بخش دوم با قدرت بیشتری می‌توانند اقدام کنند.

موسایی‌باغستانی درخصوص نبود نگاه اقتصادی به حوزه گردشگری در مناطق آزاد، بیان داشت: صنعت گردشگری در ایران نوپاست و شاید هنوز آن‌گونه که باید و شاید موردتوجه مسئولان امر قرار نگرفته است؛ ما در این حوزه هنوز به استاندارد واحدی در ارائه خدمت به‌عنوان مثال در بوم‌گردی‌ها نرسیده‌ایم. این نبود نگاه اقتصادی در ساختار کلان صنعت گردشگری نیز وجود دارد و مختص مناطق آزاد نیست. از طرفی، تمامی مناطق آزاد ظرفیت‌های مشابهی در این صنعت ندارند و آنهایی که دارند، در تلاش برای بهره‌وری و بهینه‌سازی هستند.

وی در پاسخ به این سوال که چرا مناطق آزاد نمی‌توانند بسته‌های مشترک گردشگری را با کشورهای هدف و همسایه برنامه‌ریزی و اجرا نمایند، تصریح نمود: این موضوع که چرا نمی‌توانند، شاید باز هم به موضوع سیاست‌های کلان و بحث تحریم‌ها باز‌گردد. نتوانستن مطرح نیست، انجام هر کاری ممکن است؛ اما باید سازوکار آن مورد تایید نهادهای بالادستی باشد؛ ضمن این‌که محدودیت‌های ارتباط با دنیا نیز در شرایط فعلی، دست بسیاری از صنایع اقتصادی کشور را بسته است، وگرنه تهیه بسته‌های گردشگری برای ارائه به کشورهای همسایه که از نظر فرهنگی و دینی به ما نزدیک هستند، کار چندان سختی به نظر نمی‌رسد. کمااینکه برنامه‌هایی در این خصوص در دست اجرا بوده که با شروع پاندمی کرونا، ادامه تحریم‌ها و ناپایدار جلوه دادن شرایط سیاسی ایران از سوی کشورهای غربی و آمریکا، این موضوع تحت‌الشعاع قرار گرفته است.

سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار در پاسخ به این سوال که  تعطیلات عید نوروز امسال، آغاز فصل گردشگری مصادف با ایام رمضان است؛ چگونه باید این دو مقوله اقتصادی و مذهبی مورد مدیریت صحیح قرار گیرد تا ما شاهد افت میزان گردشگران نوروزی در مناطق آزاد و نقض حریم شعار اسلامی نباشیم، گفت‌: سفر امری است که افراد را با فرهنگ‌های مختلف آشنا می‌کند و آنها را به‌ یکدیگر پیوند می‌دهد. تاروپود فرهنگ ایرانی و اسلامی در هم تنیده است و احترام به آموزه‌های دینی در جامعه ما نهادینه شده، این امر رعایت چارچوب‌ها و موازین را بدون نیاز به اعمال محدودیت خاصی و صرفا به خواست مردم عادی کرده است.

وی در ادامه اظهار داشت: از طرفی فرهنگ متنوع ایران زمین در تلفیق با فرهنگ اسلامی، آیین‌ها و سنت‌های متفاوتی بسته به جغرافیای حادث شده، خلق کرده که خود می‌تواند به عنوان ظرفیتی در جذب گردشگر به‌کار گرفته شود که البته نیازمند طراحی و ساماندهی دارد‌.

موسایی‌باغستانی عنوان کرد: گردشگری در ایام نوروز با حال و هوای ماه رمضان، می‌تواند با پکیجی از جشنواره‌های غذایی و آیینی همراه شود که در هر منطقه آزاد، ساختار دیگرگونه‌ای برای عرضه به گردشگر ارائه دهد‌‌.

سرپرست مدیریت گردشگری و میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد چابهار در پایان درخصوص تضاد فرهنگی در مناطق آزاد خاطرنشان کرد: مسیر حرکت مناطق آزاد منطبق‌بر قوانین دولت و همسو با فرهنگ جامعه محلی هر منطقه است. موضوع نگرانی جامعه محلی درخصوص آسیب به فرهنگ اسلامی نیست؛ شاید درواقع منظور نگرانی درخصوص کم شدن اثر فرهنگ بومی و محلی باشد‌. البته که توسعه، جوانب منفی نیز با خود به همراه دارد، فرهنگ غنی هر منطقه آنقدر ریشه‌دار است که با برنامه‌ریزی مناسب، این موضوع قابل مدیریت خواهد بود.

رحاله اسماعیلی‌، کارشناس حوزه گردشگری‌:

لزوم توجه به ارزآوری و شناخت گردشگران خارجی در مناطق آزاد

رحاله اسماعیلی کارشناس حوزه گردشگری نیز در گفت‌وگو با نشریه، بر لزوم توجه به صنعت گردشگری در مناطق آزاد تاکید کرد و نهادینه کردن فرهنگ گردشگری و توسعه آن را به عنوان یک صنعت، از مولفه‌های مهم توسعه پایدار دانست.

طبق گفته این کارشناس؛ هدف از توجه به توسعه گردشگری در مناطق آزاد، بر پایه دو محور اصلی که یک از منظر گردشگر خارجی ارز‌آوری به کشور است و دوم شناخت گردشگران خارجی از ظرفیت‌های مناطق برای سرمایه‌گذاری، حائز اهمیت می‌باشد.

اسماعیلی درخصوص اهمیت گردشگری در کشور گفت: ‌دستیابی به ۲۰میلیون گردشگر خارجی، افقی می‌باشد که سند چشم‌انداز ۲۰ساله برای گردشگری ایران تعریف کرده است. صنعت توریسم و گردشگری در ایران که از نظر تنوع اقلیمی، فرهنگ و تاریخ کهن، وجود آثار باستانی فراوان و جاذبه‌های طبیعی و دیدنی نادر و وجود اغلب زمینه‌های گردشگری جزء دهمین و یا به روایتی پنجمین کشور دنیاست، ولی در میان ۱۵۰کشور عضو سازمان جهانی توریسم در امر توریست‌پذیری در مقام هفتاد‌و‌پنجم قرار دارد، درحالی که طی سال‌ها هزینه فراوانی در جهت رونق این صنعت و جذب گردشگر و توریست به‌کار گرفته شده و می‌توان گفت پس از گذشت چند‌دهه هنوز در خم کوچه اول قرار دارد و باز، درحالی که براساس داده‌های آماری، حجم پولی که از راه گردشگری در طول یک‌سال در جهان جابه‌جا می‌شود، حدود دو‌و‌نیم برابر درآمد سالانه کشورهای عضو اوپک از محل فروش نفت است، سهم ایران حدود یک‌دهم درصد می‌باشد.

وی افزود: امروزه گردشگری نه فقط منبعی سرشار از درآمد و عاملی مهم در رونق و توسعه اقتصادی است، بلکه بستری مهم و بنیادی در تعاملات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشورها به‌شمار می‌رود و از این‌رو، رونق آن با جدیت زیادی دنبال و برای آن هدفگذاری و برنامه‌ریزی می‌شود.

این کارشناس ادامه داد: نهادینه کردن فرهنگ گردشگری و توسعه آن به عنوان یک صنعت، از مولفه‌های مهم توسعه پایدار می‌باشد. از سوی دیگر، امروزه آیین‌ها، آداب و رسوم، بناها و آثار باستانی یک کشور نه فقط ثروت ملی، بلکه میراثی جهانی است که باید در حفظ و پاسداشت آنها کوشید.

اسماعیلی درخصوص ظرفیت‌های گردشگری ایران گفت:‌ در قلمرو سرزمینی ایران، اقوام و مذاهب گوناگونی با فرهنگ‌ها، زبان‌ها و گویش‌ها، آداب و رسوم و آیین‌های ویژه‌ای زندگی می‌کنند. این ویژگی در کنار وجود آثار و مفاخر ملموس فرهنگی می‌تواند به عنوان ظرفیتی بزرگ به منظور دستیابی به توسعه پایدار مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

وی اظهار کرد: ‌با این همه، ثبت جهانی و ملی میراث ملموس و ناملموس کشور زمانی سودمند خواهد بود که افزون‌بر حفظ و پاسداری، برای بهره‌برداری‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از آنها در راستای توسعه صنعت گردشگری زمینه‌سازی شود. ورود گردشگران به جامعه‌ای با بافت فرهنگی و اجتماعی ویژه و منحصربه‌فرد، افزون‌بر اینکه می‌تواند زمینه‌های گسترش فرهنگ ایرانی در دیگر مناطق و کشورها را فراهم کند، گامی مهم و پایه‌ای در راستای گشایش بیشتر فضای فکری حاکم بر نظام فرهنگی و اجتماعی کشور و به طور کلی افزایش تعاملات فرهنگی و اجتماعی به‌شمار می‌رود.

این کارشناس حوزه گردشگری در ادامه گفت: ‌توسعه و رونق گردشگری در هر کشوری بیش از همه، پیامد شرایط و ویژگی‌های آن و متاثر از سیاست‌ها و خط‌مشی‌های نظام سیاسی و دولت و همچنین موقعیت جغرافیایی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، کشش جاذبه‌ها و کیفیت خدمات و تسهیلات ارائه شده به گردشگران است. ضرورت افزایش درآمدهای عمومی و کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمد حاصل از فروش نفت ایجاب می‌کند که استفاده از ظرفیت‌های زیستی کشور، منابع طبیعی و توجه به صنعت جهانگردی بیش از پیش مورد‌توجه قرار گیرد؛ چراکه به عنوان مثال تنها ارزش مصرفی تنوع زیستی به صورت مستقیم از طریق اکوتوریسم، انگیزه مهمی را برای حفاظت از تنوع زیستی خصوصا در کشورهای درحال توسعه ایجاد کرده است و ریشه‌کنی فقر و گرسنگی و ارتقای فرصت‌های اقتصادی و اشتغال در دستورکار اصول توسعه پایدار و اهداف توسعه هزاره سوم است. با توجه به شرایط کنونی اقتصاد و افزایش تحریم‌های خصمانه بر علیه کشورمان و فشار همه‌جانبه دشمنان این مرز و بوم به مردم شریف ایران، هرچند این محدودیت‌ها مشکلاتی را بر مردم و اقتصاد کشور تحمیل می‌نماید، اما به نظر می‌رسد بهترین زمان برای جراحی زخم کهنه اقتصاد کشور که همانا وابستگی بیش از حد به صادارت نفت بوده است را مهیا می‌نماید.

اسماعیلی به نقش ویژه صنعت گردشگری در تحقق اقتصاد مقاومتی اشاره کرد و آن را فرصتی مناسب برای تبدیل تهدید تحریم‌ها به فرصت دانست.

وی تاکید کرد: اقتصاد مقاومتی یک راهبرد و تدبیری عقلایی و جهادمحور به منظور کاهش فشار اقتصادی و مسیری برای برون‌رفت از این شرایط حساس است. در همین راستا گردشگری به عنوان صنعت پیشرو، نقش موثری در فرآیند توسعه اقتصادی جوامع داشته و یکی از مصداق‌های بارز تحقق اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود.

این کارشناس بیان کرد:‌ اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهبرد توسط مقام معظم رهبری مطرح گردیده است که اصولا بر پایه قطع وابستگی به نفت و بهره‌مندی از توان و ظرفیت داخلی‌ اتفاق می‌افتد. ایران به عنوان کشوری غنی با دارا بودن منابع توسعه گردشگری و به سبب فرهنگ، تمدن، ویژگی‌های آب و هوایی و… که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک‌محصولی مواجه است، می‌تواند به کشوری فعال در صنعت گردشگری تبدیل شود و با تمرکز بر رویکرد گردشگری و تنظیم راهبردها و برنامه‌های منظم و منسجم، وابستگی خود را به منابع نفتی کاهش داده و به سمت منابع درآمدی جایگزین حرکت کند و به عنوان یک منبع پایدار از این فرصت‌ها بهره‌مند شود.

اسماعیلی، مناطق آزاد ایران را فرصتی مناسب جهت برون‌رفت از تنگناهای به‌وجود آمده در اقتصاد کشور دانست و گفت: ‌مناطق آزاد نقش مهمی در ایجاد روابط جدید بازرگانی و گسترش آن با همسایگان خود داشته‌اند و پل ارتباطی مهمی در عرصه تجارت جهانی در سال‌های گذشته بوده‌اند. اهمیت مناطق آزاد بر کسی پوشیده نیست و در این برهه حساس زمانی که فشارهای همه‌جانبه بر پیکره اقتصاد کشور ایجاد شده است‌، این مناطق می‌توانند نقش موثر و کلیدی در برون‌رفت از این موارد را ایفا نمایند.

وی ادامه داد: گردشگری همواره در مناطق آزاد ازجمله برنامه‌ها و اهداف مهم در استراتژی مدیران این مناطق بوده و در این راستا خوشبختانه گام‌های بلند و مفیدی برداشته شده است. بنابراین این فرصت منحصربه‌فرد می‌تواند در رشد اقتصادی مناطق آزاد و جذب گردشگران داخلی و خارجی و همچنین ایجاد اقتصاد پایدار موثر و به عنوان دروازه‌ جدید دیپلماسی تاثیرگذار بوده و به عنوان پلی مطمئن برای رسیدن به بازارهای جهانی و عبور از این تنگنای تاریخی کشور نقش‌آفرینی نمایند.

این کارشناس در ادامه اذعان نمود: ‌تنوع اقلیمی و فرصت‌های متنوع آب و هوایی در شمال و جنوب کشور یکی از بزرگترین امتیازات مناطق آزاد برای همپوشانی گردشگری در فصل‌های مختلف می‌باشد.

اسماعیلی، رونق و گسترش صنعت گردشگری را یکی از محورهای اساسی توسعه در برنامه ششم دانست و گفت: این مهم نیازمند توسعه زیربناها و زیرساخته‌ای گردشگری است تا بتوان گردشگری را به عنوان یکی از اولویت مهم اقتصادی، تحت پوشش قرار داد. در اولین اقدام، نیاز است که زیر‌ساخت‌های فرهنگی در این حوزه توسعه یابد تا بتوان به نحو مطلوب، گردشگران به‌‌ویژه توریست خارجی را پذیرش کرد؛ چراکه برای حضور گردشگر می‌بایست، امور رفاهی گردشگری نیز به شکل مناسبی افزایش یابد.

وی افزود:‌ صنعت گردشگری در زمینه تامین تجهیزات و مواد اولیه هیچ نیازی به صورت مستقیم به تامین از خارج کشور ندارد و بی‌تردید عرصه گردشگری با عنایت به وجود ظرفیت‌های بسیار عظیم تجاری و طبیعی موجود در ایران یکی از مهم‌ترین ارکان فعالیت اقتصاد مقاومتی در کشور است و با توجه به این نکته که طبیعت گردشگری یک خاصیت اجتماعی است، می‌تواند کلیه بخش‌های اقتصادی در جامعه را در معرض رونق کسب و کار قرار دهد و لذا از یک مکانیزم توزیع عادلانه ثروت در کشور هم برخوردار است که این مهم باعث رضایت‌مندی شهروندان و تشویق آنان به توسعه فعالیت گردشگری در مناطق خود نیز منجر می‌شود.

این کارشناس اظهار کرد:‌ باتوجه به تفاوت قیمتی که به‌واسطه افزایش نرخ ارز در کشور به وجود آمده، این شرایط یک فرصت بسیار طلایی را در اختیار کشور قرار داده تا بتوان از این موقعیت در مسیر جذب گردشگران بیشتری قدم برداشت و برای رسیدن به این هدف باید تسهیل امور و آسان‌تر شدن قوانین مربوط به گردشگران خارجی در کنار تامین نیازهای خرید گردشگران در مناسبات و گفت‌و‌گوها بین دو کشور مدنظر قرار گیرد.

اسماعیلی تصریح کرد:‌ با نگاهی نه‌چندان کارشناسی، ظرفیت‌های بسیاری را در حوزه گردشگری در زیرشاخه‌های مختلف شامل طبیعت‌گردی، اماکن تاریخی و… در مناطق آزاد کشور می‌توان مشاهده کرد؛ اما سوال این است که دلیل عدم بهره‌گیری از این دست ظرفیت‌های بکر چیست؟! تنها بسنده کردن به ساختن چند واحد اقامتی، پارک، ساحل‌سازی در حد محدود و… نمی‌تواند به عنوان کارهای زیرساختی برای رسیدن به هدف توسعه گردشگری در مناطق آزاد باشد. هدف از توجه به توسعه گردشگری در مناطق آزاد بر پایه دو محور اصلی که یک از منظر گردشگر خارجی ارز‌آوری به کشور است و دوم شناخت گردشگران خارجی از ظرفیت‌های مناطق برای سرمایه‌گذاری، حائز اهمیت می‌باشد.

وی تاکید نمود:‌ توسعه گردشگری، نیازمند برنامه‌ریزی و به‌کارگیری سیاست‌های مناسب در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و مدیریت در این حوزه حساس باید بتواند با هدفگذاری‌های بنیادی و پایدار، بسترسازی‌های متوازن و سرمایه‌گذاری‌های خرد و کلان، میان دولت، بخش خصوصی و مردم هماهنگی ایجاد کرده و به رشد و گسترش این صنعت جامه عمل بپوشاند. در این راستا توجه به آثار و مفاخر و میراث ملموس و ناملموس به عنوان پل فرهنگی، نهادینه‌سازی فرهنگ گردشگری و میزبانی جهانگردان، برنامه‌ریزی بر پایه آینده‌نگری اقتصادی، پذیرش گردشگری به عنوان یک صنعت پاک از سوی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی، برقراری هماهنگی میان آنها برای توسعه این صنعت، ایجاد فضای باز در تعاملات خارجی و تبلیغات کارآمد رسانه‌ای می‌تواند راهگشای گردشگری کشور باشد.

این کارشنای حوزه گردشکری در پایان خاطرنشان کرد:‌ در شرایط کنونی کشور به لحاظ اقتصادی و همین طور قرار گرفتن در هجمه تحریم‌های خصمانه دشمنان، حتما و قطعا بهترین، منطقی‌ترین و حتی آسان‌ترین راه ورود ارز به کشور و عبور از این کمبود نقدینگی، جذب گردشگر به کشور از طریق مناطق آزاد است.

امیرارسلان حجت‌زاده، کارشناس حوزه گردشگری:

استفاده از فرصت‌های گردشگری و لزوم برنامه‌ریزی جهت تحقق اهداف مناطق آزاد

امیرارسلان حجت‌زاده کارشناس حوزه گردشگری در گفت‌وگو با نشریه، مناطق آزاد ایران را دارای مجموعه وسیعی از فرصت‌های گردشگری دانست و آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی این مناطق را ازجمله فرصت‌ها و امکاناتی خواند که اگر درست و به‌موقع مورد برنامه‌ریزی و بهره‌برداری قرار گیرد، می‌تواند به گنجینه‌ای برای کشور و تحقق اهداف مناطق آزاد تبدیل شود.

طبق گفته وی؛ استفاده از مدیران متخصص صنعت گردشگری در مناطق آزاد به منظور برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای مناسب، ضروری به نظر می‌رسد. تبلیغات صحیح و اطلاع‌رسانی وسیع نیز دیگر راهکارهای عملی در زمینه جذب گردشگر در مناطق آزاد خوانده می‌شود.

حجت‌زاده در این گفت‌وگو به اهمیت صنعت گردشگری پرداخت و گفت: صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در دنیا است که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، سایر فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

وی افزود:‌ توسعه گردشگری، یکی از رویکردهای ایجاد تحول اقتصادی‌-‌اجتماعی در جهان می‌باشد که همواره مورد‌توجه پژوهشگران و برنامه‌ریزان قرار دارد. بر این اساس، با عنایت به اهمیت توسعه مناطق آزاد در اقتصاد کشور، نگاه به جایگاه گردشگری در این مناطق به جهت برخورداری از منابع بالقوه گردشگری، موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک منطقه‌ای، امری ضروری به نظر می‌رسد.

طبق گفته این کارشناس؛ بسیاری از کشورهای پویا، این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال‌زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می‌دانند. باتوجه به تاثیر گردشگری بر تمامی شئون اقتصادی یک کشور، می‌توان گردشگری را صادرات نامرئی نامید؛ چراکه هر دلار آن، همچون دیگر اقلام صادراتی، وارد اقتصاد کشور می‌شود؛ همچنان که دلارهای حاصله در اقتصاد یک کشور به گردش درمی‌آیند، میزان اثرگذاری آن افزایش یافته و ضریب تکاثر درآمدی نیز محاسبه می‌شود. به همین ترتیب اثر دلارهای حاصل از گردشگری بر روی مالیات‌ها و مشاغل برآورد خواهد شد. بر این اساس گردشگری یک صنعت صادراتی است.

حجت‌زاده در ادامه به بحث مناطق آزاد اشاره کرد و اظهار داشت: ‌یکی از ابزارهای مفید و موثر در سیاست توسعه صادرات، استفاده از مناطق آزاد است. مناطق آزاد عبارت است از نواحی محصور و محافظت ‏شده در کنار سواحل، فرودگاه‏ها و دیگر اماکن‏‏، که کالا از طریق هوا، دریا و زمین بدون پرداخت‏ عوارض گمرکی برای امر صدور مجدد وارد و با انجام‏ فرآیندهای تولیدی و ایجاد ارزش افزوده‏ به کشورهای‏ مبداء یا ثالث صادر می‏گردد. در سطح جهانی، اولین منطقه آزاد تجاری، منطقه آزاد شانون در سال‌۱۹۵۹ در ایرلند با هدف جذب سرمایه‌های خارجی، انتقال فناوری و ایجاد اشتغال، ایجاد شد. در ایران نیز مناطق آزاد در بهمن‌ماه سال‌۱۳۶۸ در قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا به عرصه حضور در اقتصاد کشور گذاشتند. درحال حاضر ۸منطقه آزاد فعال و ۷منطقه تازه تاسیس در کشور وجود دارد.

وی افزود:‌ گردشگری مجموعه و منظومه‌ای متشکل از گردشگر، عرضه‌کنندگان خدمات و کالا، دولت و جامعه میزبان می‌باشد که با یکدیگر در تعامل و ارتباط هستند. هدف از گردشگری جلب و جذب گردشگر است. بنابراین، گردشگری را می‌توان به صورت ترکیبی از فعالیت‌ها، خدمات، سیاست‌ها، خط‌‌مشی‌ها، ضوابط، معیارها و کالاهایی تعریف کرد که برای تحقق سفر گردشگر ضرورت دارد. صنعت گردشگری علاوه‌بر نقش و تاثیر بسزای آن در ابراز هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی؛ موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی ازجمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود و توسعه صنعت گردشگری مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری در دیگر بخش‌های اقتصادی است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگری و نظام‌های بزرگ سامان یافته است.

این کارشناس حوزه گردشگری تصریح کرد: ‌از سوی دیگر براساس قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، این مناطق به منظور پشتیبانی از فعالیت‌های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی و تحرک در اقتصاد منطقه‌ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فناوری، افزایش صادرات غیرنفتی، ایجاد اشتغال مولد و جلب و تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، صادرات مجدد، عبور خارجی (ترانزیت) و انتقال کالا (ترانشیب) تاسیس شده‌اند و یکی از کارکردهای این مناطق به منظور تامین و تحقق اهداف فوق، گردشگری و جذب گردشگر است.

حجت‌زاده در ادامه به اهمیت صنعت توریسم در مناطق آزاد پرداخت و گفت: صنعت ‌توریسم از دو جهت دارای اهمیت است: اولا موجبات آشنایی مردم با دیگر فرهنگ‌ها، نژادها، اقوام، سرزمین‌ها، گویش‌ها و… را فراهم می‌نماید. ثانیا از نظر اقتصادی یکی از منابع درآمد و ارز محسوب می‌شود که امروزه جنبه اقتصادی این صنعت بیشتر موردتوجه است. مناطق آزاد ایران دارای مجموعه وسیعی از فرصت‌های گردشگری هستند؛ آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی مناطق ازجمله فرصت‌ها و امکاناتی است که اگر درست و به‌موقع مورد برنامه‌ریزی و بهره‌برداری قرار گیرد، می‌تواند به گنجینه‌ای برای کشور و تحقق اهداف مناطق تبدیل شود. استفاده از مدیران متخصص صنعت گردشگری در مناطق آزاد به منظور برنامه‌ریزی و ارائه راهکارهای مناسب، ضروری به نظر می‌رسد. تبلیغات صحیح و اطلاع‌رسانی وسیع نیز از دیگر راهکارهای عملی است که در زمینه جذب گردشگر می‌تواند بسیار مفید واقع شود.

وی ادامه داد: ارائه تبلیغات داخلی و خارجی جهت به تصویر کشاندن امکانات و استعدادهای طبیعی و جاذبه‌های متنوع توریستی و شناخت عمقی فرهنگ‌ها، خرده فرهنگ‌ها، تمدن، تاریخ و حیات اجتماعی-اقتصادی مناطق در توسعه صنعت توریسم بسیار موثر خواهد بود. استفاده از وسایل ارتباط جمعی مانند تلویزیون، رادیو، تلفن، برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری و همچنین شرکت در جشنواره‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی بسیار مهم می‌باشند. بهره‌گیری از شیوه‌ها و روش‌های مدرن در تبلیغات برای معرفی جاذبه‌های توریستی و گردشگری کشور و شرکت در نمایشگاه‌های سیاحتی معروف جهان و فعال نمودن خانه‌های فرهنگ ایران در کشورهای مختلف و ایجاد زمینه‌های لازم در سفارتخانه‌های خارج از کشور برای ارائه درست این جاذبه‌ها برای علاقه‌مندان سفر به ایران و استفاده از برنامه‌های تلویزیونی در جهت معرفی جاذبه‌های گردشگری و سرمایه‌گذاری مناطق آزاد و همچنین شناساندن مزیت‌های این مناطق بسیار ضروری است. سرمایه‌گذاری در زمینه ساخت هتل، اقامتگاه، رستوران و مراکز خرید مدرن و مطابق با استانداردهای روز دنیا می‌تواند در جذب گردشگر مفید باشد. در ضمن، اقامتگاه‌ها، هتل‌ها، مراکز سیاحتی و واحدهای ارائه‌کننده خدمات گردشگری باید با رویه‌ای یکسان فعالیت کنند تا بتوانند خدمات مطلوب‌تر و باکیفیت‌تری ارائه دهند.

این کارشناس در ادامه به جاذبه‌های گردشگری در مناطق آزاد اشاره کرد و اذعان نمود: اماکن تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و گردشگری مناطق آزاد باید به‌خوبی شناسایی شده، در سایت‌های گردشگری جهانی به صورت مصور معرفی شوند. جاذبه‌های دست‌ساز و مصنوعی همچون آسمانخراش‌های بزرگ، پل‌های طویل، تونل‌های زیرآب، آکواریوم‌های بزرگ دریایی و… تلفیق فناوری با جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های دست‌سازی را خلق می‌کند که می‌تواند در جذب گردشگر موثر باشد. همان‌گونه که گفته شد یکی از مهم‌ترین اهداف تاسیس مناطق آزاد، توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش مناسبات تجاری با کشورهای خارجی است که طی سال‌های متمادی از سوی مسئولان امر موردتاکید قرار داشته است.

حجت‌زاده اظهار داشت: ‌بررسی عملکرد مناطق آزاد در بحث تحقق برنامه‌های تعیین شده از نگاه کارشناسان، نتایج متفاوتی را ارائه می‌دهد که عمدتا با اهداف اولیه تاسیس این مناطق تا حدودی فاصله دارد که آن هم نشات گرفته از شرایط کلی کشور است؛ اما یک نکته را نمی‌توان نادیده گرفت و آن موقعیت مناطق مذکور در توسعه فعالیت‌های گردشگری و جذب توریست است. منطقه آزاد کیش به‌ عنوان بزرگترین و مهم‌ترین منطقه گردشگری در جنوب کشور سالانه پذیرای میلیون‌ها نفر از مردم ایران و اتباع سایر کشورها ‌خصوصا کشورهای همسایه است. این منطقه زمانی نه‌چندان دور مقصد هزاران نفر از مردم کشورمان بود که به قصد سیاحت و تجارت به آنجا می‌رفتند و از سفر خود لذت می‌بردند. منطقه آزاد قشم و به نوعی منطقه آزاد چابهار نیز همین وضعیت را داشته و به همین منظور مراکز اقامتی و تجاری بسیار زیادی در این مناطق تاسیس شده است. طی سال‌های اخیر استقبال بخش خصوصی برای مشارکت در ساخت و ساز مراکز اقامتی و سیاحتی به‌‌خصوص در جزیره کیش و قشم قابل‌توجه بوده است.

وی به نادیده گرفتن حوزه گردشگری مناطق آزاد توسط مسئولین اشاره کرد و بیان نمود: واقعیت این است که بسیاری از شگفتی‌ها و آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی در مناطق آزاد کشورمان علی‌رغم تلاش مسئولان برای معرفی آنها به گردشگران، هنوز ناشناخته مانده‌اند و چنانچه با یک برنامه‌ریزی صحیح و تخصصی امکانات و بودجه لازم و همچنین جلب مشارکت بخش خصوصی بتوان آنها را به مردم و به‌ویژه جامعه بین‌المللی معرفی کرد، به ‌طور قطع از میزان سفرهای گردشگران داخلی و خارجی به برخی از کشورهای همسایه و منطقه به نحو بارزی کاسته خواهد شد و درآمد ناشی از توریسم که امروز به منبع قابل‌توجهی برای کسب درآمد دولت‌ها تبدیل شده، افزایش خواهد یافت.

این کارشناس حوزه گردشگری در پایان ابراز امیدواری کرد که مدیران مناطق آزاد با یک برنامه جامع و استراتژیک و همچنین اهداف و سیاست‌های مشخص، بتوانند پذیرای تعداد بیشتری از گردشگران داخلی و خارجی در مناطق بوده و منجر به جذب سرمایه‌گذاری بیشتر در مناطق آزاد شوند.