بررسی عملکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ از نگاه بهارستان‌نشین‌ها

لایحه مناطق آزاد جدید امسال هم بر زمین ماند

 

گزارش: ملیحه اسناوندی –  هفته نامه مناطق آزاد

مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی با هدف توسعه صادرات، اشتغال‌زایی و توسعه کشور از سال‌۸۶۳۱ براساس تبصره‌۹۱ قانون برنامه اول توسعه شکل گرفتند تا علاوه بر ارائه تسهیلاتی به بازرگانان داخلی، زمینه حضور سرمایه‌گذاران خارجی را در کشور فراهم کنند. سابقه تاسیس مناطق آزاد تجاری به سال‌ها قبل بازمی‌گردد؛ اما شروع کار به شکل امروزی از همان برنامه اول توسعه بود که به دولت اجازه داده شد در سه نقطه مرزی کشور شامل کیش، قشم و چابهار اقدام به تاسیس منطقه آزاد تجاری کند. چگونگی اداره این مناطق در ۷شهریورماه سال‌۲۷۳۱ به تائید مجلس شورای اسلامی رسید و در تاریخ ۱۲شهریورماه سال‌۲۷۳۱ مورد تائید شورای نگهبان قرار گرفت. سرانجام در طی سال‌های گذشته مناطق آزاد دیگری هم تاسیس شدند و در حال حاضر تعداد مناطق آزاد به عدد‌۷ رسیده است.

اما مناطق آزاد کشورمان در سال‌۶۹ با فراز و نشیبی همراه بود. بنا بود لایحه افزایش مناطق آزاد جدید امسال توسط مجلس تصویب و نهایتا اجرایی شود. این لایحه در یک قدمی تصویب در مجلس قرار گرفته بود اما نمایندگان مخالف سیاست افزایش مناطق آزاد جدید با سنگ‌اندازی، مانع از آمدن این لایحه به صحن علنی مجلس شورای اسلامی شدند، لایحه‌ای که قرار بود دی‌ماه تکلیفش مشخص شود. به گفته مخالفین این طرح، به جای اینکه مناطق آزاد و ویژه راهی را برای توسعه کشور باز کنند، به مناطقی برای سودجویی و تفرجگاه عده‌ای تبدیل شده و به نوعی کارکردهای خود را از دست داده‌اند. نمایندگان مخالف، دلیل مخالفت خود را عدم موفقیت در مناطق آزاد فعلی و تبدیل آنها به سکویی برای واردات بی‌رویه اعلام کرده‌اند‌. اما خارج از نگاه مخالفین این لایحه، نباید از توسعه منطقی و متوازن و همراه با اهداف توسعه اقتصادی کشور در ایجاد مناطق آزاد جدید غافل شویم. علت گسترش مناطق آزاد آن است که بتوانیم از پتانسیل‌های کشورمان استفاده کنیم، به عنوان نمونه حدود ۳هزار کیلومتر مرز ساحلی در کشور وجود دارد که هنوز نتوانسته‌ایم از آنها استفاده مناسبی داشته باشیم.

اما موضوع دیگر استقرار دولت دوازدهم و تصویب مجلس، در انتقال دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی به وزارت امور اقتصادی و دارایی بود. ضمن اینکه رئیس‌جمهور در سال‌۶۹ در حکمی مرتضی بانک را به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور در امور مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی منصوب کرد. البته لایحه انتقال دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد در سال‌۵۹ تصویب شد، اما در ابتدای دولت دوازدهم این قانون اجرایی شده است تا بلکه نظارت مجلس بتواند مناطق آزاد را از شرایط فعلی خارج کند.

در این گزارش با نمایندگان در خصوص عملکرد مناطق آزاد و اقداماتی که مجلس در این یک سال برای این مناطق انجام داده است، گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:

 

سیدحسن حسینی شاهرودی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی:

رویکرد متفاوت مناطق آزاد در سال‌۹۶

سیدحسن حسینی شاهرودی، نماینده مردم شاهرود و میامی و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در خصوص لایحه افزایش مناطق آزاد جدید گفت: بنا داشتیم لایحه مناطق آزاد جدید را در این هفته بررسی کنیم، اما اولویت اول ما مالیات برارزش افزوده است و دومین اولویت ما از ده‌ها اولویت دیگر که در کمیسیون داریم، اولویت مناطق آزاد در لایحه دولت است.

وی تاکید کرد: مواد این لایحه آماده و در کمیته تصویب و پیشنهاد نمایندگان نیز دریافت شده، اما نیاز به چند جلسه داریم تا این لایحه را تکمیل و تقدیم دولت کنیم.

حسینی شاهرودی در خصوص عملکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ گفت: رویکردی که مناطق آزاد در این دوره داشته متفاوت است، اولین شواهدش این است که در مقابل پیشنهادهای سازنده‌ای که مجلس و کمیسیون اقتصادی داشته تا بندهایی به قانون مناطق آزاد و ویژه اقتصادی الحاق شود، ما نه تنها هیچ مقاومتی از جانب منطقه آزاد ندیدیم، بلکه همراهی و بعضا مواد اصلاحی دیگر را دیدیم که مناطق آزاد در این امر مشارکت داشته و ما این را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم با تغییر رویکرد در مناطق آزاد به تغییر نتیجه بی‌انجامد و به اهداف خودش که در قانون مشخص شده، نزدیک‌تر شود.

وی ادامه داد: این تغییراتی که در رویکرد می‌بینیم پس از تغییر در مدیریت بوده است و قطعا مدیریت آقای بانک در مجموعه منطقه آزاد باعث این تغییر رویکرد شده و ما از نگاه ایشان که مناطق آزاد را به عنوان اقطاب اقتصادی و با نگاه اقتصاد مقاومتی بخصوص اقتصاد صادرات‌محور نگاه می‌کند و حرکت‌های مناسبی را شروع کرده، استقبال می‌کنیم و انشاالله مجلس نیز در این مسیر کمک خواهد کرد.

این نماینده مجلس در خصوص انتقال دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی به وزارت امور اقتصادی و دارایی گفت: یکی از مزایای الحاق مناطق آزاد به وزارت اقتصاد این بود که حوزه‌های مختلف وزارت اقتصاد که وزارت محوری در حوزه اقتصادی است، مرتبط شود و تعامل داشته باشد تا تناقضات فی‌مابین مناطق آزاد با حوزه‌های اقتصادی کشور به حداقل خود برسد. به عنوان مثال تناقضاتی که در عرصه کمرگ، پولی و بانکی، مالی، عرصه بورس و مالیاتی است، کم شود. ما با حضور این حوزه در کنار وزارت اقتصاد انتظار داریم این تناقضات تبدیل به تعاملات شود و مشکلات درون سیستمی حل شود.

وی در پاسخ به این سوال که چه نمره‌ای به کارکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ می‌دهید، گفت: باید منتظر ماند و هنوز برای نمره دادن زود است، ولی با وجود مدیریت جدید، مناطق آزاد شروع پرشتابی داشته و در این شروع نمره خوبی می‌گیرد، انشاالله در ادامه و نتیجه نمره بسیار بهتری بگیرد.

 

محمد‌نعیم امینی‌فرد، سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی:

عملکرد آسیب‌زا در مناطق آزاد

محمد‌نعیم امینی‌فرد، نماینده سیستان و بلوچستان و سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در خصوص اقدامات مجلس برای مناطق آزاد گفت: مجلس کار مهمی در این یک سال انجام داد و آن این بود که دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد را از حوزه کمتر نظارت‌پذیر ریاست جمهوری به حوزه وزارت اقتصاد و دارایی منتقل کرد که طبعا به دلیل اشرافی که نمایندگان مجلس در این حوزه دارند، انتظار می‌رود که نظارت دقیق‌تری را اعمال کند، لذا این اتفاق مهمی بود که ایجاد شد.

وی ادامه داد: وزیر اقتصاد قبلی به این موضوع تن نداد و انتقال دبیرخانه شورایعالی با انتخابات و انتصاب وزیر اقتصاد همراه شد، لذا عملا شش ماه بیشتر از این موضوع نمی‌گذرد.

امینی‌فرد در مورد عملکرد مناطق آزاد در این یک سال گفت: ما در مورد عملکرد مناطق آزاد با دو آسیب روبه‌رو هستیم، یکی اینکه مناطق آزاد عملا به محلی برای واردات هرچه بیشتر مبدل شدند و هدفی که برای مناطق آزاد که صرفا یک پایگاهی برای گذر از تنگاهای بروکراتیک بود به فراموشی سپرده شد. مسئله دیگر نقشی است که مناطق آزاد می‌توانند در توسعه مناطق همجوارشان داشته باشند، این هم به شکل الگوسازی موفق؛ بعضا می‌بینیم که عملا به جای اینکه منجر به توسعه و کمک به مناطق پیرامونی مناطق آزاد شود، منجر به بارز شدن تفاوت‌ها و تضادهای اجتماعی و اقتصادی شده است. این نقاط ضعفی است که همچنان وجود دارد.

این نماینده مجلس ادامه داد: مسئله بعدی گسترش بی‌رویه مناطق آزاد است، عملا با این وضعیتی که پیش می‌رود می‌توان گفت که برای تمام کشور به طور عام در جای جایش مناطق آزاد پیش‌بینی می‌شود و این منجر به این می‌شود که عملا مزیت‌های نسبی که برای برخی مناطق آزاد تعریف شده بود به دلیل رقابتی که خود این مناطق با هم خواهند داشت، کمرنگ شود.

امینی‌فرد در مورد زمان بررسی لایحه مناطق آزاد جدید گفت: بعید است این لایحه امسال بررسی شود و احتمالا اوایل سال آینده مورد بحث قرار گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که شما از مخالفین این لایحه هستید، گفت: بطور مطلق نه، ولی به شکل بی‌رویه‌ای که مناطق آزاد گسترش پیدا می‌کند باید بگویم این لایحه طبعا آسیب‌زاست.

امینی‌فرد در خصوص عملکرد آقای بانک گفت: قضاوت در مورد عملکرد آقای بانک زود است، به نظر می‌رسد تعاملش خوب است، اما عملا تفاوتی بارزی بین عملکرد او و آقای ترکان نیست؛ منهای اینکه به لحاظ خصائلی که دارند نوع تعاملشان با مجلس مثبت‌تر تلقی می‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که چه نمره‌ای به کارکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ می‌دهید، گفت: حداکثر نمره‌ای که می‌توانم بدهم متوسط و در برخی از مناطق نیز ضعیف است .

امینی‌فرد تاکید کرد: از تعویض بعضی از مدیریت‌ها در برخی از مناطق آزاد حدود دو، سه ماه می‌گذرد و نمی‌توان ارزیابی دقیقی داشت، اما بعضا دیدم که در انعکاسی که بین نمایندگان مجلس وجود داشته بعضی از تغییرات مثبت بوده است.

امینی‌فرد تاکید کرد: باید پیوست‌های اجتماعی در مناطق آزاد پررنگ و دیده شود، با توجه به توانمندی‌هایی که در این مناطق اعم از محیط زیست‌، اقتصادی و نیروی انسانی وجود دارد علی‌القاعده باید تاثیر مثبتی داشته باشند. بعضا مواجه هستیم که در مناطق آزاد و یا هر کجای ایران اگر نیروی تخصصی وجود داشته باشد، آن منطقه دارای نمره بالاتری است و می‌توان از آن استفاده کرد، ولی نکته‌ای که الان در مناطق آزاد وجود دارد این است که از نیروهای هم‌تراز و ضعیف‌تر با وجود اینکه تراز همان نیروها در منطقه وجود دارد،  استفاده می‌شود. در واقع در مناطق آزاد به دلیل بعضی ملاحظات گسترده از نیروهای غیربومی استفاده می‌شود و این می‌تواند آسیب‌زا باشد.

 

مجید ناصری‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی:

عدم تحول چشمگیر مناطق آزاد در سال‌۹۶

مجید ناصری‌نژاد، نماینده خوزستان و عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در خصوص عملکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ گفت: مناطق آزاد ظرفیت بسیار خوبی در کشور است و می‌تواند منجر به تحول و رشد صنعت داخلی نیز شود. مناطق آزاد را ایجاد کردیم تا صنعت داخلی‌مان بتواند سرمایه‌گذاری و تولید کند و بدوت تشریفات کمرگی سعی کند صادرات داشته باشد، اما رویکرد و عمل این مناطق برعکس شد و مناطق آزاد تبدیل به محلی برای ورود اجناس خارجی شدند. این رویکرد خوب نیست و باید عوض شود؛ منتها با توجه به اوضاع و احوال موجود مخصوصا در مناطقی که هم در شمال، جنوب، شرق و غرب مناطق آزاد با آنها مواجه هستند، لازم است که این قضیه مدیریت شود نه آن که بصورت کامل جلوی این کار گرفته شود و نه اینکه جوری آزاد بماند که به تولید داخلی‌مان ضربه بزند. مدیریت این کار نیاز به قوانین دارد که در مجلس چندین بار بحث کردیم و لوایح مختلفی در این زمینه ارائه شد.

ناصری‌نژاد گفت: اخیرا نیز قرار بود لایحه مناطق آزاد جدید بیاید، ولی این اتفاق صورت نگرفت و ما منتظریم تا سریع‌تر این لایحه برسد. اگر مدیریت مناطق آزاد خوب نباشد و این روند ادامه پیدا کند، به ضرر کشور خواهد بود. البته در خوزستان کارکرد منطقه آزاد اروند خوب است و یکی از کارهای خوب این بود که روادید و مجوز ورود را از عراقی‌ها نخواستیم، لذا رفت و آمدشان آزاد شد و عراقی‌ها آمدند و جنس ایرانی از منطقه آزاد اروند خریدند؛ این رویه اگر در مناطق دیگر اجرایی شود، خوب است. ما باید طوری عمل کنیم که نه تنها شهروندان ما در منطقه آزاد جنس خارجی نخرند، بلکه خارجی‌ها نیز در مناطق آزاد ما جنس ایرانی بخرند؛ این رویه اگر صورت بگیرد منجر به تقویت مناطق آزاد می‌شود و چرخه اقتصادی به حرکت در‌می‌آید و تولیدمان نیز تقویت می‌شود، چراکه جنس داخلی تقویت و موجب ارزآوری به کشور می‌شود.

وی تاکید کرد: روندی که شهروندان ما به کیش و منطقه دیگر بروند و جنس خارجی به داخل بیاورند، روند مطلوبی نیست؛ لذا باید اصلاح شود.

ناصری‌نژاد ‌در خصوص عملکرد آقای بانک گفت: تا به حال چیزی که موجب تحول شده باشد و خیلی مثبت به چشم بخورد، ندیدیم؛ ایشان باید خیلی قوی‌تر وارد می‌شد؛ لذا رویکرد، رویکرد سابق است و تحول چشمگیری صورت نگرفته و من نمی‌دانم چرا آقای بانک خیلی مثل گذشته عمل کرد و اقدام جدیدی از طرف او انجام نشد و این برای ما جای سوال است.

این نماینده مجلس در خصوص انتقال دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی به وزارت امور اقتصادی و دارایی گفت: فعلا تغییری احساس نشده است. شاید به‌خاطر جابجایی دولت و وزیر بوده، لذا وزیر روی این موضوع زیاد وقت نگذاشت، امیدواریم در آینده این وزراتخانه و آقای کرباسیان بتوانند بر این موضوع بیشتر وقت بگذارند چون موضوع مهمی است و پیشرفتی که در منطقه آزاد اروند نمونه‌اش را می‌بینیم می‌تواند در مناطق دیگر نیز به وجود بیاید و نهایتا منجر به پیشرفت کشور شود. اما در این یک سال تحولی در این زمینه از وزارت اقتصاد و دارایی و مدیریت مناطق آزاد  ندیدیم.

وی در پاسخ به این سوال که چه نمره‌ای به کارکرد مناطق آزاد در سال‌۹۶ می‌دهید، گفت: از صد، نمره‌‌۵۰ را به عملکرد مناطق آزاد می‌دهم.

 

محسن بیگلری، دبیر دوم کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی:

اقدام مجلس برای مناطق آزاد جدید

محسن بیگلری، نماینده کردستان و دبیر دوم کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در خصوص اقدام مجلس برای مناطق آزاد جدید گفت: امسال در مجلس بحث ۸مناطق آزاد جدید به اضافه  ۱۲منطقه ویژه اقتصادی که اکثرا مرزی است، مطرح بوده؛ موضوعی که تبدیل به دغدغه برای مردم آن مناطق و به‌ویژه نمایندگان شده، اما عملا اتفاقی نیفتاد. کمیسیون اقتصادی مدتی در این لایحه کار کرد و جای تشکر دارد که تکان و سرعت خوبی به این موضوع دادند. طبق گفته‌ها قرار بود آخر سال این لایحه به صحن علنی مجلس بیاید اما بحث استیضاح‌ها بررسی موضوع مناطق آزاد جدید را به بعد از سال جدید موکول کرد.

وی تاکید کرد: گره‌ای که در بحث مناطق آزاد وجود دارد این است که برخی از نمایندگان نگاه مخالف به مناطق آزاد دارند و واردات بی‌رویه در این مناطق را مشکل اصلی می‌دانند و به بی‌توجهی این مناطق به صادرات اشاره می‌کنند؛ در نهایت با سیاست افزایش مناطق آزاد جدید نیز مخالف هستند. در صورتی که اگر مناطق آزاد ما مشکلی دارند، ما نباید از افزایش آن جلوگیری کنیم، چراکه این موضوع مشکلی را حل نمی‌کند، ما باید دنبال این باشیم که اگر مناطق آزاد امروزی ما در اجرا و عملکردشان مشکلاتی دارند آنها را اصلاح کنیم تا به نفع مردم بومی و عامه جامعه باشد. اکثرا مناطق آزاد جدید ما برای استان‌های مرزی و محروم بودند که درصد بیکاری در آنجا بسیار بالاست و امیدوارند با تصویب این طرح یک قسمتی از مشکلاتشان حل شود.

وی ادامه داد: ما نیز مانند دیگر نمایندگان مشتاق هستیم که صادرات در مناطق آزاد بیشتر شود، اما این نیز راه حلی دارد؛ مثلا می‌توان با تصویب قانونی، حدود واردات را مشخص کرد. لذا این انتظار از نمایندگان وجود دارد که نگاه صرف به مناطق آزاد موجود و تعمیم آن به مناطق آزاد جدید نداشته باشند و کمک کنند که این ۸منطقه آزاد و ۱۲منطقه ویژه اقتصادی در مجلس رای بیاورد.

بیگلری در خصوص عملکرد مدیریت بانک گفت: آقای ترکان زحمات زیادی کشیدند و جای تقدیر دارند. آقای بانک نیز در ادامه همان مسیر آقای ترکان اما با سرعت بیشتری حرکت می‌کنند و از این جهت خوش‌بین هستیم که مشکلات مناطق آزاد موجود حل شود و هم مناطق آزاد جدید سر و سامان یابند.