نقش موثر مناطق آزاد در خنثی‌سازی تحریمهاانتصاب سرپرست معاونت توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزادسازمانهای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ملزم به ارائه آمار عملکردی شدندارتقاء مزیت‌های قانونی مناطق آزاد، راهبرد تعیین شده از سوی دبیرخانه شورایعالیتوجه به به حوزه گردشگری در جهت جذب سرمایه‌گذار و توسعه اقتصادی مناطق آزادگشایش در فرآیند واردات خودرو به مناطق آزادتحول در تامین مالی پروژه‌های عمرانی مناطق آزاد با انتشار اوراق در بازار سرمایهچرا آمار صادات گمرک ج.ا.ا با گمرک مناطق آزاد مطابقت ندارد؟
با وجود این سند، بر آن شدیم تا به اهمیت مناطق آزاد در توسعه اقتصاد دانشپایه بپردازیم و در گفت‌وگو با معاونین سازمان‌های مناطق آزاد و مشاور شرکتهای دانش‌بنیان، به سوالاتی پیرامون عملکرد مناطق آزاد در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان پاسخ دهیم.
مدیر مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات خراسان:
مدیر مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات خراسان و مشاور شرکتهای دانش‌بنیان، از صنایع دانش‌بنیان و نقش آن در کم‌اثر شدن تحریم‌ها گفت. از اینکه صنایع دانش‌بنیان چه میزان از اهداف اقتصاد مقاومتی را می‌توانند به سرانجام برسانند و مهم‌تر اینکه مناطق آزاد چه عملکردی در تحقق اقتصاد دانش‌بنیان داشته‌اند.
علی جاهدی در گفت‌وگو با نشریه تاکید داشت که به لطف اتفاقات اخیری که در کشور افتاده، ادبیات و ضرورت توجه به اقتصاد دانش‌بنیان و شرکتهای دانش‌بنیان به عنوان المان‌هایی که می‌خواهند این اقتصاد را تقویت کنند، شکل گرفته است.
این کارشناس در ادامه گفت: در سال‌های اخیر قانون مترقی در مجلس شورای اسلامی به نام قانون حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان تصویب شده است؛ به عبارتی این مصوبه ظرفیت‌های قانونی و تسهیل‌گری و حمایتی حاکمیت و دولت را وارد این فضا می‌کند و در واقع با جذابیت‌بخشی سعی در حمایت از شرکت‌هایی دارد که این مدل، توسعه اقتصادی را تقویت می‌کنند.
جاهدی در پاسخ به این سوال که اقتصاد دانش‌بنیان چه نقشی در کم‌اثر شدن تحریم‌ها و وابستگی کشور به نفت دارد، اظهار داشت: ما یک اقتصاد درون‌زا داریم؛ این اقتصاد روش و مکانیزمی است که می‌خواهد وابستگی ما را نسبت به بیرون، خدمات، محصولات و سرویس‌هایی که از خارج به کشور وارد می‌شود، کم کند. این اقتصاد می‌تواند با وجود تحریم‌ها و جریان‌های سیاسی، متاثر از تغییرات شود. اقتصاد درون‌زا سعی می‌کند به پتانسیل‌های درون کشور برای تامین نیازها چه از جنس محصول و چه جنس خدمت و راهکار برگردد و به اینها بپردازد.
به عبارتی تامین و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان یا تقویت شرکتهای دانش‌بنیان می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزارهای ما برای جلوگیری از فشار کشورهای دیگر با ابزار تحریم باشد؛ چراکه آن موقع ما در شرکتهای دانش‌بنیان با تبدیل توسعه دانشی که اتفاق می‌افتد، به جای دانش، به فناوری و محصول و کسب و کارهای این چنینی سعی بر تامین نیازهای موجود در کشور داریم تا دیگر به کشورهای بیرونی وابسته نباشیم. به عبارتی شرکتهای دانش‌بنیان شاید کلیدی‌ترین نقش را در کم‌اثر کردن تحریم‌ها دارند، با کمکی که به تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و در سطح کلان‌تر اقتصاد درون‌زا به کشور می‌کنند.
این رویکردی است در کشور که باید بخشی از زیرساخت مدیریت نهادهای علمی اتفاق بیفتد. یک بخش آن نهادهای علمی و دانشگاهی از جنس دانشگاه‌های نسل سوم است که باید ما را به سطحی از دانش برسانند که بتوانیم محصولاتی متناسب با نیازها و براساس تکنولوژی‌های روز دنیا ارائه کنیم. نکته دوم زیرساختهای قانونی و شرایطی است که بتواند شکل‌گیری این شرکت‌ها و نرخ موفقیت‌شان را افزایش بدهد.
جاهدی ادامه داد: شرکت‌ها براساس کاری که در دانشگاه‌ها می‌شود می‌توانند شکل بگیرند، اما زیرساخت‌هایی نیاز دارند و البته پیش‌نیازهای قانونی هم وجود دارد که باید اینها بیایند و بتوانند کسب و کارشان را شکل دهند. این قوانین و تسهیل‌گری‌ها، بخشی از اتفاقات زیرساختی دیگری است که باید در کشور توجه شود که بخشی از آن را قانون حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان جلو می‌برد.
اما داستان دیگر، زیرساختهای سخت‌افزاری، نیرو و منابع انسانی است؛ در واقع زیرساخت‌هایی از جنس شبکه، یعنی بستر تعامل و هم‌افزایی بین شرکت‌ها. اینها موضوعاتی است که به عقیده من نمی‌توانیم بنشینیم تا این زیرساخت‌ها توسط بخش خصوصی ایجاد شود، باید توسط حاکمیت این زیرساخت‌ها فراهم شود تا هم تعداد شرکتهای دانش‌بنیان بیشتر شود و هم نرخ موفقیت‌شان افزایش پیدا کند.
بنابراین بخشی نهادهای دانشی و دانشگاهی است، البته با رویکرد نسل سوم؛ بخشی هم زیرساختهای تسهیل‌گری و قوانین است؛ بخشی هم زیرساخت‌هایی از جنس سخت‌افزار و نرم‌افزار و چیزهایی از جنس تامین امور مالی مورد نیاز سرمایه‌گذار است، یعنی آن چیزهایی که می‌تواند ریسک کارآفرین را در کسب و کارهای دانش‌بنیان پایین بیاورد و نرخ شکست را کاهش و نرخ موفقیت را افزایش دهد.
جاهدی در پاسخ به سوال دیگر مبنی بر اینکه جایگاه و نقش مناطق آزاد در تحقق اهداف اقتصادی دانش‌بنیان چیست، اظهار داشت: مناطق آزاد مجموعه‌هایی هستند که در کشور انتخاب شدند و یکسری ویژگی‌هایی به آنها داده شده و یک مزیت‌هایی نسبت به دیگر مناطق کشور از جنس اینکه امکان ارتباط با دنیا و تعامل تجاری با دیگر شرکتهای دنیا دارند، همچنین معافیت‌هایی در این مناطق از جنس ورود تکنولوژی و ابزارها و تجهیزات وجود دارد. از طرفی، جنس تعاملی که می‌توان با دیگر کشورها و نهادهای علمی در دنیا داشت، در این مناطق متفاوت و حائز اهمیت است.
وی تاکید کرد: اگر به صورت خیلی ویژه سیاستگذاری درستی در کشور شود، از مناطق آزاد و قوانین و ویژگی‌ها و ظرفیت‌هایی که در این مجموع‌ها وجود دارد، حمایت شود و ظرفیت‌های قانونی و بین‌المللی که وجود دارد، استفاده شود؛ می‌توان گفت این مناطق به شدت می‌توانند فرصتی برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان باشند.
یعنی شرکتهای دانش‌بنیان را به این سمت می‌توان برد که اولا این ظرفیت‌ها را بشناسند، در درجه دوم این ظرفیت‌ها را در اختیارشان قرار دهیم و برایشان تسهیل کنیم. قطعا استفاده از ارزش‌آفرینی شرکتهای دانش‌بنیان در این مناطق و نهایتا تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، درون‌زا و مقاومتی برای افزایش ثروت جامعه و شاخص‌های کلان اقتصادی که در جامعه به دنبال آن هستیم، موثر خواهد بود.
جاهدی در پاسخ به اینکه آیا شرکتهای دانش‌بنیان از ظرفیت‌های مناطق آزاد استفاده می‌کنند، اذعان نمود: خیر؛ حداقل تا جایی که اطلاع دارم از این ظرفیت فوق‌العاده ارزشمند تعداد بسیار اندکی اطلاع دارند و کسانی هم که مطلع هستند از این ظرفیت به طور مطلوب استفاده نمی‌کنند.
وی راهکار موجود برای شناخت این ظرفیت‌ها را، احصاء و معرفی این ظرفیت‌ها به شرکتهای دانش‌بنیان در کشور دانست و گفت: ایجاد ارتباط بین شرکتهای دانش‌بنیان و مناطق آزاد راه حل اصلی است.
مدیر مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات خراسان در پایان خاطرنشان کرد: باید دسترسی شرکت‌ها به زیرساخت‌ها تسهیل و سپس حمایت و جذابیت بخشی شوند؛ هدایت شرکتهای دانش‌بنیان به سمت ظرفیت‌های منطقه آزاد به عنوان یک کاتالیزور تحقق اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان می‌تواند قابل توجه باشد.
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش:
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش نیز در گفت‌وگو با نشریه، از نقش اقتصاد دانش‌بنیان سخن گفت، از اینکه اقتصاد دانش‌بنیان چیست و تحقق آن تابع چه شرایطی است.
سعید پورعلی، زیرساختهای اقتصاد دانش‌بنیان را معرفی و در رابطه با عملکرد مناطق آزاد در اقتصاد دانش‌بنیان صحبت کرد.
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش تصریح کرد: در این اقتصاد، عواملی همچون محل و مکان فعالیت اهمیت چندانی ندارد و فقط سرعت عمل و دسترسی به تمام نقاط جهان مدنظر است.
وی، یکی از ویژگی‌های اقتصاد دانش‌بنیان را تبدیل دانش به کالا و فروش آن در بازارهای مجازی دانست و تاکید کرد که چون این نوع دانش وزن ندارد، در نتیجه نیاز به مکان‌های فیزیکی نیز ندارد، چراکه نماد این نوع اقتصاد، ایده، دانش و فکر می‌باشد.
پورعلی در ادامه گفت: برای تعیین قیمت، میزان غنی بودن دانش مدنظر است؛ لذا وابستگی ارزش محصولات و خدمات برای افراد مختلف دارای ارزش و اهمیت متفاوتی خواهد بود؛ از طرفی از نظر پایداری هم دارای ارزش دائمی است، زیرا وابسته به یک نظام دانشی است، نه دانش انفرادی.
به اعتقاد او، این نوع دانش می‌تواند به جاهایی که تقاضا برای دانش و اطلاعات بالاتر وجود دارد، نفوذ کند و بدون شک برای تحقق و موفقیت این نوع اقتصاد، به برنامه‌ریزی دقیق و اصولی و سیاستگذاری‌های مناسب احتیاج می‌باشد؛ ازجمله نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده، در نظر گرفتن بودجه‌های مورد نیاز و فراهم‌سازی زیرساختهای اطلاعاتی و محیطی اقتصادی است.
پورعلی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه صنایع دانش‌بنیان چه نقشی در کم‌اثر شدن تحریم‌ها دارد و در شرایط فعلی کشور چقدر می‌تواند وابستگی را به نفت کاهش دهند، اظهار داشت: با توجه به هدف ایجاد صنایع دانش‌بنیان که برای تامین نیازها یا خدمات با تکنولوژی بالا و خلق ثروت از راه دانش ایجاد شده‌اند، می‌توانند نقش تحریم‌ها را کم‌اثر نمایند؛ چراکه خاصیت این نوع صنایع، انعطاف‌پذیری و تطبیق با شرایط است. این شرکت‌ها، به عنوان بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان، نقش محوری در شرایط تحریم‌های اقتصادی ایفا می‌کنند، زیرا با تهدیدات متعدد و وضعیت کاملا متفاوت روبه‌رو هستند؛ به دلیل آنکه خرید و فروش ایده با حساسیت کمتری مواجه است.
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش تاکید کرد: این نوع اقتصاد در صورت حمایت برای کشوری مثل ایران فرصتی است که با تحریم‌های نفت به سمت و سوی این دانش برود، که علاوه بر دور زدن تحریم، وابستگی به نفت را نیز کم کند. محصولات ناشی از شرکتهای دانش‌بنیان، راه حل مناسبی برای عبور از تحریم‌ها هستند.
وی در پاسخ به این سوال که برای بحث صنایع دانش‌بنیان چه زیرساخت‌هایی در کشور نیاز است، گفت: پایین بودن خلاقیت، نوآوری و ضعف فن‌آوری در بنگاه‌های اقتصادی موجب افزایش وابستگی صنعت و اقتصاد کشور به فن‌آوری‌های خارجی می‌شود؛ لذا شرکتهای دانش‌بنیان به عنوان ستون‌های اصلی توسعه اقتصادی کشورها می‌تواند در فضای رقابت جهانی، موفق به کسب و تثبیت سهم بازار شود.
به اعتقاد معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش، این سهم ناچیز به منظور تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و دستیابی به هدف چشم‌انداز۱۴۰۴ نمی‌تواند یک زیرساخت قوی و محکم باشد، چراکه با دو چالش مهم محیط کسب و کار و چالش‌های داخلی بنگاه‌ها روبه‌رو هستیم که با دو راه حل متفاوت قابل بررسی است.
وی ادامه داد: در چالش محیط کسب و کار نیاز به اجرای سیاست و راهبردهای مناسب در سطح ملی است؛ در صورتی که برای رفع چالش‌های داخلی بنگاه‌ها نیاز به تقویت ابعاد فنی، مالی و مدیریتی بنگاه‌ها است. لذا زیرساخت‌ها باید براساس اهداف صنایع دانش‌بنیان پی‌ریزی شود؛ چراکه مهم‌ترین هدف شکل‌گیری شرکتهای دانش بنیان، علاوه بر تقویت دانش فنی، تولید محصولات پیشرفته در داخل با محوریت نیروهای بومی کشور است.
همچنین نیاز به مراکز رشد با نیروهای متخصص دارد که بتواند ایده را تبدیل به محصول و بازار را تسهیل کند. با وجود داشتن ۴۰۰۰صنایع دانش‌بنیان، دولت باید از سرمایه دانش‌بنیان حمایت بیشتری کند و اگر زیرساخت‌ها محکم و قانونی بنا نشود، با مشکلات مالکیت معنوی، فکری و کپی‌برداری روبه‌رو خواهیم شد.
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان منطقه آزاد کیش در پاسخ به این سوال که صنایع دانش‌بنیان چقدر از اهداف اقتصاد مقاومتی را می‌توانند به سرانجام برسانند، گفت: دور شدن از اقتصاد نفتی و حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی، مستلزم بهره‌گیری از اقتصاد دانشپایه می‌باشد؛ عبور از اقتصاد وابسته به منابع اولیه و متکی بر فروش مواد خام و کم‌فرآوری شده، تنها از مسیر اقتصاد نوآور و تولید دانشپایه میسر است.
بدون برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساختهای مناسب، رسیدن به فناوری و صنعت برخاسته از دانش درون کشور امکان‌پذیر نخواهد بود؛ لذا برای تبدیل دانش به فناوری و فراهم آوردن زیرساختهای لازم برای توسعه اقتصاد دانشپایه به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی لازم است به فراهم آوردن نظام ملی نوآوری، تجاری‌سازی دستاورهای پژوهشی پرداخته شود. این مستلزم پیوند زدن بین دانشگاه‌ها و کانون‌های صنعتی کشور برای آگاهی از نیازهای پژوهشی است.
پورعلی افزود: ظرفیت‌های این مناطق با توجه به زیرساخت نوآورانه و پیشرو در هر منطقه، ماموریت‌ها و اولویت‌های فناورانه آن، تولید و ترویج محتوای رسانه‌ای علمی، فناورانه و فرهنگی متناسب با نیاز کشور، فرهنگ‌سازی انتقال و بومی‌سازی فناوری‌های مورد نیاز کشور باید شکل گیرد. لذا برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان نیاز به همکاری، ایجاد و تقویت روابط میان‌دانشگاهی بین‌المللی، جلب مشارکت مراکز معتبر طراحی مهندسی و فناوری جهان برای انجام طرح‌های مشترک و برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد امکان استقرار گروه‌ها و مراکز پژوهشی خارجی در مناطق آزاد پیش‌بینی شده است.
وی در ادامه تاکید کرد: چون اقتصاد دانش‌بنیان یک ماهیت اقتصادی-اجتماعی و یک روش یا مدل توسعه جدید در دنیا می‌باشد، در صورتی موفقیت‌آمیز است که به جز بحث علم و فناوری، باید الزامات حقوقی و قانونی لازم برای این نوع اقتصاد بررسی شود؛ به دلیل آنکه در این اقتصاد دارایی ناملموس است و سرمایه اصلی در آن نیز نیروی انسانی متخصص و فکری است. در کنار این نظام اقتصادی دانش‌بنیان، رشد شرکتهای استارتاپی است که بیشتر یک جریان ترویجی و فرهنگی است.
وی در ادامه گفت: در مناطق آزاد برای اقتصاد دانش‌بنیان ابتدا زیرساخت مورد نیاز در راستای تحقق اهداف مناطق آزاد و ویژه باید فراهم شود و سپس سرمایه‌گذار خارجی و داخلی را تشویق به فعالیت در این مناطق کرد؛ زیرا این دانش در ایران و مناطق آزاد نوپا می‌باشد، لذا باید به فاصله مناطق آزاد از مراکز جمعیتی، فراهم بودن زیرساخت‌ها و زیست‌بوم‌های مورد نیاز و فرآیند جذب استارتاپ‌ها در مناطق مطالعات جدی‌تری صورت گیرد؛ چراکه مناطق آزاد باید بتوانند در راستای اهداف اولیه تشکیل شده، سهم بسزایی در اقتصاد ملی داشته باشند و تراز تجاری خود را مثبت کنند، تا بازار هدف آنها براساس اقتصاد دانش‌بنیان تعریف شود.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو:
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو نیز در گفت‌وگو با نشریه به سوالاتی مبنی بر چیستی اقتصاد دانش‌بنیان و عملکرد مناطق آزاد در راستای اقتصاد دانش‌بنیان پاسخ داد.
ابراهیم جلیلی تاکید کرد: اقتصاد دانش‌بنیان اقتصادی است که تولید، توزیع و استفاده از دانش در آن نقش اصلی و غالب برای تولید ثروت باشد. تا سال۱۹۶۰ میلادی نیروی کارگر و سرمایه، نقش اساسی را در اقتصاد ایفا می‌نمود. از سال۱۹۶۰ تاکنون اقتصاد جهان شکل سینوسی به خود گرفته و شاهد صعود و نزول موقعیت اقتصادی در جهان هستیم.
شاید دلیل عمده این وضعیت، تغییرات سریع فناوری‌های نوین هستند که در کنار رایانه، اینترنت و توسعه دانش، وضعیت جدید را به جهان حاکم کرده و شکل رفتارهای اقتصادی سنتی را عوض کرده‌اند. این وضعیت تا سال۲۰۱۰ میلادی ادامه داشت و از سال۲۰۱۰ به بعد، اقتصاد دانش‌بنیان جایگزین شده و من‌بعد فقط کسانی که بتوانند با علم و دانش، فضای خلاقیت و نوآوری را در جامعه گسترش دهند، شانس داشتن اقتصاد قوی‌تری را خواهند داشت.
وی افزود: سرمایههای اقتصادی تنها محدود به منابع زیرزمینی مانند نفت یا معدن و زمین حاصلخیز نیست، بلکه نیروی انسانی، سرمایه اصلی به حساب می‌آید؛ در واقع اصول اصلی اقتصاد دانش‌بنیان بر نیروی انسانی خلاق و متخصص استوار شده است.
در حقیقت در دنیای امروز، دانش سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده و موجب تاب‌آوری در مقابل تحریم‌ها می‌گردد و دانش باید به صورت مستمر و پایدار در استفاده از منابع اقتصادی به کار برده شود تا بتوان با غلبه بر توسعه سنتی با تکنولوژی مدرن و مبتنی بر دانش، اثر تحریم‌ها را کم‌رنگ نمود. دور شدن از اقتصاد نفتی و حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی، رویکرد جدیدی است که قادر است زمینه‌های توسعه همه‌جانبه کشور را فراهم آورد. راهبردی‌ترین ابزار در این مسیر، بهره‌گیری از اقتصاد دانش‌بنیان می‌باشد.
وی خاطرنشان کرد: بدیهی است از اهداف اصلی دشمنان، تحریم کالاهای خاصی است که با فناوری پیشرفته علمی تولید شده‌اند. به همین دلیل توجه به اقتصاد دانش‌بنیان با تولید محصولاتی که کشور درخصوص آنها وابسته به کشورهای غربی است و ایجاد استقلال در تولید این محصولات، راهکار بسیار مهمی در عرصه مقابله با تحریم‌ها محسوب می‌شود. به همین دلیل برنامه‌ریزی به منظور فراهم‌آوری زیرساختهای توسعه محصولات دانش‌بنیان، با شناسایی کالاهای اساسی و روش‌های تولید آن در مراکز علمی، با هدف مقابله با وابستگی کشور به بیگانگان، ضرورتی انکارناپذیر محسوب می‌شود.
علاوه بر اینکه این نوع اقتصاد، از مزایایی همچون کاهش اقتصاد کشور به خام فروشی منابع راهبردی کشور ازجمله نفت را به همراه دارد؛ اقتصاد دانش‌بنیان به دلیل وابستگی به خلاقیت و توان علمی نخبگان جوان کشور، نقش مهمی در پیشرفت همه‌جانبه مبتنی بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی همچون برون‌زا و دانش‌محور بودن دارد.
جلیلی اضافه کرد: البته در حال حاضر مشکلاتی همچون نبود سازمان‌ها و نهادهای حمایتگر و پشتیبان، تعداد کم شرکتهای دانش‌بنیان، عدم علاقه سیستم بانکی برای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان و… ازجمله ضعف‌های موجود برای حمایت از شرکت‌ها و استارتاپ‌های فناورمحور است.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو در پاسخ به این سوال چه زیرساخت‌هایی در کشور برای اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌ها نیاز است، گفت: یکی از اموری که می‌تواند تولید دانش‌بنیان را در کشور تسهیل نماید و باعث شود این محصولات با قیمت پایین‌تری تولید گردد، زیرساخت‌ها و شرایط نهادی موجود در کشور است. طبق تئوری تجارت بینالملل، هر کشور در صورتی می‌تواند کالایی را ارزان‌تر تولید نماید که تولید آن کالا بیشتر به نهاده‌هایی نیاز داشته باشد که آن نهاده‌ها در آن کشور از وفور نسبی بیشتری برخوردار باشند.
تولیدات دانش‌بنیان برخلاف تولیدات سنتی، بر دانش، ابتکار، خلاقیت، نوآوری استوار است و به همین دلیل، فراوانی نیروی انسانی تحصیلکرده و متخصص نقش مهمی در پدید آمدن مزیت رقابتی ایفا می‌کند. برای به وجود آمدن و شکل‌گیری ساختار اقتصاد دانش‌بنیان و حرکت در مسیر اصلی، ملزوماتی وجود دارد که از مهم‌ترین آنها به غیر از نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده، می‌توان به مشوق‌ها، قوانین حمایتی، در نظر گرفتن بودجه‌های مورد نیاز و فراهم‌سازی زیرساختهای ارتباطی اشاره کرد تا با حرکت در مسیرهای تعیین شده، بتوان دانش را تبدیل به ثروت کرد و آن را گسترش داد.
اگرچه ممکن است ایران در برخی شرایط نهادی ضعف داشته باشد، اما از منظر شاخص‌های نیروی تحصیلکرده و آموزش، در جایگاه مناسبی قرار دارد. مناطق آزاد می‌توانند با توجه به شرایط سهل در اقامت و کار در مناطق، نسبت به جذب حتی نیروی خارجی متخصص اقدام نمانید.
یکی از عناصری که اقتصاد کشورها را به دو دسته پیشرفته و در حال توسعه تقسیم می‌کند، عنصر دانش است. در چند سال اخیر مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان به شکلی جدی در کشور و به تبع آن در مناطق آزاد مطرح شده است، به طوری که بند۲ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در مورد اقتصاد دانش‌بنیان است و همچنین یکی از بخش‌های اصلی برنامه ششم توسعه کشور نیز درخصوص توسعه دانش‌بنیان اقتصاد کشور می‌باشد.
جلیلی افزود: در این راستا با توجه به اینکه اقتصاد دانش‌بنیان بر تولید، توزیع و استفاده از دانش برای به دست آوردن ثروت و ایجاد رشد تاکید دارد و در عصر ارتباطات و فناوری، دانش به مثابه منبع حیاتی سازمان‌ها در عرصه رقابت و عاملی برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار محسوب می‌گردد، استفاده از آن یکی از الزامات و مولفه‌های دستیابی به اهداف ذکر شده در اقتصاد مقاومتی می‌باشد.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو تاکید کرد: قطع وابستگی به فروش خام مواد معدنی به ویژه نفت، یکی دیگر از مولفه‌های اقتصاد مقاومتی بیان شده است. شرکتهای دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود و توان ایجاد و به کارگیری فناوری‌های پیشرفته مورد نیاز، توانمندی لازم را جهت تبدیل مواد خام به محصولات نهایی و با ارزش افزوده بالا دارند. در واقع چنین شرکت‌هایی می‌توانند تهدید به وجود آمده در این حوزه را به فرصتی جهت شکوفایی صنایع نفت و پتروشیمی تبدیل نمایند.
وی اظهار کرد: از آنجایی که دانش و تجربه در ارائه خدمات و محصولات از اهمیت کلیدی برخوردار است، بنابراین اگر بتوانیم عمده درآمد کشور را از راه دانش به دست آوریم و خرید و فروش دانش در کشور را به رسمیت بشناسیم، آن وقت است که می‌توانیم بگوییم اقتصادمان، دانش‌بنیان است. اقتصاد دانش‌بنیان، هم‌راستایی دو مفهوم دانش و ثروت است؛ به طوری که درآمدزایی و ایجاد ثروت از دانش بحث این روزهای اقتصاد دانش‌بنیان شده است.
طبق آخرین گزارش بانک جهانی مربوط به سال۲۰۱۲، ایران رتبه۹۴ را در میان تمامی اقتصادهای دنیا در اقتصاد دانش‌بنیان کسب کرده که پس از آن هنوز رتبه‌بندی جدیدی ارائه نشده، ولی پیش‌بینی می‌شود با توجه به تلاش‌ها و اقدامات رو به رشد انجام گرفته، شاهد رشد وضعیت اقتصاد دانش‌بنیان در رتبه‌بندی بعدی در این زمینه باشیم.
نکته مهم دیگر اینکه در افق۱۴۰۴ قرار بر این است که ۲۰درصد از درآمد کشور از فعالیت‌های دانشی تامین شود؛ بنابراین با توجه به مهلت ۸ساله باقی مانده، لازم است بدانیم دانش‌بنیان کردن اقتصاد کشور و به دنبال آن دانش‌بنیان کردن جامعه، از اموری است که خوب انجام دادن آن به هیچ‌وجه آسان نیست.
این تفاهم‌نامه در راستای زمینه‌سازی، تحقق اهداف سند چشم‌انداز برنامه‌های توسعه اقتصادی-اجتماعی و گسترش تعاملات علمی، فناوری، اقتصادی و اجرایی کشور و براساس بند یازدهم سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب درخصوص انتقال فناوری‌های پیشرفته به کشور از طریق مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به امضاء رسیده است. طبق این تفاهم‌نامه، زمینه بهره‌مندی شرکتهای دانش‌بنیان، موسسات و واحدهای فناور داخلی و خارجی از ظرفیت و توانمندی این مناطق برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان تسهیل می‌شود.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو تصریح کرد: بنابراین اگر مراکز فناوری در مناطق آزاد بتوانند درآمدی از راه دانش به دست آورند و خرید و فروش دانش انجام دهند، آن وقت می‌توانیم ادعا کنیم اقتصاد مناطق آزاد، دانش‌بنیان است.
جلیلی خاطرنشان کرد: از اقدامات مهم دیگر در توسعه دانش‌بنیان اقتصاد در مناطق آزاد، تامین بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه، تقویت برندها، کمک به ثبت اختراعات، تولید درون‌زای دانش فنی در بخش دولتی و خصوصی باید باشد.
وی گفت: لازم است مناطق آزاد تبدیل به مناطق دانش‌بنیان و منطقه دانشی گردند. از مصادیق یک منطقه دانشی می‌توان به جذب استعدادهای داخلی و خارجی، برندینگ، توانایی پاسخگویی به موقع به بحران‌ها و حوادث، بالا بودن شاخص‌های علم و فناوری در منطقه مثل پارک‌ها و مراکز علم و فناوری و شرکتهای دانش‌بنیان، وجود پایگاه یکپارچه دانش، وضعیت سرمایه‌گذاری‌های دانشی در منطقه، قابلیت نوآوری منطقه در تمامی حوزه‌های زندگی و فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی اشاره کرد. علاوه بر این، شکل‌دهی و توسعه مناطق آزاد دانش‌بنیان موفق، نمونه و الگوی مناسبی برای توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش در کشور خواهد بود.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو اظهار داشت: در حال حاضر بازار فروش مناسبی برای محصولات و خدمات شرکتهای دانش‌بنیان وجود ندارد و اگر شرکتهای دانش‌بنیان محصول یا خدمت دانشی باکیفیت و با قیمت رقابتی هم تولید کنند، باز با مشکل فروش و صادرات محصولات و خدمات دانشی خود مواجه‌اند، لذا مناطق آزاد می‌توانند با تاسیس بورس و تالار، نسبت به ایجاد بازار فکر، ایده و دانش اقدام نمایند.
وی تاکید کرد: با سیاستگذاری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد، در مناطقی که مرکز رشد وجود نداشت، این مراکز ایجاد و در مناطق دارای مرکز رشد هم بحث توسعه‌ای آن اجرا شده است و به موازات حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، به ارائه خدمات و حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان می‌پردازد.
جلیلی ادامه داد: مناطق آزاد در حال جذب و حمایت از کسب و کارهای کوچک و خرد، همچون استارتاپ‌ها، شرکتهای دانش‌بنیان در مراکز فناوری و نورآوری تاسیس شده و با رویکرد افزایش رقابت‌پذیری هستند و مفهوم صنایع کوچک و SME را بهبود بخشیده‌اند تا با حمایت مراکز نوآوری و فناوری و همکاری شرکتهای دانش‌بنیان بتوانند با توسعه و جهش تولیدات صنعتی و ارائه خدمات مشترک در دستیابی به صادرات موفق‌تر باشند. مناطق آزاد به منظور حمایت عملی از استارتاپ‌ها و شرکتهای دانش‌بنیان، مشوق‌های خاصی برای فعالان این حوزه تصویب نموده‌اند و حمایت‌های مادی و معنوی سازمان‌ها باعث افزایش شرکتهای فناور، دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها در این مناطق شده است.
نوآوری در این شرکت‌ها اتفاق جدیدی نیست که تاکنون در دنیا نیفتاده باشد، بلکه خیلی اوقات، بدین معنی است که این اتفاق قبلا هم افتاده، ولی کسی به آن و کاربردش اهمیتی نداده و توجهی نکرده است. نوآوری اصولا این است که بتوانیم از یک ایده یا فعالیت که دارای ویژگی خاصی است، درآمد کسب کنیم که مراکز فناوری در مناطق آزاد بیشتر این بخش را دنبال می‌کنند.
وی افزود: مشوق‌های ایجاد نوآوری، سهولت ورود ایده‌ها از خارج از کشور، فعال شدن واحدهای تحقیق و توسعه و ایجاد بستر قانونی جهت حمایت از ایده‌های نو و شناخت حقوق مالکیت فکری و معنوی و معافیت مالیاتی از مهم‌ترین ارکان ایجاد فضای پویای نوآوری در راستای حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان بوده و تشویق و رشد سرمایه‌گذاری در شرکتهای دانش‌بنیان نیز از دیگر پارامترهای ایجاد محیط مناسب اقتصادی در مناطق آزاد است.
جلیلی خاطرنشان کرد: سازمان‌های مناطق آزاد کشور در حال تدوین استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی برای ایجاد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان هستند و هر کدام با توجه به مزیت‌های نسبی و رقابتی خود، استراتژی خاص و مناسب منطقه را انتخاب و دنبال می‌کنند. مثلا منطقه آزاد ماکو با ایجاد مرکز فناوری و نوآوری در ساختمان مجهزی که دارای سالن‌های نوآوری، مرکز فناوری و کافه ایده است، از فکرها و استارتاپ‌های بیشتر در زمینه کشاورزی و لجستیک حمایت می‌کند و در این زمینه پیشرو می‌باشد و منطقه آزاد ارس با ایجاد مرکز نوآوری و فناوری، تشکیل صندوق پژوهش و فناوری، از اولین مناطق در تحقق زیرساختهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است.
معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد ماکو در پایان تاکید کرد: مناطق آزاد دیگر نیز با همکاری دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد نیز در حال ایجاد و توسعه مراکز فناوری و نوآوری و شکل‌دهی صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای شرکتهای نوپای فناور هستند و امیدورایم به زودی شاهد نهادینه شدن اقتصاد دانش‌بنیان در مناطق آزاد باشیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس:
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس نیز در گفت‌وگو با نشریه به سوالات پیرامون اقتصاد دانش‌بنیان و عملکرد مناطق آزاد در این حوزه پاسخ داد.
وی تاکید کرد: تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، تابع میزان افراد تحصیلکرده، رژیم کارآمد نوآوری و زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطاتی و محرک اقتصادی و رژیم نهادی می‌باشد.
داداش‌زاده در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه صنایع دانش‌بنیان چه نقشی در کم‌اثر شدن تحریم‌ها دارد، اظهار داشت: مصرف در جامعه از طرق عمده زیر به جهان خارج وابسته است: وابستگی مستقیم کالاهای اساسی و غیراساسی از طریق واردات مستقیم کالاهای مصرفی در حجم قابل توجه؛ وابستگی غیرمستقیم مصرف از طریق مصرف کالاهایی که تولیدشان در داخل به مواد واسطه و قطعات یدکی و وسائل سرمایه‌ای خارجی وابسته است و وابستگی مستقیم و غیرمستقیم مصرف به خارج از نظر الگوهای مصرفی و فرهنگ‌های وابسته به آن.
وی افزود: همه اینها دومین مدار شوم توسعه نیافتگی اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد که صنایع دانش‌بنیان و حمایت از تولیدات شرکتهای دانش‌بنیان و در از بین بردن مشکلات دومین مدار توسعه نیافتگی قبلی تاثیرگذار خواهد بود. افزایش تولیدات با ارزش افزوده بالا باعث افزایش اشتغال و درآمد و افزایش صادرات خواهد شد و می‌تواند باعث ایجاد تنوع در صادرات و رهایی از اقتصاد تک‌محصولی شود.
میزان مبلغ سپرده در مناقصات دولتی برای شرکتهای دانش‌بنیان در زمینه ارائه و فروش محصولات و خدمات خود مشمول تخفیف ۵۰درصدی شرکت در مناقصه می‌گیرد. معافیت‌های مالیاتی، عوارض حقوقی گمرکی و… به مدت ۲۰سال برای این شرکت‌ها در نظر گرفته شده است. ضمن اینکه پارک‌ها و مراکز رشد موظفند همکاری‌های لازم را با شرکتهای دانش‌بنیان داشته باشند.
اعطاء تسهیلات با کارمزد پایین و یا بدون کارمزد به صورت بلندمدت و اصلاحات نهادی در اقتصاد ایران و تغییر جهت ساختار انگیزشی از فعالیت‌های رانتی و نامولد مبتنی بر فساد به سمت فعالیت‌های مولد و دانش‌بنیان در رونق گرفتن تولید محصولات دانش‌بنیان کارساز است.
داداش‌زاده در پاسخ به اینکه صنایع دانش‌بنیان چه میزان از اهداف اقتصاد مقاومتی را می‌تواند به سرانجام رساند، گفت: اقتصاد دانش‌بنیان تاثیر بسزایی در افزایش تولید سرانه، کاهش برابری در توزیع درآمد افزایش فرصت‌های شغلی و اصلاح کیفیت محیط زیست را ارتقای کیفیت تولیدات به عنوان شاخصه‌های توسعه پایدار دارد؛ زیرا با بهبود کیفیت کالا و تولیدات مورد نیاز جامعه و رغبت روزافزون هموطنان به محصولات باکیفیت داخلی، زمینه برای تولیدکنندگان و ازجمله پژوهشگران شرکتهای دانش‌بنیان فراهم شده و این امر بستر به رویگردانی از کالاهای قاچاق را فراهم می‌کند که می‌تواند نقش مهمی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی داشته باشد.
تجارت بینالملل موجب کسب منافع ایستا و پویا در اقتصاد می‌شود. منافع ایستا از تخصیص مجدد منابع میان بخش‌های تجاری و غیرتجاری ناشی می‌شود. تخصیص مجدد منابع، این امکان را فراهم می‌کند که منطقه در رشته‌هایی تخصص پیدا کند که در آنها دارای مزیت رقابتی می‌باشد. وقتی این امکان فراهم شود که بنگاه‌ها در هر صنعت رشد نمایند، رونق بخشیدن به تجارت خارجی به عقلایی شدن طرح‌ها منتهی می‌شود و منابع از طرح‌هایی با کارایی کمتر به طرح‌هایی با کارایی بالاتر سوق می‌یابند. از سوی دیگر، اقتصاد دانش‌بنیان به یکی از پیشروترین و پویاترین بخش‌های اقتصاد بین‌المللی تبدیل شده و گردش مالی بسیار بزرگی را به دنبال دارد.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد ارس در پایان خاطرنشان کرد: توسعه این بخش اقتصادی، به شکلی سریع و گسترده پیش می‌رود که در آینده بسیار نزدیک شاهد حذف بسیاری از بخش‌های تجارت سنتی از سطح بین‌المللی خواهیم بود.
در واقع اینها مزیت‌های محصولات اقتصادی دانش‌بنیان است. همچنین ارس، مشوق‌های حمایتی مکمل مشوق‌های سرزمین اصلی در جذب و حمایت از شرکتهای دانش‌بنیان را تعریف کرده است و این منطقه در بین مناطق آزاد، جزء برترین مناطق می‌باشد. تخفیف در عوارض پروانه ساخت، تخفیف در هزینه زمین، تخفیف در هزینه اجاره سالن‌های استیجاری برای ۵سال اول تولید انبوه، تخفیف در عوارض مجوز فعالیت و عوارض عمران شهری، امکان استقرار شرکت‌ها در برج فناوری و مرکز رشد، حمایت از شرکت در فن بازارها، نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، حمایت از شرکت در تور صنعتی فناوری خارجی، ایجاد زمینه همکاری با صنایع موجود در منطقه در زمینه ارائه خدمات فنی تخصصی، ایجاد تعامل با سرمایه‌گذاران برای شرکتهای مستقر، از مزایا و مشوق‌های منطقه آزاد جهت جذب شرکتهای دانش‌بنیان می‌باشد.
دیدگاهتان را بنویسید